રવીન્દ્ર પારેખ

સૌથી વધારે અખતરા શિક્ષણ વિભાગ શિક્ષણમાં કરે છે, પરિણામે ખતરા વધે છે ને વિદ્યાર્થીઓની અનિશ્ચિતતા પણ વધતી જ રહે છે. એવા દિવસો બહુ ઓછા જાય છે, જ્યારે કોઈ ફતવા બહાર ન પડ્યા હોય. 42,000 કાયમી શિક્ષકોની ઘટનો આંકડો હવે વધે નહીં એવું એટલે લાગે છે કે 24,700 શિક્ષકોની ભરતીના સમાચાર સરકારે આપ્યા છે. આ સમાચારથી એમ લાગ્યું છે કે મોડે મોડે પણ સરકાર શિક્ષકોની કાયમી ભરતી કરવાને મામલે ગંભીર થઈ છે, પણ 9 જુલાઇના છાપાંએ વધામણી ખાધી કે કોમ્પ્યુટર, વ્યાયામ અને ચિત્ર શિક્ષકોની ભરતી કરવા અંગે ગાંધીનગરનાં જૂના સચિવાલય પાસે ઉમેદવારો ભેગા થયા તો પોલીસે દરમિયાનગીરી કરીને તેમને વિખેરવા પડ્યા. આ આંદોલનકારીઓનું કહેવું છે કે રાજ્ય સરકારે કાયમી શિક્ષકોની ભરતીનું જે કેલેન્ડર જાહેર કર્યું એમાં અન્ય વિષયના શિક્ષકોની ભરતીની વાત છે, પણ કોમ્પ્યુટર, વ્યાયામ કે ચિત્ર શિક્ષકોની ભરતીની વાત નથી. સરકારે વર્ષોથી કોમ્પ્યુટર શિક્ષણની જાહેરાત કરી છે, ડિજિટલ ઇન્ડિયાનો ઢંઢેરો પણ પીટ્યો છે ને વર્ષોથી કોમ્પ્યુટર લેબમાં શિક્ષકો વગર જ એ વિષય ભણાવાય છે, તેની પરીક્ષાઓ લેવાય છે ને વિદ્યાર્થીઓ પાસ પણ થાય છે, પણ હકીકત એ છે કે બાર વર્ષથી કેટલી ય સ્કૂલોમાં કોમ્પ્યુટરો ધૂળ ખાય છે કે તેનો ઉપયોગ બીજા જ કરે છે.

એવું જ વ્યાયામનું છે. એક ઉમેદવારના જણાવ્યા મુજબ વ્યાયામની સૌથી વધુ જરૂર પ્રાથમિકના બાળકોને હોય છે, પણ છેલ્લાં 17 વર્ષથી પ્રાથમિકમાંથી વ્યાયામનો વિષય જ કાઢી નાખવામાં આવ્યો છે. માધ્યમિક અને ઉચ્ચતર માધ્યમિક માટે વ્યાયામ શિક્ષકોની પરીક્ષાઓ લેવાય છે, પણ વ્યાયામ શિક્ષકોની ભરતી થતી નથી. એ જ રીતે ચિત્ર શિક્ષકોની ભરતી પંદર વર્ષથી અટકી છે. રાજ્ય કલા શિક્ષક સંઘ દ્વારા વર્ષોથી રજૂઆત થાય છે, પણ ભરતીનું ઠેકાણું પડતું નથી. એ જ હાલત સંગીત શિક્ષકોની ભરતીની પણ છે. જે વિષયોમાંથી સર્જનાત્મકતા વિકસે એવા વિષયો હાંસિયામાં ધકેલી દેવાય ને જે તે વિષયની ટેટ-ટાટની પરીક્ષાઓ પાસ કરી હોય એવા ઉમેદવારોની વર્ષોથી ભરતી જ ન થાય એ શરમજનક છે. જો કે, સરકારને એનો કોઈ હરખશોક નથી. એ તો એની રીતે જ વર્તે છે. જતે દિવસે શિક્ષકો વગર જ સ્કૂલો ચાલે ને બધા એકલવ્યો જ પાકે એ દિશામાં સરકાર પ્રવૃત્ત છે. ભણતર વગર પણ મંત્રી થઈ શકતા હોય તો ભણીને કે ભણાવીને શું કરવું છે એવું કદાચ સરકારના મનમાં હોય તો ખબર નથી. ભણીને સામે શિંગડાં કરતાં થાય એનાં કરતાં અભણ રહે તો છાનાં તો રહે ! એ અત્યંત દુ:ખદ છે કે સરકાર જ શિક્ષણની અંતિમવિધિ કરવા મથી રહી છે.

