રવીન્દ્ર પારેખ

આપણે મનુષ્ય તરીકે આ પૃથ્વી પર અનેક વર્ષોથી રહીએ છીએ. આ પૃથ્વી પર અનેક શોધો થઈ, અનેક ટેક્નોલોજી શોધાઈ, અનેક રીતે વિકાસ થયો ને હવે માનવની પ્રતિકૃતિ જેવાં રોબોટ્સ અને AI (આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ) દ્વારા મનુષ્યને વિકલ્પે પણ આ સૃષ્ટિ ચાલી શકે એની કોશિશો ચાલી રહી છે. એક તરફ માણસને બદલે મશીનને મૂકવાની વાત છે, તો ડી.એન.એ.માં સંશોધન કરીને માણસ કેવી રીતે અમર થઈ શકે એની કોશિશો પણ ચાલે છે. અહીં સવાલ એ થાય કે મનુષ્યને ખસેડીને મશીનો જ જો સર્વોપરિ બનવાના હોય તો માણસને અમર કરીને હાંસલ શું કરવું છે? પૃથ્વીને પૂરતી બગાડ્યા પછી અન્ય ગ્રહો પર જીવન શક્ય છે કે નહીં તેની તપાસ ચાલે છે, જેથી પૃથ્વીને છોડીને એ ગ્રહને બગાડવાનું શરૂ થઈ શકે. પૃથ્વીનું પર્યાવરણ માણસે બગાડયું છે તે નિર્વિવાદ છે, તો તેને સુધારવાને બદલે અન્ય ગ્રહોને પ્રદૂષિત કરવાની પેરવીઓ ચાલે છે. આ બધાં ખેલ મનુષ્ય કરી શક્યો તે આ પૃથ્વી હતી તેથી. પૃથ્વી જ ન હોત તો શું થયું હોત એની કલ્પના જ કરવાની રહે છે. કલ્પના તો એ પણ કરવા જેવી છે કે આ ધરતી પર હવે પછી એકલો પુરુષ જન્મે અથવા તો એકલી છોકરી જ જન્મે તો ચાલે કે કેમ?

આમ તો પુરુષ પ્રધાન સમાજોનું વર્ચસ્વ આજ સુધી રહ્યું છે, તો એ તો પૃથ્વી પર એકલો પુરુષ જ રહે એનો પ્રયત્ન કરશે. જો કે, કન્યાજન્મ કૈં બહુ આનંદનો વિષય હતો નહીં. એને દૂધ પીતી કરીને કે એની ભ્રૂણહત્યાઓ કરીને એનો કાંકરો કાઢવાની ઘણી કોશિશો કરી માણસ જાતે, પણ લગ્ન માટે તો છોકરી જોઈતી હતી, પુત્ર પણ જન્મતો તો હતો સ્ત્રી દ્વારા જ ને એટલા પૂરતી પણ સ્ત્રી જરૂરી હતી, પણ હવે જો મશીનો જ જીવવાના હોય તો સ્ત્રી કે પુરુષ કેટલાં અનિવાર્ય રહેશે એ પ્રશ્ન જ છે. કોણ જાણે કેમ પણ, આપણે બહુ પ્રગતિ કે વિકાસ કરી નાખ્યાના વહેમમાં સેન્સિટિવ થતાં જઈએ છીએ. એક તરફ આપણામાં રાક્ષસી આવિર્ભાવ થાય છે તો બીજી તરફ આપણે બહુ નાજુક પણ થતાં જઈએ છીએ. એને માટે કાયદામાં કે બંધારણમાં પણ સુધારા કરવા સુધી જઈએ છીએ. અત્યાર સુધી કોઈ પણ ધર્મ, દેશ, જાતિમાં પણ લગ્નનું મહત્ત્વ જળવાયું છે. રીતો જુદી હશે, પણ લગ્ન તો સ્ત્રીપુરુષનાં જ થવાનું આજ સુધી ચાલ્યું છે. એ પછી લગ્નોમાં પણ જાતિ, ધર્મ, કોમ ને મુદ્દે અનેક્ સમસ્યાઓ સર્જાઇ. છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધ્યું. છૂટાછેડા મળવામાં મુશ્કેલી થવા લાગી એટલે ઘણાં લગ્નને દોષ દેવા લાગ્યા. બાકી હતું તે નોકરીધંધા નિમિત્તે ગમે ત્યાં પોસ્ટિંગ કે બદલીઓ થવા લાગી. પરિણીત હોય તે પણ જીવનસાથીથી દૂર રહેવા મજબૂર બન્યા. અપરિણીતોએ પણ નોકરી કરતાં સાથીમાં કામચલાઉ કે કાયમી ઉકેલ શોધ્યો ને એમાંથી લિવ ઇન વ્યવસ્થા ઊભી થઈ. ફાવે ત્યાં સુધી સાથે રહેવાનું ને ન ફાવે તો છૂટાં થઈ જવાનું. કોઇની જવાબદારી જ નહીં ! એ પછી પણ લગ્નો થાય છે ખરાં.

