પાયલ કાપડિયા

26 મે, 2024ને રોજ કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ગ્રાન્ડ પ્રિક્સ એવોર્ડ માટે ફિલ્મનું નામ બોલાયું – ઓલ વી ઇમેજિન એઝ લાઇટ ! તે એવોર્ડ સ્વીકારવા આમંત્રણ અપાયું પાયલ કાપડિયાને. આ ભારતીય દિગ્દર્શિકાનો પહેલો ઉદ્દગાર હતો, ‘વાઉ! થેન્ક યૂ સો મચ ફોર ધીસ … એન્ડ ધીસ વોઝ બિયોન્ડ માય ઇમેજિનેશન.’ કાન્સનો આ બીજા નંબરનો સૌથી મોટો વૈશ્વિક એવોર્ડ ભારતને નામે ચડી રહ્યો હતો. એ ધન્ય ક્ષણ હતી – ભારત માટે ને પાયલ માટે પણ ! એવોર્ડ લેવા તે મંચ પર એકલી ન આવી. તેણે તેની ત્રણ મહત્ત્વની અભિનેત્રીઓને આમંત્રિત કરતાં કહ્યું કે એમના વગર આ ફિલ્મ શક્ય જ ન હતી. ભાગ્યે જ કોઈ દિગ્દર્શક વિશ્વ કક્ષાનો એવોર્ડ લેતી વખતે કેમેરાની સામે પોતાની અભિનેત્રીઓને આમ આગળ કરતો હશે. 23મીએ ‘ઓલ વી ઇમેજિન એઝ લાઇટ’નો પ્રીમિયર હતો ને ત્રીસ વર્ષે ભારતની કોઈ ડેબ્યુ ફીચર ફિલ્મ આમ નોમિનેટ થઈ હતી. ફિલ્મ પછી સેલેબ્સે અને દર્શકોએ 8 મિનિટ સુધી સતત તાળીઓ વડે સ્ટેન્ડિંગ ઓવેશન આપીને ફિલ્મને ભારે ઉમંગથી આવકારી. કાન્સના ઇતિહાસમાં પણ આવું પહેલી વખત બન્યું હતું. એમ ખબર પડી છે કે આ ફિલ્મ મલયાલમ, મરાઠી અને હિન્દી ભાષામાં બનાવવામાં આવી છે.

પાયલનો જન્મ 1986માં મુંબઇમાં થયો હતો. તેની માતાનું નામ નલિની માલિની. તે પણ ભારતની પ્રથમ જનરેશનની વીડિયો આર્ટિસ્ટ છે. પાયલનું પ્રાથમિક શિક્ષણ આંધ્રની ઋષિ વેલી સ્કૂલમાં થયું ને ત્યાંથી પરત મુંબઈ આવવાનું થયું. મુંબઇમાં સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજમાંથી તેણે અર્થશાસ્ત્રમાં ગ્રેજ્યુએશન કર્યું અને સોફિયા કોલેજમાંથી માસ્ટર્સનો અભ્યાસ કર્યો. એ પછી તે ‘ફિલ્મ એન્ડ ટેલિવિઝન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઇન્ડિયા’(FTII)માં ફિલ્મ દિગ્દર્શનનો અભ્યાસ કરવા જોડાઈ. 2014ની પહેલી શોર્ટ ફિલ્મ ‘વોટરમેલન, ફિશ એન્ડ હાફ ઘોસ્ટ’થી પાયલે કેરિયરની શરૂઆત કરી. એ પછી ‘ધ લાસ્ટ મેંગો બિફોર ધ મોન્સૂન’ (2017), ‘એન્ડ વોટ ઇઝ ધ સમર સેઇંગ’ (2018) જેવી ફિલ્મો તેણે બનાવી.

પુરસ્કૃત ફિલ્મ જોઈ નથી, પણ તેની વાર્તા મુંબઇમાં રહેતી બે નર્સ પ્રભા (કાની કુશ્રુતિ) અને અનુ(દિવ્ય પ્રભા)ની આસપાસ ફરે છે. પ્રભાનો પતિ વિદેશમાં રહે છે ને તેની તરફ બહુ ધ્યાન આપતો નથી ને નાની અનુ અપરિણીત છે, પણ તે એક મુસ્લિમ યુવકના પ્રેમમાં છે. એમ કહેવાય છે કે ફિલ્મમાં દર્શાવાતું મુંબઈ, અમીરોનું ફિલ્મી મુંબઈ નથી. મુંબઇમાં લોકો એકલાં હોય કે કોઇની સાથે હોય, ત્યારે કઈ રીતે પારકાં શહેરને પોતાનું બનાવાય છે તે ફિલ્મમાં દર્શાવાયું છે. એવાં મુંબઈમાં પ્રભા અને અનુ તેનાં મિત્રો સાથે એક ટ્રીપ પર જાય છે, જ્યાં તેને પોતાને ને સ્વતંત્રતાને વિષે વિચારવાનું બને છે. કાની કુશ્રુતિ, દિવ્યા પ્રભા, રિધુ હારુન, છાયા કદમ જેવા કલાકારોએ આ ફિલ્મમાં કામ કર્યું છે. પાયલનું આ ફિલ્મ અંગે કહેવું છે કે તે એવી મહિલાઓ વિષે ફિલ્મ બનાવવા માંગતી હતી, જે પોતાનું ઘર છોડીને બીજી કોઈ જગ્યાએ કામ કરવા જતી હોય.

