અહીં જે કેટલીક કવિતાઓ મુકાય છે તે કવિતા જ નથી ને એને એટલા જ અજાણ મિત્રો ખોટી રીતે વખાણે છે, ત્યારે આ કવિઓ તેને પ્રમાણપત્ર માનીને પોરસાય એમ બને ને વધારે નબળી કવિતાઓ બીજી વખત અહીં મૂકે એ શક્ય છે. એમાં નથી કવિતાની સેવા થતી કે નથી કવિની ! 

કવિ અહીં જે નબળી કવિતાઓ મૂકે છે તે બરાબર જાણે છે કે તે શું કરી રહ્યો છે. આવું વર્ષો સુધી કરે તો પણ આ ગ્રૂપ સિવાય તે કોઈ સારી જગ્યાએ કે કોઈ સારા મેગેઝીનમાં નહીં પહોંચે. તો આવી ખોટી કસરત કરવાનો કોઈ અર્થ ખરો? જે નથી જાણતા એમને કવિતાને નામે છેતરવાથી કોઈ પ્રાપ્તિ ખરી? 

એને બદલે જે ખરેખર કવિતા કરવા માંગે છે તે કવિતા વિશે થોડું જાણી લે તો કવિ ખોટું લખતા અટકશે ને જે ભાવક છે તેને ખોટી કવિતા માથે નહીં મરાય એ લાભ થશે. કવિતા કુદરતી છે, પણ તે કળા છે ને કળાનું કૌશલ્ય ન હોય તો પેલું કુદરતીપણું બહુ સાથ આપતું નથી. તેલના ડબ્બામાં પાણી ભરીને તો કોઈને ના છેતરાયને ! ગઝલની ટેગ મારો ને નીચે ગઝલને નામે ગઝલકારનું અજ્ઞાન જ પ્રગટ થતું હોય તો એનો કોઈ અર્થ નથી. ડોકટર થવા એમ.બી.બી.એસ. થવું પડે, શિક્ષક થવા બી.એડ. કરવું પડે, વકીલ થવા લૉ કરવું પડે, તો કવિ થવા કૈં જ નહીં કરવાનું? આપણો આદિ કવિ નરસિંહ મહેતા નિશાળ પૂરી ભણ્યા વગર કવિ થયો છે, પણ તે પણ ઝૂલણા છંદ શીખ્યો છે. વ્યાસ કે વાલ્મીકિ કવિતા જાણ્યા વગર મહાકવિ નથી થયા ને આપણે જેમ આવે તેમ અભણની જેમ ઝીંક્યે રાખીએ એ બરાબર છે, એવું જાતને પ્રમાણિકતાથી પૂછીએ. જે કરવું છે તે જાણીને કરીએ. અંધારામાં તીર મારવાનો અર્થ નથી.

આભાર.

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

શિવાજીએ સુરત લૂંટેલું તો સુરતે શિવસેનાને લૂંટી હોય તેવો ઘાટ થયો છે. મહારાષ્ટ્ર સરકાર જો જાય અથવા તે ભા.જ.પ.નું પડખું સેવે તો એમાં સુરત નિમિત બન્યું એમ કહેવાશે. એક સમયે ગુજરાતમાં, ભા.જ.પ.માં બળવો કરવા કેટલાક ધારાસભ્યોને ખજુરાહો લઈ જવાયેલા, એ જ રીતે શિવસેના વિરુદ્ધ બળવો કરવા શિવસેનાના કેટલાક ધારાસભ્યોએ સુરત આવવાનું સ્વીકાર્યું છે. એ બતાવે છે કે કોઈક રીતે પણ ઇતિહાસને પુનરાવર્તન ગમે છે. આમ તો સત્તા પ્રજાના કલ્યાણ માટે મેળવાય છે એવું બહાનું એક સમયે આગળ કરાતું, પણ હવે સત્તા, ટકાવી રાખવા ને આત્મકલ્યાણ માટે મેળવાતી હોવાનું લાગે ને ખરી વાત બીજી હોય એમ પણ બને. આ બધાંમાં જો જનકલ્યાણ થઈ જાય તો તેને અકસ્માત જ ગણવાનો રહે.