અત્યાર સુધી લગ્નોમાં સ્ત્રી-પુરુષ સંકળાતાં હતાં. હવે એમાં ય પરિવર્તન આવ્યું છે. કેટલાક છોકરાને હવે છોકરી નહિ, પણ છોકરાઓ ગમવા લાગ્યા છે. એવું જ છોકરીઓમાં પણ થયું છે, તેને હવે છોકરો નહીં, પણ છોકરી જોઈએ છે. આમ તો આ ઘણા વખતથી ચાલતું હતું ને વિદેશોમાં તો એની બહુ છોછ પણ ન હતી, પણ ભારતમાં એ સભ્ય સમાજ દ્વારા નકારાતું રહ્યું. ક્યાંક આંખ આડા કાન કરવામાં આવ્યા, તો ક્યાંક એવા યુગલને તિરસ્કારાયું પણ ખરું. પણ હવે એની કાનૂની સ્વીકૃતિ માટેની માંગ ઊઠી છે. ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે બે પુખ્ત વ્યક્તિ વચ્ચે સંમતિથી બંધાતા સજાતીય સંબંધોને કાયદેસર ઠરાવ્યા છે. એલ.જી.બી.ટી. (લેસ્બિયન-ગે-બાયસેક્સ્યુઅલ-ટ્રાન્સજેન્ડર) સમુદાયની માંગણી સ્વીકારતાં સુપ્રીમ કોર્ટે ઇંડિયન પિનલ કોડ(આઈ.પી.સી.)ની કલમ 377 ને આંશિક રીતે રદ્દ કરી સજાતીય સંબંધોને માન્યતા આપી છે. જો કે સરકાર આ મામલે સંમત નથી. આમ તો 377 અંગે ચુકાદો આપવાનું સરકારે સુપ્રીમ પર છોડ્યું હતું, પણ સમલૈંગિક લગ્નોની દરખાસ્ત કે અરજીનો સરકાર કોર્ટમાં વિરોધ કરશે. સમલૈંગિક સંબંધોના ચુકાદાને સરકારે નકાર્યો નથી, પણ સજાતીય લગ્નોને કાયદેસરતા આપવા સરકાર રાજી નથી.

યુનેસ્કોના આંકડા પ્રમાણે દુનિયાના 179 દેશો પૈકી 89 દેશોમાં સજાતીય સંબંધોને માન્યતા અપાઈ છે, પણ સજાતીય લગ્નોને કાયદેસરનો દરજ્જો તો માત્ર 14 દેશોએ જ આપ્યો છે. ભારતમાં પણ સજાતીય લગ્નોને હજી કાયદેસરનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો નથી. સરકાર પોતે એવી માન્યતા આપવા રાજી નથી. સુપ્રીમમાં હજી સુનાવણી ચાલે છે. બાર કાઉન્સિલ ઓફ ઇન્ડિયા મુજબ 99 ટકાથી વધુ લોકો સમલૈંગિક લગ્નોની વિરુદ્ધ છે ત્યારે કાઉન્સિલે સમલૈંગિક લગ્નોની કાયદેસરતાં વિરુદ્ધ ઠરાવ પણ કર્યો છે. બાર કાઉન્સિલ ઓફ ઇન્ડિયાનું માનવું છે કે અરજદારોની તરફેણમાં આવતો કોર્ટનો કોઈ પણ ચુકાદો દેશની સંસ્કૃતિ અને સામાજિક, ધાર્મિક માળખાની વિરુદ્ધ હશે.

સજાતીય લગ્નોને કાનૂની મંજૂરી મળે કે ન મળે, એ તો આવનારો સમય નક્કી કરશે, પણ આ સૃષ્ટિનાં પ્રારંભથી, સ્ત્રી અને પુરુષ એનું ચાલક બળ યુગો યુગોથી રહ્યાં છે. આપણે આ પૃથ્વી પર રહ્યે રહ્યે અનેક અખતરાઓ ભલે કરીએ, પણ માણસમાં હજી એ શક્તિ પ્રગટી નથી કે તે બીજી પૃથ્વી વસાવી શકે. એની તાકાત ઉપગ્રહો સુધીની જ છે. માણસને અહીં રહ્યે રહ્યે સમલૈંગિક લગ્નો કે લિવ ઇન જેવા પ્રયોગો ભલે સૂઝે, પણ કેટલુંક કુદરતી છે ને તેને ઉલટાવવાનું લાંબે ગાળે માનવ હિતમાં નહીં હોય તે સમજી લેવાની જરૂર છે. કુદરતને એ યોગ્ય લાગ્યું હોત તો તેણે સજાતીય લગ્નોનું વિચારીને એકલા પુરુષો જ જન્માવ્યા હોત કે લેસ્બિયન જ શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ હોત તો આ ધરતી પર કેવળ સ્ત્રીઓ જ વિકસાવી હોત, પણ એણે તો સ્ત્રી અને પુરુષ એમ બંનેને સમાન રીતે વિકસાવ્યાં ને હવે પુરુષને પુરુષ અને સ્ત્રીને સ્ત્રી પ્રેમ માટે અનિવાર્ય લાગે છે. એ કુદરતની વિરુદ્ધ છે, પણ એમાં ય ન પડીએ, એનો નિર્ણય પણ કુદરત પર જ છોડીએ. ધારો કે, સમલૈંગિક લગ્નો જો બધાં સ્વીકારતાં થાય કે કોર્ટ તેને કાનૂની માન્યતા પણ આપી દે, તો સંભવિત પરિણામો કેવાં હશે એ અંગે વિચારવા જેવું છે.