પાયલ કાપડિયા એ પહેલી ભારતીય મહિલા છે, જેની ફિલ્મ કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલની સ્પર્ધામાં વિજેતા નીવડી હોય. આ પહેલાં તેની ડોક્યુમેન્ટરી ‘અ નાઈટ ઓફ નોઇંગ’ને 2021માં કાન્સનો ગોલ્ડન આઈ એવોર્ડ મળ્યો હતો. આ ફિલ્મ 2015માં ફિલ્મ એન્ડ ટેલિવિઝન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, પુણેમાં થયેલી હડતાળને વિષય કરે છે, પાયલ કાપડિયા પોતે એ હડતાળનો ભાગ હતી. થયેલું એવું કે બી.આર. ચોપરાની ‘મહાભારત’ સિરિયલમાં યુધિષ્ઠિરની ભૂમિકા કરનાર ગજેન્દ્ર ચૌહાણની FTIIનાં ચેરમેન તરીકે નિમણૂક થતાં પાયલને અને અન્ય સહાધ્યાયીઓને તેનો વાંધો પડ્યો હતો. આ વિરોધ ચાર મહિના ચાલ્યો…ને પાયલની સ્કોલરશિપ રદ્દ થઈ, એટલું જ નહીં, જે પાંચ સ્ટુડન્ટ્સની ધરપકડ થયેલી એમાં પાયલ પણ હતી. હવે જ્યારે ગ્રાન્ડ પ્રિક્સ મળ્યો છે, તો એ જ ચેરમેન ગજેન્દ્ર ચૌહાણ પાયલને પોતાની વિદ્યાર્થિની ગણાવી તેનો ગર્વ લે છે ને અભિનંદન પણ આપે છે. હવે તો રાજકીય નિમણૂકો અનેક ઉચ્ચ હોદ્દા પર હોય ને તેને સ્વીકારી લેવાય એ સામાન્ય વાત છે, પણ પાયલનાં સમયમાં યોગ્ય હોદ્દા પર યોગ્ય વ્યક્તિ જ હોય એવો આગ્રહ વિદ્યાર્થીઓ પણ રાખતા.

જો કે, રાહુલ ગાંધી અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પાયલને ગ્રાન્ડ પ્રિક્સ એવોર્ડ માટે અભિનંદનો આપ્યાં છે, ત્યારે પાયલ સામેનો કેસ પાછો ખેંચી લઈ ખરેખર જ પાયલ કાપડિયાનું ગૌરવ વધારવું જોઈએ એવું પૂર્વ મંત્રી શશિ થરૂરે વડા પ્રધાનને સૂચવ્યું છે. પાયલે પાંચેક વર્ષ મુંબઇમાં એડવર્ટાઈઝિંગમાં પણ કામ કરી જોયું. એ પહેલાં 2017માં તેની શોર્ટ ફિલ્મ ‘આફટરનૂન ક્લાઉડ્સ’ એક માત્ર ભારતીય ફિલ્મ તરીકે કાન્સ માટે પસંદ કરવામાં આવી હતી. એ પણ સંયોગ છે કે આ જ ફેસ્ટિવલમાં આ વખતે ઘણી ભારતીય ફિલ્મો અને કલાકારોને ઘણી કેટેગરીમાં નોમિનેશન મળ્યું છે ને એમાં ચમત્કાર એ છે કે ‘ધ શેમલેસ’માં તેનાં અભિનય માટે અનસૂયા સેનગુપ્તાને શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રીનું અન સર્ટન રિગાર્ડ પ્રાઇઝ મળ્યું છે. આ ફિલ્મમાં તેનાં અભિનય માટે એવોર્ડ જીતનાર અનસૂયા પણ પહેલી ભારતીય અભિનેત્રી બની છે. આ ઉપરાંત ભારતની બીજી બે ફિલ્મો ‘સનફ્લાવર વેર ધ ફર્સ્ટ વન્સ ટુ નો’ અને ‘બન્નીહૂડ’ને આ વર્ષનાં મા લા સિનેફ સિલેક્શનમાં અનુક્રમે પહેલું અને ત્રીજું સ્થાન મળ્યું છે. ‘બન્નીહૂડ’ની દિગ્દર્શક મીરઠની માનસી મહેશ્વરી છે. કાન્સનો 77મો ફેસ્ટિવલ એ રીતે પણ ભારત માટે મહત્ત્વનો રહ્યો કે શ્યામ બેનેગલની ફિલ્મ ‘મંથન’ને 48 વર્ષ પછી ફેસ્ટિવલમાં સ્પેશિયલ સ્ક્રીનિંગ મળ્યું. આમ તો કાન્સનું નામ પહેલી વખત ભારત સાથે 1946માં જોડાયેલું, જ્યારે ચેતન આનંદની ફિલ્મ ‘નીચા નગર’ને આ એવોર્ડ મળ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભારતની ફિલ્મોએ વિદેશી ફિલ્મકારોનું અને પ્રેક્ષકોનું ઠીક ઠીક ધ્યાન ખેંચ્યું છે. મીરા નાયરની 1988ની ફિલ્મ ‘સલામ બોમ્બે’ એ ‘કેમેરા ડી’ઓર’ પુરસ્કાર જીત્યો હતો, તો એમની જ ફિલ્મ’ મોન્સૂન વેડિંગ’ને 2001માં વેનિસ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ‘ધ ગોલ્ડન લાયન’ પુરસ્કાર પણ મળ્યો હતો. 2013ની રીતેશ બત્રાની ફિલ્મ ‘લંચ બોક્સ’ને કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ‘ગ્રાન્ડ ગોલ્ડન રેલ એવોર્ડ’ મળ્યો હતો. એ જ વર્ષે સનડાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં સૂચિ તલાટીની ફિલ્મ ‘ગર્લ વિલ બી ગર્લ્સ’ને ગ્રાન્ડ જયુરી એન્ડ ઓડિયન્સ પ્રાઇઝ મળ્યું હતું. ગયે વર્ષે પાન નલિનની ગુજરાતી ફિલ્મ ‘છેલ્લો શો’ ઓસ્કાર સુધી પહોંચી હતી. બેનેગલની મંથને ગુજરાતી ડેરી ઉદ્યોગને વિષય કરીને હિન્દી ફિલ્મ બનાવી ને એને 48 વર્ષે કાન્સમાં સન્માનિત કરવામાં આવી. એનો અર્થ એ થયો કે ગુજરાતી વિષય અને ફિલ્મ વૈશ્વિક કક્ષાએ છે અને એની નોંધ લેવી ઘટે. લાગે છે કે ગુજરાતી ફિલ્મોનું ભાવિ વિદેશમાં પણ ઊજળું છે.