સરકારે સૌથી વધુ દાટ વાળ્યો હોય તો પ્રાથમિક શિક્ષણનો, તે એટલે કે સરકારને શિક્ષણ કર જોઈએ છે, પણ શિક્ષણનો ભાર જોઈતો નથી. કદાચ ભાર વગરનાં શિક્ષણમાં માને છે એટલે હશે ! સરકારે ધોરણ પાંચના વિદ્યાર્થીઓ માટે કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ ચાલુ કરી છે. એમાં મેરિટમાં આવનાર વિદ્યાર્થીઓ જો સ્કૂલ ઓફ એક્સલન્સમાં એડમિશન મેળવે તો તેને 6થી 10 ધોરણ સુધી દર વર્ષે 20,000 રૂપિયાની સ્કોલરશિપ મળે. એટલે કે પ્રાથમિકમાં ભણતો હોય તે વિદ્યાર્થી જો કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટમાં મેરિટમાં આવે તો તેણે સરકારે જે ખાનગી શાળાઓને સ્કૂલ ઓફ એકસેલેન્સ જાહેર કરી છે, તેમાં એડમિશન લેવું પડે. બીજા શબ્દોમાં તેણે પ્રાથમિક શાળા છોડવી પડે, ન છોડે ને પ્રાથમિકમાં જ રહે ને મેરિટમાં આવ્યો હોય તો તેને 20,000ને બદલે 5,000ની જ સ્કોલરશિપ મળે.

સ્કોલરશિપની આખી યોજના જ ખાનગી સ્કૂલોને ઉત્તેજન આપવા ને પ્રાથમિકને અવગણવા થઈ હોય એવું નથી લાગતું? એવું ન હોત તો સ્કોલરશિપમાં ભેદ રખાયો ન હોત. જો પરીક્ષામાં ભેદ નથી, મેરિટમાં કોઈ કન્સેશન નથી, તો સ્કોલરશિપમાં આટલો મોટો તફાવત કેમ? તે એટલે કે 20.000 મેળવવા પ્રાથમિક સ્કૂલ છોડવા વિદ્યાર્થી લાચાર બને? આ બરાબર છે? સ્કૂલની ફી ને બીજા ખર્ચ વાલી ન કરી શકે તો વધારે સ્કોલરશિપ મેળવવા વિદ્યાર્થીએ ન પરવડતું હોય તો પણ ખાનગીમાં પ્રવેશ લેવાનો? ગાંધીનગરના એક અધિકારીનું કહેવું છે કે ખાનગીમાં ન જવું હોય તો કોઈ દબાણ નથી. કબૂલ, પણ ખાનગીમાં ન જાય તો સ્કોલરશિપ તો ઘટવી ન જોઈએને ! એક જ પરીક્ષાની સ્કોલરશિપ ખાનગીમાં 20,000 ને સરકારીમાં 5,000, એવું તો ન હોયને? ખાનગીનો એક વિદ્યાર્થી મેરિટમાં આવે ને બીજો પણ મેરિટમાં એનાથી આગળ હોય, પણ તે ખાનગીમાં ન જાય તો સ્કોલરશિપ સીધી પંદર હજાર ઘટી જાય ને તે 6, 7 અને 8માં ઘટેલા ભાવે જ મળે, એ કેવું? પ્રાઈમરીનો એ જ વિદ્યાર્થી  હાઇસ્કૂલમાં ધોરણ 9-10માં ભણે તો ભાવ એ જ ચાલુ રહેતાં બીજા બે વર્ષ તેણે 30,000ની ખોટ ખાવાની? આમ 6 થી 10 સુધીમાં તેણે વધુ યોગ્યતા છતાં, માત્ર પ્રાથમિકમાં હોવાને કારણે 75,000ની ખોટ ખાવાની? આ અન્યાયકર્તા છે. એક ગરીબ વિદ્યાર્થીને તેના કોઈ વાંક વગર આટલી ખોટમાં નાખવામાં માણસાઈ છે? અહીં પ્રશ્ન એ થાય કે સરકારને ખાનગીની આટલી તરફેણ કરવાનું કારણ શું છે? કારણ એક જ, ખાનગીને ઉત્તેજન આપવું ને સરકારી સ્કૂલોનો મોહ ઘટાડવો. આમ થાય તો જતે દિવસે બધાં જ ખાનગી તરફ વળે ને સરકારી સ્કૂલો બંધ થતાં તેનો બોજ સરકારને માથેથી જાય. કોઈ નફાખોર વેપારી પણ ન વિચારે એવી યુક્તિ સ્કોલરશિપ કે ગ્રેડ સિસ્ટમને નામે શિક્ષણ વિભાગ વિચારે છે. આ કોઈ કાવાદાવાથી જરા ય ઓછું નથી.

પ્રાથમિકમાં આમે ય શિક્ષકોની ભરતી થતી નથી ને બીજી તરફ ખાનગી સ્કૂલોમાં યોગ્યતા વિનાના શિક્ષકો ભણાવે છે, ત્યારે ખાનગી સ્કૂલો ફી કલેક્શન સેન્ટરથી વિશેષ નથી જણાતી. એકલા અમદાવાદમાં જ 105 સ્કૂલો એવી છે, જેમાં 348 શિક્ષકો લાયકાત વગરના છે. એવું જ અન્ય શહેરોમાં ય હશે. ખાનગીમાં લાયકાત વગરના શિક્ષકો છે ને લાયકાતવાળા નોકરી વગર અટવાય છે, ત્યારે પ્રશ્ન થાય કે લાયકાત વગર જ બધે ચલાવવાનું છે? જો લાયકાત વગર જ ચલાવવાનું હોય તો નીટ-નેટ, ટેટ-ટાટ અને બીજી બધી પરીક્ષાઓ લેવાનો અર્થ છે? તે એટલે લેવાય છે કે એમાં પાસ થનારને નોકરી અપાઈ ન જાય ને એ આખો લૉટ નોકરી વગરનો જ રહે? બધો સર્વનાશ શિક્ષણમાં જ કેમ? નીટની પરીક્ષા સુપ્રીમ સુધી પહોંચી છે. સુપ્રીમે પણ કબૂલ્યું છે કે પેપર ફૂટ્યું છે. એક તરફ પરીક્ષાઓ લેવાયે જ જાય છે ને બીજી તરફ ચોરી કરાવવાના, પેપર ફોડવાના લાખો રૂપિયા પડાવાય છે. પરીક્ષાઓ દ્વારા ફી ઉઘરાવવાનો આશય તો પૂરો થાય છે, પણ તેની વિશ્વસનીયતા અંગે કોઈ ખાતરી ક્યાંયથી મળતી નથી. એમાં જે સિન્સિયર છે ને આત્મબળે પ્રમાણિકતાથી કૈં કરવા માંગે છે તેનો મરો થાય છે ને અપ્રમાણિક અમીરો કોઈ પણ ક્ષેત્રે આગળ વધી શકે છે.