કાયદો થાય કે ન થાય, કોઈ જાતિ, ધર્મ, કોમ, દેશને લાભ થાય કે ન થાય, એ મુદ્દો નથી, એ તો જે થતું હશે તે થશે, જે સજાતીય સંબંધોમાં સંડોવાય છે, એમને વિષે પણ કોઈ ન્યાય તોળવાનો ઇરાદો નથી, પણ અહીં પ્રશ્ન છે તે દૂરનું ભવિષ્ય આ સંબંધથી કેવુંક હશે તેનો. આ સંબંધમાં બે પુરુષ કે બે સ્ત્રી સંડોવાય છે, તેમાં પણ બેમાંથી એક સ્ત્રી અને એક પુરુષ હોય એવી કલ્પના પ્રાધાન્ય ભોગવે છે. કદાચ બેમાંથી એક પતિની ને બીજી વ્યક્તિ પત્નીની ભૂમિકામાં હોય છે. જો બે પુરુષ ને બે સ્ત્રી સંબંધમાં મુકાતી વખતે પણ એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી હોવાની કલ્પના મનમાં પડેલી હોય, તો સીધાં જ સ્ત્રી અને પુરુષ સહજ સંબંધમાં મુકાય એ વધુ તર્કસંગત છે એવું નહીં? જો કુદરતી સંતુલન સ્ત્રી-પુરુષ સંબંધથી જળવાતું હોય તો સજાતીય યુગલમાં સ્ત્રીનાં અભાવમાં પુરુષ કે પુરુષના અભાવમાં સ્ત્રીનું હોવું માનસિક સમસ્યાઓ નહીં જન્માવે એવું કઇ રીતે માનવું?

સૌથી વધારે તો દૂરના ભવિષ્યમાં સંતાનોની સ્થિતિ અંગે વિચારવાની જરૂર છે. સજાતીય સંબંધમાં હોય તેમને સંતાનની જરૂર ઊભી થાય તો તે દત્તક લેવાની વાત કરે છે. સંતાન દત્તક મળી શકે, ત્યાં સુધી તો ઠીક છે, પણ એ કયાં સુધી મળશે? ભવિષ્યમાં સંતાનો પેદાં થવાનાં બંધ થશે કે ઓછાં થશે તો દત્તક આપવાં જેટલાં સંતાનો ફાજલ હશે ખરાં? બધાં જ જો સજાતીય સંબંધ સ્વીકારતાં થશે તો બે પુરુષો સંતાન પેદા કરી શકશે? માની લઇએ કે સ્પર્મ બેંકમાંથી સ્પર્મ મળી રહે, પણ જન્મ આપવા તો સ્ત્રી જોઇશેને ! જો ત્યારે સ્ત્રી જરૂરી બનતી હોય તો તેનો સહજ સ્વીકાર થાય એ વધારે યોગ્ય છે, એવું નહીં? એ જ રીતે સ્ત્રીઓ પણ કદાચ સ્પર્મ બેંકમાંથી સ્પર્મ લાવીને પોતે સંતાન પેદા કરે એમ બને, પણ તેને માટે પણ સ્પર્મ તો પુરુષનું જોઇશેને ! જો ત્યારે, પુરુષ જરૂરી બનતો હોય તો તેની સાથે સહજ સંબંધમાં મુકાવાનો વાંધો લેવા જેવો ખરો?

કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે કદરતે આજ સુધી સ્ત્રી અને પુરુષ આ બે જાતિ પ્રજોત્પત્તિ માટે સમગ્ર પૃથ્વી માટે અનિવાર્ય ગણી છે, એટલું જ નહીં, પ્રાણીસૃષ્ટિમાં પણ બચ્ચાં માટે નર અને માદા અનિવાર્ય ગણ્યાં છે, ત્યાં પણ બે સિંહો કે બે વાઘણો બચ્ચાં પેદાં કરતાં નથી, તો દૂરનું ભવિષ્ય વિચારીને પણ સ્ત્રી-પુરુષ એકબીજાને પ્રેમ કરે એને પ્રાધાન્ય અપાવું જોઈએ ને એ સિવાય જે કૈં હોય તેની અવગણના ન કરીએ, પણ એને  અપવાદ ગણીને ચાલવું જોઈએ એટલું તીવ્રપણે કહેવાનું થાય છે.

અસ્તુ !

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, ‘મેઘધનુષ’ પૂર્તિ, “ગુજરાત ટુડે”, 30 ઍપ્રિલ 2023

રવીન્દ્ર પારેખ

આમ તો ‘જંગલમેં મંગલ’ કહેવાય છે, પણ કુસ્તીનાં મેદાનોમાં કુસ્તીબાજો જે રીતે કુસ્તીનાં દંગલને મંગલમાં ફેરવે છે તેનો આનંદ હોય છે. એમાં તો હવે મહિલા રેસલર્સ પણ સુવર્ણચંદ્રકો મેળવીને વિશ્વમાં ભારતનું નામ રોશન કરતી થઈ છે, ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ આનંદ બેવડાય એમ બને, કારણ એથી ભારતીય રમતમાં એક નવું સોપાન ઉમેરાય છે, એ પણ ખરુંને ! ઓલિમ્પિકસમાં કુસ્તીમાં મેડલ જીતનારી સાક્ષી મલિક અને કોમનવેલ્થ ગેમ્સમાં ગોલ્ડ મેડલ જીતનારી વીનેશ ફોગાટ જેવી કુસ્તી વિજેતાઓને વડા પ્રધાને પણ ચા પીવા બોલાવીને તેમનો આદર સત્કાર કર્યો હતો એ પણ ઘણાંને યાદ હશે. એ દીકરીઓ હાલ, દિલ્હીનાં જંતરમંતર પર સાંસદ અને ભારતીય કુસ્તી ફેડરેશનના પ્રમુખ બ્રિજભૂષણ શરણ સિંહ પર પોતાનું જાતીય શોષણ કર્યું છે એવો આરોપ મૂકીને ધરણાં પર બેઠી છે. એ દુ:ખદ છે ને હવે નથી પ્રમુખ રાજીનામું આપતા કે નથી સરકાર એ મામલે સહાનુભૂતિનાં બે શબ્દો ય બોલતી. વાત એવી છે કે બ્રિજભૂષણ સિંહ પર શારીરિક શોષણનો ગંભીર આરોપ છે ને તે કોઈ સાધારણ છોકરીએ નથી મૂક્યો, પણ સાત સાત  મહિલા કુસ્તીબાજોએ મૂક્યો છે.