આ એવી ફિલ્મો છે, જે ભારતમાં ખાસ પોંખાઈ નથી.

વિદેશમાં વૈશ્વિક કક્ષાનું માન મળતું હોય, તો ઘણી વખત તો તેના કલાકારો હાજરી આપવા ત્યાં સુધી જઈ પણ શકતા નથી.

એ પણ વિચિત્ર છે કે આવી ફિલ્મો માટે નિર્માતાઓ મળતા નથી. ‘ઓલ વી ઇમેજિન એઝ લાઇટ’ અને ‘ધ શેમલેસ’ ફિલ્મના નિર્માતાઓ વિદેશીઓ છે. વિદેશી ફિલ્મ નિર્માતાઓને ભારતીય ફિલ્મોમાં રસ પડે છે, પણ ભારતીય નિર્માતાઓને કલાત્મક ભારતીય ફિલ્મોમાં અપવાદ રૂપે જ રસ પડે છે. ‘12TH ફેલ’ કે ‘લાપતા લેડીઝ’ જેવી ફિલ્મોને મળવા જોઈએ એટલા પ્રેક્ષકો મળતા નથી. ઘણી ઉત્તમ ફિલ્મો ક્યારે આવીને ઊતરી જાય છે, એની ખબર પણ પડતી નથી. પ્રેક્ષકો જ ન જુએ તો કોઈ સારી ફિલ્મ બનાવશે શું કામ? એક તરફ સાધારણ ફિલ્મ માટે 600-700 કરોડનું બજેટ રમતમાં નક્કી થાય છે, જ્યારે સારી ફિલ્મ માટે પ્રોડ્યુસર્સ, એક્ટર્સ મળતા નથી. હિન્દી કે દક્ષિણ ભારતીય ફિલ્મમાં હીરો જેટલી રકમ લે છે, એટલામાં તો આવી આખી ફિલ્મ બની જાય, છતાં આવું સાહસ કરવા ભાગ્યે જ કોઈ તૈયાર થાય છે. ‘ઓલ વી ઇમેજિન એઝ લાઇટ’ને કાન્સનો બીજા નંબરનો સર્વોચ્ચ વૈશ્વિક પુરસ્કાર મળ્યો છે, પણ એને ભારતમાં કેવો આવકાર મળે છે, તે તો આવનારો સમય જ કહેશે. ખરેખર તો પાયલ કાપડિયાની ‘ઓલ વી ઇમેજિન એઝ લાઇટ’ને આખા દેશમાં સરકારે કરમુક્તિ જાહેર કરવી જોઈએ. જે ફિલ્મને કાન્સના પ્રીમિયરમાં આઠ મિનિટનું અપૂર્વ સ્ટેન્ડિંગ ઓવેશન મળતું હોય તેને ભારત સરકાર કરમુક્તિ આપે તેમાં કોઈ ઉપકાર નથી, પણ એમ કરીને તો સરકાર જ ઊજળી દેખાશે.

ફિલ્મ જોયા વગર કોઈ મત બાંધવાનું ઠીક નથી, પણ એટલું તો અગાઉનાં ઉદાહરણો પરથી લાગે છે કે જે વિદેશમાં પોંખાય છે એ ફિલ્મકારો ક્યારેક દેશમાં ગૂંગળાય પણ છે …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, ‘મેઘધનુષ’ પૂર્તિ, “ગુજરાત ટુડે”, 02 જૂન 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