રાજસ્થાનના એક વિધાયકે વિધાનસભામાં આક્રોશ સાથે બળાપો કાઢતા કહ્યું કે બિલ પાસ કરવાથી કૈં થવાનું નથી. પરીક્ષાનાં પેપરો ફોડવામાં કોચિંગ ક્લાસવાળાઓનો હાથ છે. એ લોકો ક્લાસમાં વધુ વિદ્યાર્થીઓ આવે એટલે પૈસા વેરીને પેપરો ફોડે છે ને એ પછી કલાસમાં વેચી-વહેંચીને 100 ટકા રિઝલ્ટ આવ્યાની જાહેરાતો છપાવે છે. એને લીધે વિદ્યાર્થીઓ મોંઘી ફી ભરીને કોચિંગ ક્લાસમાં જોડાય છે. આવું જ જાહેર પરીક્ષાઓના કોચિંગ કલાસોમાં પણ થાય છે ને એમ એ બધાનો ધંધો પૂર જોશમાં ચાલે છે. એ જ વિધાયકે આગળ એમ પણ કહ્યું કે સરકારી નોકરીઓ અમીરોને આપી દેવાઈ છે. આની તપાસ કરવામાં આવે તો અડધી નોકરીઓ ખોટી અપાઈ હોવાનું બહાર આવે એમ છે. આ સ્થિતિ રાજસ્થાનની જ છે એવું નથી. ગુજરાત પણ એમાં ક્યાં ય પાછળ નથી. ગોધરામાં નીટની પરીક્ષામાં પૈસા લઈને પાસ કરાવવાનું કૌભાંડ હજી ઉકલ્યું નથી. ગુજરાતમાં પણ કોચિંગ ક્લાસીસની તળિયા ઝાટક તપાસ થાય તો તેનાં ઊંચા પરિણામો કેવી રીતે આવે છે એનો પર્દાફાશ થાય એમ છે.

એક સમય હતો જ્યારે ખાનગી ટ્યૂશન હીણું ગણાતું. હવે એ જ ઉત્તમ ગણાય-ગણાવાય છે. સ્કૂલો ફી ભરવા માટે ને કોચિંગ ક્લાસીસ ભણવા માટે છે. સ્કૂલમાં શિક્ષક હોય કે નયે હોય, કોચિંગ ક્લાસમાં ભણાવનાર કોઈ તો છે ! આવી સ્થિતિ હોય ત્યાં કોચિંગ ક્લાસીસનો મહિમા વધે એમાં નવાઈ નથી. સુરતમાં જ બોગસ સ્ટડી સેન્ટરો ચાલે છે, જે વિદ્યાર્થીઓને ખાનગી યુનિવર્સિટીઓમાં પરીક્ષા આપવા લઈ જાય છે ને એનો કારોબાર નકલી ડિગ્રી સર્ટિફિકેટ આપવા સુધી વિસ્તરેલો છે. એક સાદું સીધું શિક્ષણ મેળવવાનું કેટલું ગૂંચવાડાવાળું ને પ્રદૂષિત થઈ ગયું છે તે આના પરથી સમજાય એવું છે. શિક્ષણ જેવી પવિત્ર બાબત માટે ચોમેર લુચ્ચાઈ, બદમાશી ને હરામખોરીનો જ મહિમા થઈ રહ્યો છે ને એમાં સરકાર પણ પાછળ નથી, ત્યારે ગરીબ ને હોંશિયાર વિદ્યાર્થી માટે સ્વબળે આગળ વધવાની ખાસ જગ્યા જ બચી નથી એ કેવી મોટી કરુણતા છે …

 000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 12 જુલાઈ 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