આમ તો ગયા જાન્યુઆરી, 2023થી આ વિરોધ ચાલે છે. ફેડરેશનના પ્રમુખ સામે જાતીય શોષણને મામલે આ કુસ્તીબાજ છોકરીઓ ત્યારે પણ આ જ મુદ્દે ધરણાં પર બેઠેલી, પણ તે વખતે સરકારે ન્યાય અપાવવાની ખાતરી આપીને મામલો થાળે પાડેલો, સરકારે આ મામલે તપાસ સમિતિ પણ રચી, પણ સમિતિઓ ભાગ્યે જ કોઈ પરિણામ આપતી હોય છે, એવું આ સમિતિ બાબતે પણ થયું. કોઈ પરિણામ ન આવતાં સાક્ષી મલિક અને વીનેશ ફોગાટ સહિતની મહિલાઓ ફરી જંતરમંતરનાં મેદાનમાં ધરણાં પર બેઠી છે અને બજરંગ પુનિયા સહિતના કુસ્તીબાજો, કાઁગ્રેસનાં પ્રિયંકા વાડ્રા, આપના કેજરીવાલ જેવાં ઘણાં તેમનાં સમર્થનમાં આગળ આવ્યાં છે. બ્રિજભૂષણ સામે સાત કુસ્તીબાજોએ 21 એપ્રિલે ફરિયાદ નોંધાવી, આ સાતમાં એક તો સગીર છે, તેની સતામણી સંદર્ભે પોકસો જેવો ગંભીર ગુનો લાગુ પડે, પણ વાત સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી ન જાય ત્યાં સુધી પોલીસને પણ ફરિયાદ નોંધવાનું બહુ સૂઝતું નથી. વાત 25 એપ્રિલે સુપ્રીમે પહોંચી ને સુનાવણી દરમિયાન ફરિયાદ કેમ નથી નોંધાઈ જેવું પુછાયું તો પોલીસ 28 એપ્રિલે દિલ્હીના કનોટ પ્લેસ સ્ટેશને ફરિયાદ નોંધવા તૈયાર થઈ. બે ફરિયાદ નોંધાઈ હોવાનું પોલીસે કહ્યું છે, જેમાંની એક પોકસો સંદર્ભે છે. કોઈ કાર્યવાહી ન થાય તો ફરિયાદી જ ખોટો લાગવા માંડે, એટલે કોઈ કાર્યવાહી ન થતાં કુસ્તીબાજ મહિલાઓ અઢીત્રણ મહિને ફરી મોં ખોલવા લાચાર થઈ છે. વીનેશ ફોગાટ તો પોતાની વાત કહેતાં ભાવુક થઈ ગઈ હતી.

સાધારણ રીતે મહિલાઓ જાતીય સતામણી અંગે ફરિયાદ કરવા કે વાત કરવા બહુ હિંમત દાખવતી નથી, ત્યારે આ સાત કુસ્તીબાજ મહિલાઓ ફરિયાદ નોંધાવવા પોલીસ સુધી પહોંચી હોય તો એમનાં પર શું વીત્યું હશે એની કલ્પના કરવાની રહે છે. એવે વખતે પોલીસ સુપ્રીમ કોર્ટના હસ્તક્ષેપ વગર જાગે જ નહીં એ નીંભર તંત્રનો ઉત્તમ નમૂનો છે. આ વિરોધમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પુરુષ કુસ્તીબાજો પણ સમર્થનમાં ધરણાં પર બેઠા છે, ત્યારે અન્ય મહિલાઓની ચૂપકીદી કેવળ નિષ્ઠુરતાની જ ચાડી ખાય છે. આ સાતે છોકરીઓએ આમ તો પોતાની કારકિર્દી દાવ પર લગાવી છે, છતાં સરકારનાં પેટનું પાણી હાલતું નથી એ રાષ્ટ્રીય નીંભરતાનો બીજો નમૂનો છે !

સરકાર સાંસદ અને કુસ્તીબાજ ફેડરેશનનાં પ્રમુખને બચાવવા ભલે મોઢે તાળું મારે, પણ તેમનો ભૂતકાળ કૈં બહુ ભવ્ય છે એવું નથી. ઉત્તર પ્રદેશ કેસરગંજ લોકસભા બેઠકના આ સાંસદ સામે દાઉદ ઈબ્રાહીમ ગેંગના શાર્પ શૂટર્સને આશ્રય આપવા બદલ કેસ થયો હતો ને સી.બી.આઈ.એ તેમની ધરપકડ પણ કરી હતી. આવા સાંસદને બચાવવા સરકાર આ કુસ્તીબાજ મહિલાઓની વાત કાને ધરવાય તૈયાર નથી, એ કેવું? એક તરફ ગુનાહિત ઇતિહાસ ધરાવનાર સાંસદ છે ને બીજી તરફ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે દેશને ગૌરવ અપાવનાર સાત સાત કુસ્તી બાજ મહિલાઓ છે. કોની વાત કાને ધરવી એ સરકાર નથી જાણતી એવું નથી, પણ હવે લોકસભામાં ય બધું તો સાચું ક્યાંથી હોય? એટલે ન્યાય તો મળે ત્યારે ખરો ! ‘બેટી બચાવો’ તો સૂત્ર છે ને જેમ બીજાં સૂત્રો જાહેરાત માટે વપરાય એમ જ, આ પણ વપરાશ માટે જ છે, તેનો અમલ થતો હોત તો આ સાત મહિલાઓ સંભળાયા વગર રહી ના હોત ! ને પ્રજાને તો અવાજ જ ક્યાં છે કે એ કૈં બોલે. પ્રજા ધારે તેને બોલાવી શકે, પણ તે પોતે જ મૂંગી મરી રહેતી હોય તો બીજા તો શું કામ મોંમાંથી ફાટે? ને આ ક્યાં ધરમકરમની વાત છે કે થાળી-તાળી વગાડવાની છે કે નકામું બોલીને બગાડવાનું ! આપણી પ્રજા મતલબ ન હોય તો અલિપ્ત થઈ જાય છે, તે આ કુસ્તીબાજોની વહારે ન આવે તેમાં નવાઈ નથી !