રાજકોટનાં ગેઇમ ઝોન પર રાખ વળી ગઈ, પછી પણ સ્થિતિ ભારેલા અગ્નિ જેવી છે. સરકાર તો થોડાક લાખની ખેરાત કરીને કે આશ્વાસનનાં શબ્દો બોલીને કામે લાગી ગઈ છે. ભા.જ.પ. જીતે તો ગુજરાતમાં ક્યાં ય વિજય સરઘસ નહીં કાઢે એવું જાહેર થયું છે, એ પરથી લાગે છે કે રાજકોટની જ્વાળાઓથી આખું ગુજરાત દાઝ્યું છે. ગુજરાતમાં રાજનેતાઓની, તંત્રોની અને અધિકારીઓની ગુનાહિત બેદરકારીથી છ વર્ષમાં 228 મોત થયાં છે. ગેઇમ ઝોન સાથે સંકળાયેલાઓની જ વાત કરીએ તો જે પ્રકારનો આર્થિક વ્યભિચાર બહાર આવ્યો છે તે જાણે નિર્દોષોનાં કોલસા પાડવાનું કાવતરું જ લાગે છે. એ ટાઉન પ્લાનિંગ ઓફિસર હોય કે સાંસદ કે પોલીસ, નર્યો ભ્રષ્ટાચાર કરીને અમર્યાદ સંપત્તિ ભેગી કરનારા ગુનેગારો છે. પગાર હોય એના કરતાં અનેક ગણી સંપત્તિ ધરાવતાં હોય તો એ બધું હરામનું ભેગું થયું છે, એમાં શંકા નથી. ફાયર NOC મેળવવા સિત્તેર હજાર ચૂકવાયાનો ખુલાસો ખુદ સાંસદ કરે તો થાય કે બધાં જ પાપ આ એક ગેમ ઝોનમાં જ થયાં છે? વારુ, રાજકોટમાં 2019થી કેટલાક વેપારીઓએ ફાયર NOC માટે અરજી કરી છે, પણ તેમને તે મળ્યું નથી ને હવે ફાયર NOCની ઉઘરાણી નીકળી છે ને બધું ધડાધડ સીલ થઈ રહ્યું છે, તેમાં ઘણાંનો મરો થઈ રહ્યો છે. લાગે છે એવું કે જેમણે પૈસા દબાવ્યા તેમનું કામ થયું છે ને બાકીના ટલ્લે ચડ્યાં છે. પૈસાની આ ભૂખ નથી, હવસ છે. આમ તો એ જ પૈસા એમને બચાવે ને કોઈ નિર્દોષને ફસાવે એમ બને, પણ એવું આખું ગુજરાત ઈચ્છે છે કે આમાં જે જવાબદાર છે તે ધુમાડાયા વગર ન રહે.

ક્યાંક કૈંક સારું પણ હશે, પણ અત્યારે તો ગુજરાત અનેક પ્રકારના ભ્રષ્ટાચારોથી ખદખદી રહ્યું છે. એક ફોટો એવો જોવામાં આવ્યો, જેમાં સ્કૂલનાં બાળકો સ્કૂલવાનમાં સી.એન.જી.ના બાટલા પર બેઠાં છે. આ રીતે રોજ સવા લાખ બાળકો સી.એન.જી.ના બાટલા પર બેસી સ્કૂલે જાય છે. એના પર પણ રોક લાગવી જોઈએ, પણ કોઈ દુર્ઘટના નહીં ઘટે ત્યાં સુધી ફેર નહીં પડે. આવું વર્ષોથી સહજ રીતે ચાલે છે, પણ રાજકોટમાં ગેમ ઝોનની રાખ પડી તો સત્તાધીશો, નીતિનિયમો, કાયદાઓ લોકોને બતાવવા મેદાને પડ્યા. આ રાંડ્યા પછીનું ડહાપણ છે તે નિયમો કે કાયદા પળાવનાર ને પાળનાર જાણે છે. એ પહેલાં થયું હોત તો આટલો ભડકો જ થયો ન હોત. ગેમ ઝોનમાં 3,000 લિટર જ્વલનશીલ પ્રવાહી જોખમી છે એવું કોઈ મૂર્ખ પણ જાણે છે, એક્ઝિટ ને એન્ટ્રી એક જ હોય તો કે કામચલાઉ બાંધકામ હોય તો તે જોખમી બને … આ બધાં જાણતાં હોય છે, પણ માલિકો કે સંચાલકો ખર્ચ ન કરવામાં અને લોકોને લૂંટવામાં માનતા હોય છે, એટલે આખું કોળું દાળમાં જાય છે.

કોઈ દુર્ઘટના ઘટે છે કે તંત્રો કામચલાઉ ધોરણે દરમાંથી બહાર નીકળી આવે છે. એ ન્યાયે હવે ઠેર ઠેર બધું સીલ કરવાનો સિલસિલો ચાલુ થયો છે. દુકાનો, મકાનો, થિયેટરો, શોપિંગ મોલ, ઓફિસો બધા પર ફાયર સેફટીને મામલે પસ્તાળ પડી છે. સુરતમાં હજારેક બિલ્ડિંગો સીલ કરવામાં આવી છે. 100થી વધુ હોસ્પિટલો, 200 જેટલાં શૈક્ષણિક સંકુલો સહિત લગભગ સાડી પાંચસો બિલ્ડિંગો પાસે BU જ નથી. 175થી વધુ બિલ્ડિંગો પાસે NOC જ નથી. આમને આમ ચાલશે તો આખું શહેર સીલ થાય એમ બને. ઘણાંના ધંધા ઠપ થયા છે. સંસ્થાઓ નવરી પડી ગઈ છે. જો કે, એમાં પક્ષપાત પણ થાય છે. પાલમાં એક ફૂડ કોર્ટને સીલ તો માર્યું, પણ તે ભા.જ.પ.નું હતું એટલે ત્રીજે જ દિવસે ફરી ધમધમતું થઈ ગયું. ટ્યૂશન ક્લાસમાં આગ લાગે તો તે બંધ કરાવી દેવાય. બોટ ડૂબે તો બોટ પર તવાઈ આવે, ગેઇમ ઝોન સળગે તો તે BU, NOC પર મંડી પડાય એ બરાબર છે? આફત આગોતરી વરદી નોંધાવીને આવે છે? આગ લાગે, તો બીજી કોઈ આફત ત્રાટકે જ નહીં, એવું ક્યાં ય લખેલું છે? એટલે એક ઘટના બને, પછી એ જ તરત બનવાની હોય તેમ, જે રીતે શહેરોને બાનમાં લેવાય છે, તે વાજબી નથી. આદર્શ સ્થિતિ તો એ હોય કે કોઈ પણ આફત માટે તંત્ર અગાઉથી જ સજ્જ હોય, પણ તે સજ્જ તો કોઈ આફત પછી જ થાય છે. દુ:ખદ એ છે કે સરકાર ફરી આવું નહીં થાય એવા વાયદા કરે છે, પણ તેને યાદ રહેતા નથી. સુરતમાં તક્ષશિલા ટ્યૂશન ક્લાસની આગની ઘટના પછી આગથી કોઈ નહીં મરે એવી વાત સરકારે કરેલી, પણ ગેઇમ ઝોનની ઘટના બની જ ! આવી ઘટનાનાં બે પરિણામો આવે છે – તંત્રોની ભ્રષ્ટતા અને નિર્દોષનાં મૃત્યુ !