શિક્ષણ ધંધો થયું છે, ત્યારથી સાધારણ માણસને, તેનાં સંતાનોને ભણાવવાનું અઘરું થયું છે. તેમાં પણ ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવું હોય તો તે આભારવશ કે લાચાર થયા વગર લગભગ અશક્ય છે. આમે ય સ્વમાનભેર જીવવાનું ઉત્તરોત્તર મુશ્કેલ થતું આવે છે, ત્યારે કોઇની કંઠી પહેર્યાં વગર કે કોઈનો વિરોધ કર્યા વગર જીવવાની જાણે જગ્યા જ બચી નથી ! યાચના વગર યાતના જ બચે છે. પળેપળ સંઘર્ષ, શાંતિ હણતો રહ્યો છે. માંગ્યા વગર, વિરોધ વગર, કોર્ટકચેરી કર્યા વગર હક મળે જ નહીં એવી સ્થિતિ છે. એવું સાધારણ કે એકલો માણસ ન કરી શકે, એટલે તેણે ક્યાં તો બધું જતું કરવું પડે અથવા તો જીવન ટૂંકાવવું પડે. એક પ્રકારનો અજંપો જ બધે જણાય છે ને તેમાં ઉત્તરોત્તર વધારો જ થતો આવે છે. બીજી તરફ માંડ સરખું ચાલતું હોય ત્યાં ડિંગલી કર્યા વગર સત્તાધીશોને ચાલતું નથી. ઉપદ્રવ અને અશાંતિ રાજકીય લક્ષણો છે ને તેમાં ગુજરાત મોખરે છે. શિક્ષણ વગર શિક્ષણમાં અખતરાઓ કરવામાં ગુજરાતને કોઈ પહોંચે એમ નથી. તેમાં પણ સરકારનો હેતુ તો શિક્ષણ દ્વારા કમાણી કરવાનો જ વિશેષ છે. લૂંટનું ગુજરાતી હવે ફી થાય છે ને ફી વધારો ચેપી રોગની જેમ ફેલાય છે.

તાજેતરમાં જ મેડિકલની ફી એવી તોતિંગ વધી છે કે એટલી ઝડપથી તો મોંઘવારી પણ નથી વધતી. NEETની પરીક્ષાનું ગાડું તો ઘોંચમાં પડેલું જ છે ને બીજી તરફ જે પરિણામ આવ્યું છે તે પણ રેકોર્ડ બ્રેક છે. એને લીધે મેરિટનો કટ ઓફ પણ ઊંચો ગયો છે. આટલું ઓછું હોય તેમ ગુજરાત મેડિકલ એજ્યુકેશન એન્ડ રિસર્ચ સોસાયટી(GMERS)એ રાક્ષસી રીતે ફી વધારી છે. આ વધારો કરવામાં માણસાઈ અને વિવેક બાજુ પર મુકાયાં છે. એક કાળે કુલ ફી જેટલી ન હતી, એટલો તો હવે ફી વધારો માથે મરાય છે. આમ પણ સરકારી મેડિકલ કોટાની વાર્ષિક ફી 3.30 લાખ જ વધારે છે, તેની સામે ફી વધારો 2.20 લાખનો કરીને વાર્ષિક ફી 5.50 લાખ કરી દેવાઈ છે. આ વધારો 66 ટકાથી પણ વધુ છે. આમાં પાછા કોટા પણ હોય છે. જેમ કે મેનેજમેન્ટ કોટા. તેની વાર્ષિક ફી 9 લાખ હતી, તેમાં પૂરી બેશરમીથી એક બે નહીં, પૂરા 8 લાખ વધારીને ફી 17 લાખ કરી દેવાઈ છે. સીધો 88 ટકાનો વધારો. NRI સીટની ફી 22,000 ડોલર હતી, તેની ફી 3,000 ડોલર વધારીને 25,000 ડોલર કરી દેવાઈ છે. આ વધારો લગભગ 14 ટકાનો છે. NRI પર બોજ ઓછો છે, જ્યારે દેશી વિદ્યાર્થીઓ પર ફીનો 80 ટકા જેવો બોજ અસહ્ય છે. આ વધારો અમાનવીય છે, નિષ્ઠુર ને નિર્દયી છે. આ અગાઉ પણ ફી વધારો થયેલો, પણ વિદ્યાર્થીઓના વિરોધને કારણે ફી વધારો પાછો ખેંચાયેલો.

આ વખતે પણ વાલીઓ ને વિદ્યાર્થીઓ આ અવિચારી ને હિંસક ફી વધારાનો સખત વિરોધ કરી રહ્યા છે. સુરત, અમદાવાદ અને અન્ય શહેરો, જિલ્લાઓમાં વિદ્યાર્થીઓએ અને વાલીઓએ કલેકટરને આવેદનપત્ર આપીને ફી વધારો પાછો ખેંચવાની અપીલ કરી છે ને બે દિવસમાં એ વધારો પાછો નહીં ખેંચાય તો મામલો કોર્ટમાં પહોંચાડવાની ચીમકી પણ ઉચ્ચારી છે. કરોડ રૂપિયા જો ફીમાં જ જવાના હોય ને બીજા તેને લગતા ખર્ચ બાકી જ રહેતા હોય તો તબીબી શિક્ષણ અબજોપતિઓને જ પરવડે એમ છે એ સ્પષ્ટ છે. આ સ્થિતિ હોય તો એટલું પણ સ્પષ્ટ છે કે ભણતર હવે ગરીબો માટે રહ્યું નથી.

આમે ય આપણે ત્યાંની તબીબી શિક્ષણની ફી એટલી વધારે છે કે ઘણા વિદ્યાર્થીઓ વિદેશ જઈને એ શિક્ષણ લેવાનું સ્વીકારે છે. એથી એટલું તો સૂચવાય છે કે શિક્ષણ એટલું ઊંચું છે કે કેમ, તેની તો ખબર નહીં, પણ વિદેશની ફી કરતાં અહીંની ફી ઊંચી છે તે નિર્વિવાદ છે. કેટલા ય વાલીઓની સ્થિતિ એવી છે કે આ ફી વધારાને પહોંચી વળવા ઘરબાર વેચવા પડે અથવા તો સંતાને ડૉક્ટરીનું શિક્ષણ છોડવું પડે. એ પણ એટલે વધારે અઘરું છે કે તબીબ બનવાની સફરનાં ત્રણ વર્ષ થઈ ચૂક્યાં છે ને આટલે આવ્યા પછી વધેલી ફીને કારણે પાછા વળવું તો વધારે મુશ્કેલ છે, એટલે ખરેખર તો સ્થિતિ સાપે છછુંદર ગળ્યાં જેવી જ થઈ છે.