ખેર ! બ્રિજભૂષણ સિંહ સામે તો બાળકોની જાતીય સતામણી સામે લાગુ પડતા પોકસો હેઠળ ફરિયાદ નોંધાઈ છે, છતાં પોલીસે ધરપકડ કરી નથી. કરે તો ગુનો પોકસો હેઠળ નોંધ્યો હોવાથી બ્રિજભૂષણને જામીન પણ ના મળે. બ્રિજભૂષણ સામે અગાઉ પણ કેસ નોંધાયા છે. આવી ફરિયાદ પોલીસ સામે થાય તો તરત જ સસ્પેન્ડ થાય, પણ સાંસદોના પદને બહુ વાંધો આવતો નથી, સિવાય કે એ સાંસદ વિપક્ષનો હોય ! આમ પણ સાંસદ તરીકેની બ્રિજભૂષણની ટર્મ પૂરી થવામાં છે એટલે તેમાં તો કોઈ અડચણ આવે એમ નથી. જો કે, નૈતિક્તાને ધોરણે બ્રિજભૂષણે રાજીનામું આપવું જોઈએ એવું ઘણાંને લાગે છે, પણ બ્રિજભૂષણ પોતે તો રાજીનામું આપવા તૈયાર નથી ને નૈતિક્તાનું તો એવું છે કે તેને સત્તા સાથે ભાગ્યે જ બને છે. વારુ, બ્રિજભૂષણને એમ લાગે છે કે તે રાજીનામું આપે તો આરોપો સ્વીકારે છે એવો સંદેશ બહાર જાય જે તેમને મંજૂર નથી. પોતે નિર્દોષ છે ને કોઈ પણ તપાસનો સામનો કરવા તૈયાર છે તેવું કહે છે, એટલે એ તો રાજીનામું આપે એવું લાગતું નથી. એમને તો એવો પણ વહેમ છે કે આ બધું પ્રેરિત છે ને એમાં એકાદ અખાડાનો, કેટલાક ઉદ્યોગપતિઓનો અને કાઁગ્રેસનો હાથ છે. બાકી હતું, તે રાજકીય પક્ષો પણ આનો સરકારની સામે હથિયાર તરીકે ઉપયોગ કરવા મેદાને છે. ધરણાં પર બેસનારાઓએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આને રાજકીય રંગ આપવામાં ન આવે, કેટલાક પક્ષોએ સૂત્રોચ્ચાર પણ કર્યા, એ બધું જોતાં રાજકીય સ્પર્શથી આ ધરણાં કેટલાં બચશે તે જોવાનું રહે છે. કુસ્તીબાજોનું કહેવું છે કે બ્રિજભૂષણની ધરપકડ ન થાય ત્યાં સુધી ધરણાં ચાલુ રહેશે.

ટૂંકમાં, કોકડું ગૂંચવાયેલું છે. કુસ્તીબાજો જે હેતુસર મેદાને પડ્યા છે, એમાં તેમનું બ્રિજભૂષણ દ્વારા જાતીય શોષણ થયાની વાત મુખ્ય છે. સાધારણ રીતે જાતીય શોષણ થયાને મામલે કુસ્તીબાજો ધરણાં પર બેસે એવું બને નહીં, કારણ આરોપ મૂકતાં પહેલાં પોતાની શોષિત તરીકેની ભૂમિકા આપોઆપ જ પ્રગટ થઈ જવાનો ભય રહે ને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ મેળવ્યા પછી કોઈ પોતાની કારકિર્દીને આમ દાવ પર લગાવવા ભાગ્યે જ તૈયાર થાય, સિવાય કે આરોપ સંગીન હોય. અહીં એકલદોકલ સ્ત્રી મેદાને પડી નથી, વૈશ્વિક ખ્યાતિ પ્રાપ્ત રેસલરો સામે પડી છે ને જેની સામે આરોપ મુકાયો છે એ પણ સાંસદ છે, કુસ્તી મહાસંઘનો પ્રમુખ છે. ફરિયાદનું શું પરિણામ આવે તેની કલ્પના પણ કુસ્તીબાજોને છે જ ને છતાં વાત ધરણાં સુધી આવે તો એમ જ શોખ ખાતર જાતને બદનામ કરવા કુસ્તીબાજો મેદાને પડી હોય એવું તો કેવી રીતે કહેવાય?