વારુ, લોકો પાસે જે અપેક્ષાઓ રખાય છે એવી અપેક્ષાઓ તંત્રો પોતાને પક્ષે પૂરી કરે છે? બધી સરકારી કચેરીઓમાં BU, NOC છે? કેટલાં ગેરકાયદે બાંધકામો શહેરમાં છે તે કોર્પોરેશનને ખબર નથી? પોલીસને ખબર છે ક્યાં ગોરખધંધા ચાલે છે ને કોની રહેમ નજરથી ચાલે છે? આ ચાલતું નથી, ચાલવા દેવાય છે. આ તપાસ, રેડ, સીલિંગ ન થવું જોઈએ એમ કહેવાનું નથી, પણ થવું જોઈએ ત્યારે નથી થતું, રડવાનું એનું છે. લોકો સ્વાર્થી છે, બેદરકાર છે, તકવાદી છે એ ખરું, પણ તંત્રો પણ કૈં દૂધે ધોયેલાં નથી. લોકો પર પસ્તાળ પાડતાં તંત્રો પોતે કેટલાં બેદરકાર છે એનો એક નમૂનો જોઈએ.

કોઈ પૂછે કે ગટરનું ઢાંકણું કેટલામાં પડે તો તેનો જવાબ વધારેમાં વધારે થોડા હજાર સુધી જાય, પણ ગટરમાં પડેલું ઢાંકણું દોઢ કરોડનું પડે એમ કોઈ કહે તો તમ્મર આવેને? પણ, આ સાચું છે. ગટરમાં પડેલું ઢાંકણું કાઢવાનાં વડોદરા મહાનગરપાલિકાને એક બે લાખ નહીં, પણ દોઢ કરોડ થયા. બન્યું એવું કે વાઘોડિયા રોડ પર ડ્રેનેજ ચોકઅપની ઢગલો ફરિયાદો આવતાં વડોદરા કોર્પોરેશન તપાસમાં લાગ્યું તો તેનો છેડો 2006 સુધી લંબાયો. અઢાર વર્ષ પહેલાં રોડ બનાવવાની કામગીરી દરમિયાન ઢાંકણું મેઇન હોલમાં પડી ગયેલું. થોડા દિવસ પર જ ખબર પડી કે 2006માં ઢાંકણું ગટરમાં પડી ગયેલું તેથી લાઇન ચોકઅપ થઈ છે. કામગીરી શરૂ થઈ. રોડ ખોદાયો. ડ્રેનેજ ચેમ્બરમાંથી ઢાંકણું મળ્યું. ઢાંકણું કાઢતાં 20 ફૂટ સુધી ભરાયેલું ચેમ્બર 2 કલાકમાં ખાલી થઈ ગયું. ગટર લાઇનમાં ઢાંકણું પડ્યું છે, એની રજૂઆત તે વખતે કોઈકે વોર્ડ કચેરીને કરી હતી, પણ અધિકારીઓએ ધ્યાન ન આપ્યું. છેલ્લાં એક વર્ષથી ડ્રેનેજ લાઇનમાંથી પાણીને, પંપ મારફતે વરસાદી ગટરમાં ઠાલવવામાં આવતું હતું ને તેને માટે પંપ અને જનરેટર 24 કલાક કામે લગાડાયાં હતાં. એ બધાંનો ખર્ચ ફક્ત દોઢ કરોડ થયો. કેટલાક સરકારી લલ્લુઓ તો એમ પણ દાખલો ગણશે કે 216 મહિનાને હિસાબે દોઢ કરોડ તો બહુ મામૂલી રકમ ગણાય. એ લલ્લુઓ એમ નહીં વિચારે કે જે કામ થોડા કલાકોમાં થઈ શકતું હતું, તે કરતાં 18 વર્ષ થયાં હતાં.

આ તો તંત્રોનું ઉદાહરણ થયું, પ્રજા તરીકે આપણે ય કૈં ઓછી માયા નથી. રાજ્યમાં ડ્રગ્સ પકડાયાના સમાચાર છાશવારે છપાતા રહે છે ને ગૃહ મંત્રી તંત્રની બહાદુરીથી છાતી ફુલાવતાં ફરે છે, પણ એ નથી જોતાં કે ડ્રગ્સ ગલીઓમાં પહોંચ્યું છે. આ ડ્રગ્સ કોણ પહોંચાડે છે? એ તો લોકો જ છેને જે બાળકો-યુવાનોનું ભવિષ્ય નરક કરી રહ્યા છે. કાલના જ સમાચાર છે કે બેંગકોકથી સુરત કુરિયરમાં LSD ડ્રગ્સ મંગાવવાના રેકેટનો પર્દાફાશ થયો. SOGએ કેટલીક સોસાયટીઓમાં દરોડા પાડ્યા તો ઘરોમાંથી 42 લાખનું LSD ડ્રગ્સ અને 65 હજારનો હાઇબ્રિડ ગાંજો ઝડપાયાં. આ વાત સુરતની જ નથી, અમદાવાદમાં પણ વિદેશથી રમકડાંની આડમાં 1.16 કરોડનો ગાંજો પકડાયો છે. વિદેશથી 18 પાર્સલ ફોરેન પોસ્ટ ઓફિસમાં આવ્યાં હતાં ને એ મંગાવનારા શ્રીમંત પરિવારના યુવક-યુવતીઓ છે. ગયા શનિવારે અમદાવાદના શીલજ બ્રિજ પાસેથી કારમાં એક યુવક દારૂની 595 બોટલો અને બિયરનાં 144 ટીન સાથે પકડાયો. આમાં મહિલાઓ ય પાછળ નથી. એર ઇન્ડિયાની એક એર હૉસ્ટેસ પ્રાઇવેટ પાર્ટમાં કિલો સોનું છુપાવીને લાવતાં ઝડપાઇ છે. દારૂ મોંઘો પડે છે એટલે નશા માટે સુરતના કેટલાક નબીરાઓ કફ સિરપની આખી બોટલ ગટગટાવી જાય છે. કફ સિરપનો ઉપાડ એટલો વધ્યો છે કે 100 રૂપિયાની બોટલ 200 રૂપિયામાં વેચાય છે.