શિવસેનાના એક પ્રખર કાર્યકર એકનાથ શિંદેએ, શિવસેનાના જ કેટલાક ધારાસભ્યોને પોતાની સાથે કરી લઈને મહારાષ્ટ્રના મુખ્ય મંત્રી અને શિવસેના પ્રમુખ ઉદ્ધવ ઠાકરે સામે બળવો પોકાર્યો છે ને મહારાષ્ટ્રની આઘાડી સરકારને હચમચાવી દીધી છે. ઉદ્ધવ ઠાકરેની સાથે તેમની શિવસેનાના પૂરતા ધારાસભ્યો રહ્યા નથી ને 55માંથી 42 જેટલા શિવસેનાના ધારાસભ્યો એકનાથ શિંદે સાથે વાયા સુરત આસામના ગુવાહાટી પહોંચ્યા છે. ટૂંકમાં, ઠાકરે સરકાર જોખમમાં આવી પડી છે. કયાં તો વિધાનસભાનું વિસર્જન થાય અથવા તો ભા.જ.પ. સાથે મળીને એકનાથ શિંદે સાથેના ધારાસભ્યો યુતિ સરકાર રચે એમ બને. જો ભા.જ.પ. સાથે સરકાર રચાય તો પૂર્વ મુખ્ય મંત્રી દેવેન્દ્ર ફડનવીસ ફરી મુખ્ય મંત્રી બને અને એકનાથ શિંદે નાયબ મુખ્ય મંત્રી બને એમ બને. આમ તો ભા.જ.પ.ના દેવેન્દ્ર ફડનવીસના દોરી સંચારથી જ વાત આટલે સુધી આવી છે એમ પણ લાગે છે. તેનું એક કારણ એ પણ ખરું કે ફડનવીસ અને શિંદે એકબીજાની નજીક છે. એમ પણ મનાય છે કે દિલ્હી દરબારથી આનાં પાનાં ચીપાયાં છે ને ભા.જ.પ.ની આમ પણ કેન્દ્રીય નીતિ એ રહી છે કે જ્યાં પણ ભા.જ.પ. સિવાયની સરકારો છે ત્યાં તે ખસેડીને ભા.જ.પ.નો દાણો ચાંપી જોવો. એ જ ખેલ મહારાષ્ટ્રમાં પણ પડ્યો લાગે છે.

એ જે હોય તે, પણ અત્યારે તો ઉદ્ધવ ઠાકરે, પરિસ્થિતિને પામીને મુખ્ય મંત્રી પદ છોડવાનું મન બનાવીને  બેઠા છે. તેમણે એ વાત એકનાથ શિંદે સુધી પહોંચાડી છે ને અપેક્ષા રાખી છે કે આ ધારાસભ્યો પાછા ફરે. આનો પડઘો શિવસેનાના સાંસદોમાં પણ પડ્યો છે. આમ પણ ઠાકરેએ મહારાષ્ટ્ર પૂરતું જ શિવસેનાનું મહત્ત્વ સ્વીકાર્યું હોય તેમ કેન્દ્રમાં શિવસેનાની જમાવટ બાબતે ઓછી જ ચિંતા કરી છે. એને કારણે શિવસેનાના સાંસદો ઉદ્ધવ ઠાકરેથી નારાજ છે. તેમાં એકનાથ શિંદેએ માથું ઊંચક્યું એટલે તેમની નારાજગી ઠાકરે પ્રત્યે વધી છે. જો કે, સાંસદો કે ધારાસભ્યોમાંથી કોઈ શિવસેના છોડવા રાજી નથી. તેમની નારાજગી ઠાકરે સામે છે, શિવસેના સામે નહીં. આમ પણ પક્ષપલટાનો કાયદો છે એટલે કોઈ શિવસેનાને છોડીને બીજા પક્ષમાં જવા તૈયાર નથી. શિવસેનાની મજબૂત સંગઠન તરીકેની છાપ છે, તો સવાલ એ થાય કે શિવસેનાને શિવસેનાના જ ધારાસભ્યો જોખમમાં મૂકવાં તૈયાર કેમ થયા? એકનાથ શિંદે જેવા થાણેના રિક્ષાચાલકની પહોંચ ઉદ્ધવના ગળા સુધી કેમનીક વિસ્તરી? એવું ન હતું કે એકનાથ શિંદે પાસે મંત્રીપદું ન હતું. એકનાથ ઉદ્ધવની સરકારમાં મંત્રી હતા જ. ઉદ્ધવને એકનાથ સાથે બાપે માર્યા વેર પણ ન હતાં, એકનાથની શક્તિથી ઠાકરે પૂરેપૂરા પરિચિત હતા, બંને નજીક પણ હતા, છતાં એવું બન્યું કે એકનાથે જીવ પર આવી જઈને ઉધ્ધવ સામે જ મોરચો માંડ્યો.