બીજી બાજુ બ્રિજભૂષણનો ભૂતકાળ ને તેમના પર થયેલા કેસો તેઓ નિર્દોષ હોવાનું પ્રમાણપત્ર ફાડતાં નથી. રાજકીય વગ અને સત્તા, સરકારની ચૂપકીદી, મહિલા સાંસદો અને મહિલા મંત્રીઓનું મૌન અને પ્રજાની ઉદાસીનતા સત્યને બહાર આવતાં રોકે એવી શક્યતાઓને સાવ નકારી શકાય નહીં. આમ તો વાતે વાતે સૂત્રો પોકારવા ભેગી થઈ જતી મહિલાઓ આ સાત સાત કુસ્તીબાજ મહિલાઓનાં જાતીય શોષણને મામલે ચૂપ છે તે આઘાતજનક છે. સંસદમાં મહિલા સાંસદો ને મહિલા મંત્રીઓ પણ છે, પણ આ સાત મહિલા કુસ્તીબાજોનાં જાતીય શોષણ સાથે નહાવા નીચોવવાનું જ કૈં ન હોય એમ અજાણ થઈને બેઠી છે. સાચું તો એ છે કે ‘સત્યમેવ જયતે’ હવે આઉટડેટેડ થઈ ગયું છે ત્યારે કોઈ ચમત્કાર જ સત્ય પ્રગટ કરે એની રાહ જોવાની રહે.

જોઈએ થોડી રાહ …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 01 મે 2023

રવીન્દ્ર પારેખ

નેશનલ કાઉન્સિલ ઓફ એજ્યુકેશનલ રિસર્ચ એન્ડ ટ્રેનિંગ (NCERT-એન.સી.ઈ.આર.ટી.) અત્યારે ઠીક ઠીક ચર્ચામાં છે ને તેનાં તઘલખી તુક્કાઓ દ્વારા તેણે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, તેનાં શિક્ષકો અને વૈજ્ઞાનિકોને ઘણાં આશ્ચર્ય અને આઘાતો આપ્યાં છે. આ કાઉન્સિલ દ્વારા પાઠ્યપુસ્તકોમાં રિસર્ચને નામે ઈરાદાપૂર્વકની બાદબાકીનો જે અણઘડ રીતે મહિમા થઈ રહ્યો છે તે શિક્ષણ ક્ષેત્રે ઘણાં જોખમો ઊભાં કરે એમ બને. તેણે મોગલોના ઇતિહાસના પાઠ કાઢી નાખ્યા છે, ગાંધીજીની હત્યાને લગતી સામગ્રીની બાદબાકી કરી છે, 2002માં જે ગોધરાકાંડ થયેલો ને તે પછી જે તોફાનો થયેલાં તે પ્રકરણ ધોરણ 12માંથી કાઢી નાખવામાં આવ્યું છે, તેથી તે વખતે સંસદમાં અપાયેલી માહિતી કે તોફાનોમાં અંદાજે હજારથી વધુ લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા તે રેકોર્ડ તો કાઢી શકાય એમ નથી. માહિતી દૂર થતાં જે હજારેક જીવ ગયા તે ગયા નથી એમ કહેવાશે? એ જીવો પરત આવી જશે? ટેક્સ્ટબુકમાંથી એ વિગતો જાય તો મીડિયામાં જે સચવાયું છે તે નાબૂદ થઈ જશે? એટલું ઓછું હોય તેમ છેલ્લે છેલ્લે ધોરણ 9-10નાં વિજ્ઞાનનાં પુસ્તકોમાંથી ડાર્વિનની ઉત્ક્રાંતિવાદની થિયરી પણ એન.સી.ઈ.આર.ટી.એ કાઢી નાખી છે. આ બધું કેમ થાય છે ને એમાં કોનો દોરી સંચાર છે તે કલ્પવાનું બહુ અઘરું નથી.