તો, આ પણ એક બાજુ છે, જેમાં તંત્રો નહીં, પ્રજા સંડોવાયેલી છે. એમ લાગે છે કે બાળકો અને યુવાનો ટાર્ગેટ કરવામાં આવે છે. ગેમ ઝોન અકસ્માતોથી, ડ્રગ્સ-ગાંજાથી, શરાબ કે શરાબના વિકલ્પથી યુવા શક્તિને ખતમ કરવાનું કોઈ રેકેટ ચાલતું હોય એવો વહેમ પડે છે. આ અકસ્માત જ હોય તો તે બાળકો કે યુવાનો સાથે જ કેમ થાય છે તે વિચારવાનું રહે. એ સાથે જ પૈસાની લાલચે રાજનેતાઓ, અધિકારીઓ અને તંત્રો સાગમટે કોઈ પણ પાપ કરવામાં જરા ય અચકાતા નથી, કરુણતા એ છે કે આવું પાપ કરનારાઓને ખાસ કૈં થતું નથી, જે રાખ પડે છે તે તો નિર્દોષોની !

ખરેખર, પડે છે ત્યારે સઘળું પડે છે …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 03 જૂન 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

હા, બધું રાખ થઈ ચૂક્યું હોય પછી કૂવો ખોદીએ તો, પાણી તો બચે ! આવી માનસિકતા છે આપણી, આપણાં તંત્રોની ને આપણી સરકારની. તંત્રો એટલાં નીંભર છે કે તેમને કશાની અસર થતી નથી. અસર તો સરકારને પણ થતી નથી. થોડું ઘણું વેઠી લે છે ને બચાવ કર્યા કરે છે. તેના ભક્તો તો સરકાર ઊતરે તે પહેલાં જ બચાવમાં ઊતરી પડે છે. અત્યારે રાજકોટ અગ્નિકાંડ પછી તંત્રો ને સરકાર બચાવ અને ઢાંકપિછોડામાં લાગ્યાં છે. આ બધાં રંડાયા પછી મંડાયા હોય એવાં છે. મગરને પણ હવે મગરનાં આંસુ આવતાં નથી, પણ માણસને આવે છે. હવે એટલું થયું છે કે જેને શરમ કે સંકોચ ન હોય તે જ તંત્રોમાં ને સરકારમાં બેસે છે.

26 મે ને શનિવારે, રાજકોટના કાલાવડ રોડ પર આવેલ, ટી.આર.પી. ગેઇમ ઝોન એકાએક જ સ્મશાન ભૂમિ થઈ ઊઠ્યો. અગ્નિ સંસ્કારની જરૂર જ ન રહે એ હદે કેટલાંક બળ્યાં. બાળકો અને અન્ય, નિર્દોષ હતાં એટલે મર્યાં. ગેઇમ ઝોન, શેઇમ ઝોન બન્યો. આગ લાગતાં જ માલિક અને ત્યાંનો સ્ટાફ, બધાંને ભગવાન ભરોસે છોડીને ફરાર થઈ ગયા. કેટલાકે પોતાની તાકાત પર બચવા-બચાવવાનું કર્યું. બધું જ ગેરકાયદેસર, કાયદેસર હોય એમ વર્ષોથી ચાલ્યું. અનીતિ જ નીતિ બની. નાલાયકી જ લાયકાત ગણાઈ ને ઉપર ઉપરથી મહાનુભાવોએ દુ:ખ થયાં-ની લાગણી પ્રગટ કરી ને થોડાક લાખ મદદનાં ફેંકીને ફરજ બજાવી લીધી. પ્રજાના રોષનો સામનો કરવાનું મુશ્કેલ બન્યું, તો કેટલાક નેતાઓને ભાગી જવાની ય નાનમ ન લાગી. કોઈ તો દાંત કાઢીને રહી ગયું. કામ કોઈને ન હતું, તો ય કેટલાક મોડા પડ્યા. શું છે કે ચૂંટણીઓ ગુજરાતમાં પતી ગઈ હતી, એટલે આવીને તાબોટા જ ફોડવાના હતા. રેલી, રેલા હોત તો વાત જુદી હતી. અહીં તો ત્રીસેક જીવતા ધુમાડાઓ હતા. નકામું ગૂંગળાવાનું જને ! એક તરફ ડાઘુઓ ન મળે એટલી લાશો ધધકતી હોય ને બીજી તરફ રાજકીય ડાઘિયાઓ સામસામે દાંતિયા કરતા હોય ત્યારે રામ નામ સત્ય જ બાકી રહે. એક તો કાળઝાળ ગરમી ને ત્રણેક હજાર લિટર પેટ્રોલનાં હાડકાં ઓગાળી નાખતા ભયાનક ભડકાઓ. પીડાથી એવી તે કેવી ચર ચર બળી હશે કૂમળી ચામડીઓ કે તેમનાં અંગો શોધવા ગેઇમ ઝોન પર બુલડોઝર ફેરવવું પડે? એ શોધ માટે ફેરવાયું કે પુરાવાઓના નિકાલ માટે તે ઉપરવાળો જાણે !