એક તરફ NEETની પરીક્ષાઓમાં ચોરી કરાવવાના દસ દસ લાખ પડાવાતા હોય ને એ આપનારાઓની ખોટ ન હોય તો તેવી રીતે પાસ થનારાઓ કેવાક ડોકટરો થશે તે સમજી શકાય એમ છે ને બીજી તરફ કરોડ રૂપિયા ફી ભરીને જ ડૉક્ટર થવાનું હોય તો તે ડોકટરો પણ ભવિષ્યમાં કેવાક ડોકટરો હશે તેની કલ્પના કરવાનું અઘરું નથી. એ અત્યંત દુ:ખદ છે કે શિક્ષણનો ગુજરાતમાં અનેક સ્તરે ધંધો ચાલે છે ને જ્યાં સરકાર જ ધંધો કરતી હોય ત્યાં એવું ધંધાદારી શિક્ષણ લઈને ડોકટરો પણ ધંધો કરે તો તેમનો શો વાંક કાઢીશું? આમ તો સરકારી સીટોની સંખ્યા 1,500 છે. મેનેજમેન્ટ કોટાની ને NRIની સીટો અનુક્રમે 210 અને 315 છે. આ સીટો વધારવાની જરૂર હતી, તેને બદલે GMERS દ્વારા 80 ટકાનો ફી વધારો ઝીંકાયો. આ વધારો કોઈ પણ રીતે યોગ્ય નથી ને તે તાત્કાલિક ધોરણે પાછો ખેંચાવો જ જોઈએ. જો કે, ફી વધારાના વિરોધમાં ઇંડિયન મેડિકલ એસોસિયેશન પણ જોડાયું છે ને તેણે મુખ્ય મંત્રીને પત્ર લખીને ફી વધારો પાછો ખેંચવાની માંગ કરી છે. આના પરથી પણ ફી વધારો ન્યાયી નથી તે સમજાય એવું છે. ફી વધારો નહીં ખેંચાય તો જે ડોકટરો પછી સામે આવશે તે માનવીય સંવેદના ધરાવતા નહીં જ હોય. કરોડ રૂપિયા ખર્ચીને દાકતર થનારા પછી ભગવાન ઓછા ને ભગવાનને ત્યાં મોકલનાર વધારે હશે. આટલી ફી ભરીને ડૉક્ટર થવા કરતાં વગર ડિગ્રીએ જ દવાખાનું ખોલનારા ઘણા ફૂટી નીકળશે ને એ બધું જ દર્દીના જીવ પર થશે. આમે ય લેભાગુ ડોકટરોની ખોટ નથી, ત્યાં આવા ફી વધારાથી એવા ડોકટરોની જમાતમાં વધારો જ થશે તે કહેવાની જરૂર નથી.

આટલા ભ્રષ્ટ વ્યવહારો વચ્ચે આજે પણ કેટલા ય સેવાભાવી ડોકટરો પૂરી નિષ્ઠાથી તેમની ફરજો બજાવે છે ને તે એ હદ સુધી કે મફતમાં દવા આપ્યા પછી, જરૂરી ખોરાકની વ્યવસ્થા પણ સહજ ભાવે કરે જ છે ને એવા ય છે જે દર્દીને નોટ છાપવાનું મશીન સમજે છે ને દર્દીની જિંદગી પરનું જોખમ વધારે છે. એક ચેનલમાં પબ્લિશ્ડ રિસર્ચ સ્ટડી મુજબ ભારતમાં 44 ટકા સર્જરી ફક્ત કમાણી કરવાના હેતુથી એમ જ કરવામાં આવે છે. કેન્સર, હાર્ટ, યુટરસ, ની રિપ્લેસમેન્ટને નામે કેટલી ય ખોટી સર્જરીઓ થાય જ છે. એમાં દર્દી તો લૂંટાય જ છે ને તે સાથે તેની જિંદગી જોડે ચેડાં થાય છે તે નફામાં. આવું કદાચ હોસ્પિટલ્સમાં વધારે થાય છે. હોસ્પિટલ્સ હવે ઇન્ડસ્ટ્રીની જેમ ચાલે છે. સેવા ત્યાં આઉટડેટેડ ગણાય છે ને નફો ટોપ પ્રાયોરિટી પર હોય છે. દર્દીઓ તેમને માટે ટાર્ગેટ્સથી વધારે કૈં નથી. ડોકટરોને અમુક ટાર્ગેટ્સ અપાય છે. એ પૂરા કરવામાં દર્દીઓનાં જરૂરી નહીં એવાં ઓપરેશન્સ થાય છે. એથી વધુ કમાણી મરેલાં દર્દીને જીવતો બતાવીને, તેની સારવારના ખર્ચને નામે દર્દીઓનાં સગાંને ખંખેરવામાં થાય છે. આ ઉપરાંત ડૉક્ટરોની બેદરકારીને કારણે દર્દીઓનાં થતાં મૃત્યુના બનાવો છાપે ચડતાં જ રહે છે.