ઇતિહાસ જોડે ચેડાંની નવાઈ નથી, પણ વિજ્ઞાન પણ હવે તેમાંથી બાકાત નથી. ડાર્વિનનો ઉત્ક્રાંતિવાદ આજે બહુ સ્વીકાર્ય નથી, પણ ઉત્ક્રાંતિ જે ક્રમે થઈ તેમાં તેનું ચોક્કસ મહત્ત્વ છે. વિદ્યાર્થીઓ એ ક્રમ જાણે, શીખે એ માટે પણ તે દુનિયા આખીમાં ભણાવાય છે, પણ એન.સી.ઈ.આર.ટી.એ કોરોનાને નામે એ પાઠ કાઢી નાખીને જે વીરત્વ દાખવ્યું છે એથી દેશના 1,800 જેટલા વૈજ્ઞાનિકોએ, વિજ્ઞાનના શિક્ષકોએ, લેખકોએ વાંધો ઉઠાવીને એ પાઠ ફરી અભ્યાસક્રમમાં દાખલ કરવાની ખુલ્લી સહી ઝુંબેશ ચલાવી છે. જે પરિવર્તનો એન.સી.ઈ.આર.ટી.એ અભ્યાસક્રમોમાં કર્યાં છે તે શુદ્ધ બુદ્ધિથી થયાં હોવાનું એટલે લાગતું નથી, કારણ એમાં રાજકીય પૂર્વગ્રહો સંભળાયા કરે છે. કોઈ પણ વિદેશી શાસક તેનાં પ્રચારનું ધ્યાન રાખે અને તેની તરફેણનો ઇતિહાસ ભણાવે એ થતું આવ્યું છે. આ દેશે મોગલોનું અને અંગ્રેજોનું શાસન જોયું છે ને તેની સૈકાઓ સુધી ગુલામી વેઠી છે. એ પહેલાં હિન્દુ રાજાઓ આજની ‘હિન્દુત્વ’ની કશી ફ્લેવર ધરાવતા ન હતા. એમની વિલાસિતા ને એમનાં અંદરોઅંદરના કુસંપને કારણે જ વિદેશી પ્રજા આ દેશ પર શાસન કરવામાં સફળ રહી. બલકે, અંગ્રેજોને શાસન કરવાનું નિમંત્રણ આ દેશના ગદ્દારોએ આપ્યું અને રોબર્ટ ક્લાઇવે અંગ્રેજી સલ્તનતનો દેશમાં પાયો નાખ્યો. એ પહેલાં બાબરથી ઔરંગઝેબ સુધી મોગલોનું શાસન રહ્યું અને ત્યારે પણ હિન્દુ રાજાઓ અને હિન્દુ પ્રજાની કોઈ કારી ફાવી ન હતી. એ તો આજે હિન્દુ હિન્દુનું સંકીર્તન ચાલે છે, બાકી હિન્દુઓ સક્ષમ હોત તો સેંકડો વર્ષોની ગુલામી સામે ન આવી હોત. એવું ન હતું કે હિન્દુ રાજાઓ ત્યારે હતા જ નહીં. મહારાણા પ્રતાપ, છત્રપતિ શિવાજી, લક્ષ્મીબાઈ, અહલ્યાબાઈ જેવાં વીરો અને વીરાંગનાઓનો તોટો ન હતો, પણ શત્રુઓની સામે ટકવાનું મુશ્કેલ હતું. વળી વિદેશી શાસકો વધુ ક્રૂર અને ઘાતકી હતા. વધુ શસ્ત્ર સરંજામ ધરાવતા હતા. ભારતના જ હિન્દુઓને લશ્કરમાં જોડીને તેનો હિન્દુઓ પર જ ઉપયોગ કરવામાં શાસકો સફળ થયા હતા. હિન્દુઓને વટલાવીને, તેમનાં મંદિરો તોડીને, તે પર મસ્જિદો બાંધીને સમગ્ર પ્રજાને હતોત્સાહ કરવાની કોઈ તક વિદેશી શાસકો ન ચૂક્યા, પણ કેટલાક શાસકો કળાપ્રીતિ, સ્થાપત્યપ્રીતિ પણ ધરાવતા હતા, તેનો એકડો કાઢી ન શકાય. અંગ્રેજોના સમયમાં કેટલાક સુધારાઓ પણ થયા એની નોંધ લેવી જ પડે. એ વખતે જે ઇતિહાસ લખાયો તે જે તે શાસકની આરતી ઉતારનારો હોય તો પણ તેમાં જે સાચું હોય તેટલું તો સ્વીકારવાનું રહે જ છે. એન.સી.ઈ.આર.ટી.નાં ડિરેક્ટર દિનેશ પ્રસાદ સકલાનીને આ અંગે પુછાયું તો તેમણે જણાવ્યું કે પાઠ્યપુસ્તકોમાં જે બાદબાકી કરવામાં આવી છે તે તેમણે ચાર્જ સંભાળ્યો એ પહેલાંની છે. ગમ્મત તો એ છે કે જે રાજ્યમાં ગોધરાકાંડ સર્જાયો એની વાતો અન્ય રાજ્યોમાં ભણાવાતી હતી, માત્ર ગુજરાતના વિદ્યાર્થીઓને જ એ માહિતી અપાતી ન હતી.

ધારો કે કોઈ કોમ કે ધર્મ પ્રત્યે અણગમો હોય એટલે તેનો પાઠ કાઢી નાખવાનો હક એન.સી.ઈ.આર.ટી.ને મળી જતો નથી. ઇતિહાસમાં કોઈ ખામી હોય તો તે જરૂર સુધરાવે, પણ ખામીને કારણે આખા યુગ પર ચોકડી ન મારી શકાય. ધોરણ 12ના ઇતિહાસના પાઠમાંથી 28 પાનાંનું મોગલ શાસકોનું પ્રકરણ કાઢી નંખાયું. મોગલો કે અંગ્રેજી સત્તા પરત્વે ગમે એટલા વાંધા હોય તો પણ એવું કદી સાબિત ન થઈ શકે કે મોગલો આ દેશમાં આવ્યા જ ન હતા કે અંગ્રેજો એ આ દેશને ગુલામ બનાવ્યો ન હતો. અંગ્રેજો આવ્યા એ સ્વીકારવાનું હોય તો એ ગયા તે પણ સ્વીકારવું પડે. ગાંધી સામે ગમે એટલો તિરસ્કાર હોય તો પણ, અંગ્રેજોને કાઢવામાં એમનો ફાળો ન હતો એવું ભલે કેટલાંક ભારતીયો માને, તેથી કૈં દુનિયાને દેખાતું નથી એવું નથી. કેટલાક ભારતીયો ભલે ગાંધી કરતાં ગોડસે મહાન હતો એવું માનતા હોય તો પણ, તેણે દેશને આઝાદી અપાવી હતી એનો છેદ  ઉડાવી શકાય નહીં. બાકી, ખોટું જ સાબિત કરવું હોય તો કૈં પણ થઈ શકે એવી રાજકીય સગવડો હાથવગી છે જ ! આજે ભા.જ.પ.ની સરકાર છે એટલે એ ભા.જ.પ. તરફી કૈં પણ કરવા સક્ષમ છે, પણ એ કદી સાબિત થઈ શકે એમ નથી કે 2014 પહેલાં પણ કેન્દ્રમાં ભા.જ.પ.ની સરકાર હતી. એ સ્વીકારવું જ પડે કે ગમે એટલા વાંધા કાઁગ્રેસ સામે હોય તો પણ, નહેરુ દેશના પહેલા વડા પ્રધાન હતા. સારું કે ખરાબ, મુખ્યત્વે કાઁગ્રેસનું જ શાસન 2014 સુધી દેશમાં હતું. એ શાસનનાં જ સારાં માઠાં પરિણામો આજ સુધી ભોગવતાં હોઈએ તો પણ 1947માં ભા.જ.પ.નું શાસન હતું એ ગમે એટલા પ્રયત્નો કરીએ તો પણ સાબિત થઈ શકે એમ નથી. એ વખતે નહેરુ હતા તે હતા જ ! ઇન્દિરા ગાંધીએ કટોકટી લાદી એ તથ્ય ભા.જ.પ. કદી છેકી શકે એમ નથી. નહેરુનો પાઠ કાઢી નાખવાથી નહેરુ નામશેષ થઈ શકશે?