અગાઉ ક્યારે ય ન હતો એવો હરામના પૈસા કમાવાનો એક જીવલેણ રોગ ગરીબ કે અમીરમાં છેલ્લા થોડા દાયકાઓથી લાગુ પડ્યો છે. આ એવો રોગ છે, જેમાં બીમાર નથી મરતો, પણ એની સાથે સંકળાયેલ નિર્દોષ મરે છે. થોડાક માણસોએ શોર્ટકટથી અમીર થઈ જવું છે. એને માટે તે શિકાર, નિર્દોષોનો કરે છે. કોઈ પુલમાં, નિર્દોષોને ભેરવે છે, તો કોઈ હોડીમાં બાળકોને ડુબાડે છે, તો કોઈ ભડકા પર નિર્દોષોનું ભડથું કરે છે. આ બધું અટકે, જો નીતિથી કોઈ ચાલે, પણ એમાં કમાણી નથી. કમાણી છેતરવામાં છે. NOC, લાઇસન્સ, ફાયર સેફટી વગેરેમાં કાચું કપાય તે વધુ કમાય એવું કેટલાક માને છે. કોઇની જમીન પડાવીને, કોઈનું ગજવું ગરમ કરીને જ પોતાની હોજરી ફાટફાટ કરી શકાય, એવું પણ મનાય છે. મોટે ભાગના ઉપરી અધિકારીઓ પણ વેચાઉ હોય છે. એમની પાસેથી ગેરકાયદે કામોની છૂટ, લાંચ આપીને મેળવી લેવાય તો પછી, કોઈને પણ વેતરી નાખો, ચાલે.

રાજકોટ અગ્નિકાંડ મુદ્દે હાઇકોર્ટે સુઓમોટો લીધી ને રવિવારે રજા હતી, છતાં ખંડપીઠે સુનાવણી કરી. કોર્ટે સાફ શબ્દોમાં જણાવ્યું કે રાજકોટ ગેઇમ ઝોને જી.ડી.સી.આર.ના નિયમોનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે. હાઇકોર્ટે રાજકોટ, અમદાવાદ, વડોદરા અને સુરતમાં ગેઇમ ઝોન અંગે કેવાક નિયમો છે, તે અંગે સબમિશન આપવા આદેશ આપ્યો. તંત્રો કે સરકાર પ્રજાનું તો બહુ સાંભળતાં નથી, પણ કોર્ટનું માન રાખે છે. કોર્ટનો ડોળો ફરતાં તંત્રો કેવાંક કામે લાગ્યાં, તે કાલનાં જ થોડાં છાપાં પર નજર નાખતાં ધ્યાનમાં આવ્યું –

આવું થાય તો તંત્રો, યંત્રો થઈ ઊઠે છે. જેમ કે, રાબેતા મુજબ સીટની રચના થઈ. ટી.પી.ઓ., ફાયર ઓફિસર, ઇજનેર વગેરેની પૂછપરછ ચાલુ થઈ. કેટલાક અધિકારીઓને સસ્પેન્ડ કરી દેવાયા, કેટલાકની બદલી કરી નાખવામાં આવી. 4 જૂને ચૂંટણીનું પરિણામ આવવાનું છે, ત્યારે ઉજવણી નહીં કરે એની જાણ કરવા રાજકોટ ભા.જ.પે. કાર્યાલય પર પત્રકાર પરિષદ બોલાવી તો જવાબદારો સામે કોઈ કાર્યવાહી થશે કે કેમ તેવા પ્રશ્નનો જવાબ ટાળીને મેયર, મંત્રી, સાંસદ વગેરે ભાગી છૂટયા. એક સાંસદે તો પત્રકારને – તું મારા ઘરમાં આવ્યો જ કેમ – જેવું કહીને ઘરની બહાર તગેડી મૂક્યો. 3,000થી વધુ લિટર જ્વલનશીલ પ્રવાહી ગેઇમ ઝોનમાં કેમ હતું તેના તપાસના આદેશ જિલ્લા કલેકટરે આપ્યા છે. ક્રાઇમ બ્રાન્ચની ટીમે રાજકોટના જુદા જુદા વિસ્તારોમાં ચેકિંગ હાથ ધર્યું ને 8 ગેઇમ ઝોનના સંચાલકો સામે ગુનો નોંધાયો. ગેઇમ ઝોનમાં પતરાંનું સ્ટ્રક્ચર હતું, એ ધ્યાને આવતાં શાળાઓનાં ગેરકાયદે ડોમ હટાવવા 48 કલાકનું અલ્ટિમેટમ અપાયું. છેલ્લાં ચાર વર્ષમાં રાજકોટમાં આવી ચૂકેલા તમામ કલેકટર, પોલીસ વડા સામે તપાસ શરૂ થઈ.