આપણને આવા ડોકટરો પર નફરત થાય તે સ્વાભાવિક છે, પણ જરા વિચારીએ કે જે કરોડ રૂપિયા ફી ભરીને કે NEET જેવામાં રેન્ક મેળવવા લાખો લૂંટાવીને ખર્ચાઈ, ખવાઈ ગયો હોય તે લોન ભરવા કે ઉધારી ચૂકવવા દર્દીને વેતર્યા વગર ક્યાં સુધી રહેશે? તે ડિસ્ટિલ્ડ વૉટરનાં ઇન્જેક્શન્સ નહીં મૂકે તો બીજું કરશે શું? છાતીમાં થતા દુખાવાનો બાયપાસ સર્જરીમાં ઉકેલ બતાવીને, ડૉક્ટર, દર્દીને ડરાવશે નહીં તો આ સિસ્ટમ ચાલશે કેવી રીતે? દુ:ખદ તો એ છે કે સાધારણ માણસ ડૉક્ટર થઈ શકે એમ નથી, એ જ રીતે સાધારણ માણસ દર્દી પણ થઈ શકે એમ નથી, કારણ મફતનું તેને ખપતું નથી ને વધારે ફી તે ડૉક્ટરને ચૂકવી શકે તેમ નથી. આવા સાધારણ દર્દી હોસ્પિટલમાં ઈલાજ કરાવવા જાય તો, ત્યાં દવા કરાવવાને કારણે વધારે માંદો પડે એવી સ્થિતિ છે. ટૂંકમાં, સિસ્ટમ જ એવી છે કે શિક્ષણ અનીતિ પર જ ઊભું છે, પછી એમાંથી બહાર પડનારા શિક્ષિતો ઈચ્છે તો પણ નીતિ મુજબ જીવી શકે એમ જ નથી. આ બધું ઘટે એમ નથી? ઘટે એમ છે જ, પણ કોઈએ ઘટાડવું નથી, કારણ હરામનું હવે બધાંને જ પચી  જાય છે. કરુણતા એ છે કે હવે મહેનતનું પચતું નથી. સચ્ચાઈનો વિકલ્પ જ લુચ્ચાઈ હોય ત્યાં બીજું કરવાનું શું?

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 08 જુલાઈ 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

હા, હાથરસમાં 121 માણસો ભોલે બાબાના સત્સંગમાં ગયેલા તે બેફામ થયેલી ભીડમાં દબાઈ, દટાઈને માટીમાં મળી ગયા. વધારે મળ્યા હોય તો ય નવાઈ નહીં, આ તો સરકારી આંકડો છે. એમાં સ્ત્રીઓની અને બાળકોની સંખ્યા વધુ છે. આમ તો પોલીસ તેમને શોધી રહી છે, પણ બાબા તો સામે નથી આવ્યા, તેમનું નિવેદન સામે આવ્યું છે. નાસભાગના 24 કલાક પછી બાબા બોલ્યા કે હું સત્સંગમાંથી નીકળ્યો, પછી દુર્ઘટના સર્જાઈ છે. એમણે એમ પણ કહ્યું કે આ નાસભાગ અસામાજિક તત્ત્વોએ મચાવી છે ને હું એ લોકો સામે કાનૂની કાર્યવાહી કરીશ. આમાં અસામાજિક તત્ત્વ ક્યાં તે તો નથી ખબર, કારણ ત્યાં તો આયોજકો ને શ્રદ્ધાળુઓ જ હતા. એમાં બાબા કોને અસામાજિક તત્ત્વ ગણે છે તે તેઓ જાણે, પણ હકીકત એ છે કે સિકંદરરૌ પોલીસ સ્ટેશનનાં ફૂલરાઈ ગામમાં સત્સંગનું આયોજન કરનાર બાબાના સૈનિકો પર જ આરોપ છે કે એમણે જ ભક્તો, બાબા સુધી ન પહોંચે એ માટે ધક્કામુક્કી શરૂ કરી ને લોકો એકબીજા પર એવા પડ્યા કે ફરી ઊભા ન થઈ શક્યા.

બાર વાગે શરૂ થયેલો સત્સંગ બપોરે બેની આસપાસ પત્યો અને ભોલે બાબા નીકળતા હતા ત્યારે કેટલાક ભક્તો તેમની ચરણરજ લેવાના થયા, તે દોડ્યા બાબા તરફ ને બાબાના સૈનિકોએ તેમને લાકડી વડે ખદેડવાની જોરદાર કોશિશ કરી. એમાં એવી ધમાચકડી થઈ કે બાબાને તો વાંધો ન આવ્યો, પણ ભક્તો પર ભક્તો, નાળામાં, પાણી ભરેલાં ખેતરોમાં પડ્યા. ખેતર નીચું હતું ને કાદવ પણ હતો એટલે લાશોની થપ્પી લાગી ગઈ. મોંમાં, નાકમાં કાદવ ઘૂસી જવાને કારણે ગૂંગળામણ થઈ અને ઠેર ઠેર લાશો ખડકાઈ ગઈ. બાળકો કચડાયાં. સ્ત્રીઓ પરથી ભક્તો પસાર થતા રહ્યા. આ ધમાલમાં બાબા તો ગયા, પણ તેમનું લશ્કર પણ તેમની સાથે જ રવાના થઈ ગયું ને ભક્તો ભગવાન ભરોસે, ભગવાનને હવાલે થતા રહ્યા. એમાંને એમાં ભક્તો ઘટતા ગયા ને લાશો વધતી ગઈ.