એટલે એન.સી.ઈ.આર.ટી. એ ચેષ્ટાઓ ન કરે તો ચાલે જે કેવળ બાલિશ છે. એમાં રમૂજ થાય એવી વાત તો એ છે કે આ ‘પાઠ કાઢ અભિયાન’ વિદ્યાર્થીઓનાં હિતમાં ચલાવાયું. એન.સી.ઈ.આર.ટી. જ જગત આખામાં એવી વ્યવસ્થા છે જે ઈચ્છે છે કે વિદ્યાર્થી ઓછું ભણે, બાકી બધાં જ ઈચ્છે છે કે વિદ્યાર્થીઓ ખૂબ ભણે. એન.સી.ઈ.આર.ટી.ને પૂછવામાં આવ્યું કે ‘પાઠ કાઢ અભિયાન’નો હેતુ શો છે? તો એનો રાજકીય જવાબ હતો કે પાઠ નથી કાઢ્યા, કેટલુંક પુનરાવર્તન હતું તે દૂર કર્યું. એવું કરવાની જરૂર કેમ પડી? તો એનો જવાબ હતો કે કોરોના સમયમાં વિદ્યાર્થીઓ પર ભારણ ન વધે ને અભ્યાસક્રમ તર્કસંગત બને. વિદ્યાર્થીઓની આટલી દયા કોઈએ ખાધી નથી. એ સાહેબોને પૂછી શકાય કે કેટલાક વિદ્યાર્થીઓને તો ભણવું જ ભાર રૂપ લાગે છે, તો એમને સીધું બોર્ડની પરીક્ષાનું પ્રમાણપત્ર મળી જાય એવી કોઈ જોગવાઈ થઈ શકે એમ છે? વિદ્યાર્થીઓને ભણ્યા વગર પ્રમાણપત્ર મળી જાય, અરે ! નોકરી જ મળી જાય તો કોઈ કાકો ભૂલમાં ય સ્કૂલ કે યુનિવર્સિટીનાં પગથિયાં ચડવા રાજી ન થાય એમ બને. તો, આવું ભારણ ન વધે એવી કોઈ વ્યવસ્થા એન.સી.ઈ.આર.ટી. કરવા તૈયાર છે? ને અભ્યાસક્રમ તર્કસંગત કરવા પાઠ કાઢ્યા તો સવાલ એ થાય કે ગોધરકાંડનું પ્રકરણ, ડાર્વિનની થિયરી … આ બધું તર્કસંગત ન હતું? એ તર્કસંગત નથી કે એન.સી.ઈ.આર.ટી.માં તર્કદોષ છે એનો જવાબ કોણ આપશે?

મુશ્કેલી એ થઈ છે કે વિદેશી સત્તાએ મરજી મુજબનો ઇતિહાસ લખાવ્યો, પણ હવે વિજેતા દેશી પક્ષો  પોતાની રીતે ઇતિહાસ રચવાની પેરવીમાં છે. કાઁગ્રેસનું શાસન દાયકાઓ સુધી રહ્યું ને તેણે મોગલોનો ઇતિહાસ પોતાની રીતે ભણાવ્યો ને એવી અસર ઊભી થઈ કે દેશમાં મોગલોનાં શાસન સિવાય બીજું કૈં બહુ મહત્ત્વનું ન હતું. એ પછી ભા.જ.પ.નું શાસન આવ્યું ને તેણે નહેરુને બાજુ પર મૂક્યા. ગાંધી કરતાં ગોડસેનું મહત્ત્વ સિદ્ધ કરવાની કોશિશો થઈ. એ તો છે જ ને કે રામ, રાવણ વગર યાદ કરવાનું શક્ય નથી, કૃષ્ણ, કંસ વગર યાદ ન કરાય એ સમજી શકાય એવું છે. ભા.જ.પ.નાં શાસનમાં એટલું જરૂર થયું છે કે સરદાર વૈશ્વિક ઊંચાઈએ પહોંચડાયા છે. એમને ન તો ગાંધીએ ન્યાય કર્યો કે ન તો નહેરુએ. સરદારનું સ્થાન તો સ્પષ્ટ થયું છે, પણ એન.સી.ઈ.આર.ટી. કશાકથી પ્રેરાઇને જે રીતે ઇતિહાસ જોડે ચેડાં કરે છે તે ક્ષમ્ય નથી. ઇતિહાસને સુધારી શકાય, એ છેકીને એવું કૈં બન્યું જ નથી એમ સાબિત કરવામાં તો કોઈ બુદ્ધિમાની નથી. ઇતિહાસ કાઢવાથી બદલાતો નથી, તે વધુ સજીવ થાય છે. સોમનાથ કેટલી વાર તૂટયું તો પણ રહ્યું, તાજમહાલ કાગળ પરથી નીકળી શકે, યમુના પરથી કાઢવાનું અઘરું છે.

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 28 ઍપ્રિલ 2023