અઠવાડિયામાં માંડ બે ત્રણ અગ્નિશમન યંત્રો ખપતાં હતાં, તેને બદલે બે જ દિવસમાં સુરતમાં 10 કરોડનાં 50,000 યંત્રો વેચાયાં. બે ગેઇમના 8 ઝોન માલિકો સામે ગુનો નોંધાયો. સુરતની તમામ 1,650 સ્કૂલોમાં 124 ટીમો ફાયર સેફટીની તપાસ માટે કામે લાગી. સુરત સિટીમાં ત્રણ જ દિવસમાં 224 મિલકતો સીલ થઈ. ચાર મલ્ટિપ્લેક્સ લાઇસન્સ રિન્યૂ કરાવ્યાં વગર જ ચાલતાં હતાં તે ધંધે લાગ્યાં. કાપડ માર્કેટોને ફાયર સેફટીની સુવિધા ઊભી કરવા તાકીદ કરાઇ. બારડોલીમાં ત્રણ ગેઇમ સંચાલકો સામે એફ.આઇ.આર. દાખલ થઈ. વલસાડના 21 શોપિંગ સેન્ટર્સ પાસે ફાયર સેફટીની સુવિધા જ નથી તે બહાર આવ્યું.

અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કમિશનરે SOP બહાર પાડ્યા પછી ક્લાસિસ, ગેઇમ ઝોન, કોમ્પ્લેકસ સહિત 244 મિલકતમાં BU, ફાયર NOCની તપાસ હાથ ધરી અને 52 એકમો સીલ કર્યાં, જેમાં 25 તો હોસ્પિટલ છે. બોપલમાં ગેરકાયદે ચાલતાં 5 ગેઇમ ઝોન સંચાલકો સામે પોલીસ ફરિયાદ થઈ. ફાયર સાધનોનું વેચાણ ત્રણ ગણું વધી ગયું. કોઈને પણ બક્ષવામાં નહીં આવે એવું આ મામલે પણ કહેવાયું. રાજ્ય સરકારે ગુજરાત ફાયર પ્રિવેન્શન એન્ડ લાઈફ સેફટી મેઝર્સ રેગ્યુલેશન એક્ટ-2016માં સુધારો કરવાની વાત કરી, જો કે, આ વાત સરકાર અગાઉ કરી ચૂકી છે ને પછી પણ કરતી રહેશે. સરકારનો એ ઉપકાર માનવો પડે કે એ બોલીને ફરી જતી નથી. બોલવાનું કારણ મળી રહે એટલે એકની એક વાત તે પ્રસંગોપાત કરતી રહે છે. સાચું તો એ છે કે કાયદા કે નિયમો પણ દુર્ઘટના પછી ઘડવા બેસવાનું થાય છે, તે પણ ઘડાય જ એવું નક્કી નહીં. બીજી કોઈ ઘટના બનશે તો વળી સાવ અબૂધની જેમ સૌએ નવેસરથી વિચારવાનું બનશે.

એક જ દિવસમાં તંત્રોની ગતિ ને પ્રજાની અધોગતિ સામે આવી. આવું રોજ થાય તો કેવો ફેર પડે ! પણ એવું થતું નથી. થાય તો એવું પણ બને કે તંત્રો વધુ વેચાય ને પ્રજા વધુ લાંચ આપતી થાય. આજે સૌથી વધુ ખૂટે છે તે વફાદારી ને ઈમાનદારી. એવો જરા પણ ભરોસો પડતો નથી કે અત્યારે ચાલતી તંત્રોની દોડધામ કોઈ કાયમી કે નક્કર પરિણામ આપશે. રાજકોટની ઘટના એ પહેલી નથી ને છેલ્લી પણ નથી. અગાઉ પણ આવું બન્યું જ છે. સુરતમાં તક્ષશિલાના વિદ્યાર્થીઓ અગન ગોળાની જેમ ઉપરથી નીચે પડ્યા તેની આપણને ખબર નથી? મોરબીનો નવો રીપેર થયેલો પુલ તૂટયો ને 135 ડૂબી ગયાં એ ભૂલી જવા જેવી વાત છે? વડોદરાની હરણી બોટ ઘટનાનાં બાળકો જીવવાને લાયક ન હતાં? એમનો વાંક હતો તેથી તે ડૂબ્યાં? રાજકોટમાં ગેઇમ ઝોન, ફાયર ઝોન થયો, તે શું તેમાં જનારને પાપે? જવાબદારોને સીધું પૂછવાનું કે કેટલી ઘટના પછી આ રૂટિનમાં ફેર પડશે? આટઆટલું બને છે, પણ આપણી સરકાર ને તેના અધિકારીઓ કોઈ બોધપાઠ લેતા નથી, કેમ? થોડો વખત બધા દરમાંથી બહાર નીકળે છે, થોડો વખત તપાસ ચાલે છે, બેચારને સસ્પેન્ડ કરાય છે, બે પાંચની બદલી થાય છે, કાયદા સુધારવાની વાત થાય છે ને પછી બધુ ટાઢું પડી જાય છે. પછી બીજી ઘટના બને છે, વળી દોડાદોડ થાય છે ને વળી બધું ઠપ થઈ જાય છે. ત્રીજી ઘટના બને છે, એ જ દોડધામ ને એ જ બે મિનિટનું મૌન ! તે સરકારને અને તેનાં તંત્રોને એમ લાગે છે કે પ્રજામાં અક્કલ નથી? એવું કઈ રીતે બને કે થોડે થોડે વખતે તપાસનું નાટક ચાલે ને પ્રજા તંત્રોની સક્રિયતાથી રાજીની રેડ થઈ જાય? એવા ભ્રમમાં રહેવા જેવું નથી.

અંધકાર ગમે એટલો વિકરાળ જ કેમ ન હોય, તેને ખતમ કરવા સૂર્યકિરણ જ પૂરતું છે …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 31 મે 2024