ચંપલ ઉઠાવવા ઝૂકેલી દીકરી પરથી ભીડ કચડતી, છૂંદતી ધસમસી ગઈ. લાશોનો ઢગલો જોતાં એક સૈનિક એવો ગભરાયો કે હાર્ટ એટેક આવ્યો ને તેનું મૃત્યુ થઈ ગયું. પોતાનું માણસ શોધતી એ લાચાર આંખોની પીડા તો કલ્પવાની જ રહે છે. હોસ્પિટલને તો ખબર ન હોય કે 121 માણસો લાશ થઈ ગયાં છે એટલે એ તો લાશનાં પોસ્ટમોર્ટમ કે ઘાયલોની સારવાર માટે તૈયાર ન જ હોય ને ડોકટરોને કૈં પીર આવે છે કે હોસ્પિટલમાં હાજર રહે? એ તો એમની રીતે જ કામ કરતા હોય, એટલે હોસ્પિટલમાં તો ક્યાંથી હોય? કોઈ બચી ગયું તો તેનું નસીબ ને પતી ગયું તો તે પણ તેનું તકદીર એ હિસાબ અહીં પણ રહ્યો.

આમ તો ખાતર પર દિવેલ થતું આવ્યું છે, તેમ આમાં ય થશે, પણ 121 લોકો તો અથડાઇ, કૂટાઈ, ભચડાઈ, કચડાઈ ગયા છે ને તે કદી પાછા ફરવાના નથી. આવું થાય છે ત્યારે કેટલાંક કામ રાબેતા મુજબ ને ફટાફટ થવા લાગે છે. જેમ કે સીટની રચના થઈ જાય છે. ઊહાપોહ વધારે થાય તો સી.બી.આઈ. પણ મોડી વહેલી જોડાય છે. નક્કી થયેલા ભાવ મુજબ મૃતકને બે લાખનો ચેક અને ઘાયલને 50 હજાર પણ જાહેર થઈ જાય છે. મરવામાં મોડું વહેલું થાય, પણ મદદમાં મોડું થતું નથી એટલું સારું છે. તપાસના રિપોર્ટ પણ આવવા લાગે છે.

એટલું છે કે આયોજકોએ 80,000 લોકો આવવાના છે એવી માહિતી આપીને પ્રશાસન પાસેથી પરમિશન લીધેલી, પણ ભક્તો હાથરસ, એટા સહિત રાજસ્થાન, ઉત્તરાખંડ, મધ્ય પ્રદેશ જેવામાંથી પણ અઢી લાખની સંખ્યામાં ઊમટી પડ્યા. એમને કાબૂ કરવા કોઈ વ્યવસ્થા ન હતી. પોલીસો ઓછા હતા ને દુર્ઘટના પછી લાશોને પોસ્ટમોર્ટમ માટે કે ઘાયલોને હોસ્પિટલે કે હાથરસનાં ટ્રોમા સેન્ટર પર લઈ જવા સાધનો ટાંચા જ હતાં. કેટલા ય જીવો સમયસર સારવાર ન મળવાને કારણે ગયા. દુર્ઘટના પછી પોલીસે મુખ્ય સેવકો, આયોજકો સામે કેસ કર્યો છે, પણ એફ.આઇ.આર.માં ભોલે બાબા ઊર્ફે નારાયણ સાકાર વિશ્વ હરિનું નામ નથી, તે કદાચ હરિ સ્વયંભૂ હોવાને કારણે હશે. હરિ પર કોઈ કેસ નથી, પણ 24 વર્ષ પહેલાં દત્તક લીધેલી મૃત બાળકીને જાદુઈ વિદ્યાથી સજીવન કરવાને મામલે બાબાની ધરપકડ થયેલી એ ખરું. આ ઉપરાંત યૌન શોષણ સહિતના પાંચેક કેસ પણ બાબા પર થયેલા છે.

બાબા સિગારેટ, શરાબ, શબાબના પણ શોખીન છે. એવા સમાચાર એમના જ આશ્રમવાસી રણજિતસિંહે ફોડ્યા છે કે બાબાના આશ્રમમાં 16-17 વર્ષની છોકરીઓ રહે છે ને બાબા તેમની પાસે અનુચિત કામો પણ કરાવે છે. પોલીસ આશ્રમ તરફ આવતી જણાય તો બાબા પાછલે બારણેથી છોકરીઓને ભગાડી મૂકે છે. બાબાનાં કરતૂતોથી તેમની પત્ની પણ વાકેફ છે. આવા બાબાનો સત્સંગ, કુસંગ જ પુરવાર થાય, પણ ભક્તો તો તેમને કૃષ્ણ ભગવાન ગણે છે ને તેમણે જ આ દુનિયા સર્જી છે એવું માને છે. હવે જે ઢોંગીને જ ઈશ્વર ગણે છે એની તો દયા પણ શું ખાવી?

એ તો ઠીક, અગાઉ પણ બાબાએ કોરોના કાળમાં 50 વ્યક્તિઓ આવવાની છે એમ કહીને ફરૂખાબાદમાં 50,000ની ભીડ એકઠી કરેલી અને એને કોરોનાની ભેટ આપેલી. આ જાણવા છતાં 80,000 લોકો સત્સંગમાં આવવાના છે એવું કહીને પરમિશન માંગવામાં આવી, ત્યારે આયોજકો પાસેથી બાંહેધરી લેવાની જરૂર હતી કે લોકો વધી પડે તો વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા શી હશે? તે સાથે જ અગાઉના અનુભવને ધ્યાને લઈને પ્રશાસને પણ અરાજકતા ન ફેલાય તેવી વ્યવસ્થા, અગમચેતી વાપરીને કરવાની જરૂર હતી, પણ એવું થયું નહીં ને 121 લોકોના જીવ ગયા. એટલું છે કે અગાઉની ઘટના પરથી આયોજકો કે સત્તાધીશો કોઈ બોધપાઠ લેવાઈ ન જાય એની ભારે કાળજી રાખતા હોય છે. આવી જ બીજી ઘટના બનશે ત્યારે પણ આ બધાં આટલાં જ નવાં થઈને સામે આવશે એવી ખાતરી સહેજે રાખી શકાય.

આમ તો ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથ સહિત મુખ્ય સચિવ મનોજકુમાર સિંહ, ડી.જી.પી., કેબિનેટ મંત્રી ચૌધરી વગેરે ઘટના સ્થળે પહોંચીને ઘાયલોની ખબર કાઢી આવ્યા છે, એ ઉપરાંત રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુ, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી, કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અમિત શાહ, વિપક્ષી નેતા રાહુલ ગાંધી .. વગેરેએ પણ રેડીમેડ સંવેદનાઓ પાઠવી દીધી છે. સંસદમાં પણ હાથરસને મામલે દુ:ખ વ્યક્ત કરી દેવાયું છે. ક્યાં ય કૈં કહેવાપણું રહ્યું નથી. હવે પછી પણ આવી કોઈ ઘટના થશે તો ઓછામાં ઓછું પ્રશાસન આટલું અને એટલું જ કરશે એની ખાતરી રાખી શકાય, કારણ કે આ કૈં પહેલી ઘટના નથી.

અનેક ધાર્મિક મેળાવડાઓમાં ધારણા કરતાં ભીડ વધારે જ થાય છે અને તેને લગતી વ્યવસ્થાઓ પૂરતી હોતી જ નથી. તે એટલે હશે કે ભીડમાં મરનારાઓ ગરીબ વર્ગના હોય છે ને એ કોઈ પ્રતિકાર કરી શકે એમ નથી કે કોઈ કાનૂની કાર્યવાહી કરી શકે એવા સક્ષમ નથી? ટૂંકમાં, લોકોને ભગવાન ભરોસે જ છોડી દેવાય છે. એ પણ દુ:ખદ છે કે આવા સત્સંગમાં આવનારા શ્રદ્ધાળુઓને એટલો ઉપદેશ આપી નથી શકાતો કે ભીડ કે આફતમાં સ્વસ્થતા જાળવીને કેમ ટકી જવું કે નથી તો ભક્તો સત્સંગમાંથી એટલું શીખતા કે ભીડમાં ધસી જઈને અરાજકતા સર્જવાને બદલે થોડી ધીરજ ધરીને આફતને કેમ અટકાવવી? ભક્તો ભીડથી કેમ બચવું તેને બદલે કથા કે સત્સંગમાં કેમ ધસી જવું તે જાણે છે ને કૈં થાય તો દુર્ઘટનાનો ભોગ પણ એ જ બનતા જ હોય છે. આ ભીડ પાછી એવી શ્રદ્ધાળુ હોય છે કે તે કોઈ પણ બાવા કે સાધુ કે બાપુ કે ગુરુને પગે પડવા કે દર્શનનો લાભ લેવા એવી રઘવાઈ થઈ જાય છે કે કોઈ પણ આફત એને મન નાની હોય છે ને એવાં દર્શન કે વંદન માટે કોઈ પણ આફત એ આપોઆપ જ સર્જી શકે છે.

આસ્થાનો વાંધો નથી, પણ પ્રશ્ન વિવેકનો છે ને એનો ભારોભાર અભાવ આયોજકોને અને શ્રદ્ધાળુઓને પક્ષે જોવા મળે છે. દરેક વખતે સરકારનો કે આયોજકોનો વાંક કાઢવાનો અર્થ નથી, મોટે ભાગે ભીડ વકરે છે કોઈ અફવાથી કે ધક્કામુક્કીથી. ઉતાવળ બધાંને જ હોય છે ને એ અરાજક્તાનું મુખ્ય કારણ બને છે. આ રોકી શકાય તો ઘણાંને અકાળ મોત તરફ ધકેલાતાં રોકી શકાય, પણ કમનસીબે એવું થતું નથી. છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં જ દેશમાં જુદાં જુદાં ધાર્મિક સ્થળોએ ત્રણેક હજાર લોકોનાં નાસભાગમાં કરપીણ મોત થયાં છે. આ એવાં મોત છે, જે રોકી શકાયાં હોત, પણ તે નથી થયું ને પછી સ્થિતિ એવી આવે છે કે આંસુ પણ જિંદગીભર રોકી શકાતાં નથી ને એને જોનારું પણ કોઈ હોતું નથી …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 05 જુલાઈ 2024