એક સમયે એકનાથ શિંદે થાણેમાં રિક્ષા ફેરવતા હતા. શિવસેનાના તેજસ્વી ને પ્રખર નેતા આનંદ દીઘેની પ્રતિભાથી અંજાઈને એ શિવસેનામાં પ્રવેશે છે. દીકરા-દીકરી ડૂબી જતાં રાજકારણ છોડે છે ત્યારે દીઘે જ તેને પાછા લાવે છે. પછી તો દીઘેનું જ અકસ્માતમાં મૃત્યુ થાય છે ને એ રાજ્કીય વારસો એકનાથને મળે છે. દીઘેનું તેજ એટલું પ્રખર હતું કે બાળાસાહેબ ઠાકરેને પણ પોતાનું પદ જોખમમાં લાગેલું. દીઘેના મૃત્યુ પછી એકનાથ બાળાસાહેબથી પ્રભાવિત રહ્યા ને ચાર વખત વિધાનસભામાં પહોંચ્યા. એટલે રિક્ષા ફેરવવાથી માંડીને એકનાથને ધારાસભ્યો ફેરવવા સુધીનો અનુભવ હાથવગો થયો. વાત હવે ઉદ્ધવ સરકારની અનિશ્ચિતતા પર આવી છે ને એ એકનાથને કારણે બન્યું છે. એકનાથને એ ખબર છે કે માથું ઊંચકવાનું પરિણામ શું આવશે? વિધાનસભા ભંગ કરવી પડે એવી શક્યતાઓ નકારી શકાય નહીં. એ જુદી વાત છે કે રાજ્યપાલ વિધાનસભા ભંગ ન કરે ને યુતિ સરકારની શક્યતા પણ ચકાસી જુએ. ચૂંટણી યોજવાને આમ પણ બે વર્ષની વાર છે, ત્યાં રાજ્યપાલ ‘વિધાનસભા ભંગ’ જેવો નિર્ણય ન કરે એમ બને. એટલે લાગે છે તો એવું કે શિવસેનાના 42 અને અપક્ષના 7 મળીને 49 ધારાસભ્યોને સાથે રાખીને ભા.જ.પ. સાથે સરકાર રચાય. એકનાથ શિંદેએ રાજ્યપાલને એવો પત્ર પણ લખાવ્યો છે કે ભા.જ.પ. સાથેની યુતિથી સરકાર રચાય. પણ એ હવે ત્યારે જ શક્ય છે જો એકનાથ શિંદે ગુવાહાટીથી પરત થાય. એ આવે ને ભા.જ.પ. સાથે બહુમતની સ્થિતિ સર્જાય તો જ જુદું કૈં શક્ય છે. એવું થાય તો એકનાથ શિંદે પોતે મુખ્ય મંત્રી થાય એમ બને અથવા તો દેવેન્દ્ર ફડનવીસ મુખ્ય મંત્રી થાય અને એકનાથ શિંદે નાયબ મુખ્ય મંત્રી બને.

એવું ઘણાંને લાગે કે એકનાથ શિંદેએ મંત્રી થવા આખો ત્રાગડો રચ્યો છે, પણ એવું નથી. મંત્રીપદ તો હતું જ ને ઉદ્ધવ સાથે કોઈ હિસાબ પતાવવા આ કર્યું છે એવું પણ નથી. શિવસેના જે સિદ્ધાન્ત કે આદર્શોને કારણે શિવસેના બની તેનું સ્વરૂપ ઝાંખું પડી રહ્યું છે એવું લાગતા આ બળવો પોકારવાની શિંદેને ફરજ પડી છે. એ ખરું કે 2019માં યુતિ સરકાર રચાઇ ત્યારે મુખ્ય મંત્રીની રેસમાં એકનાથ શિંદેનું નામ મોખરે હતું. એવું લાગતું હતું કે શિંદે મુખ્ય મંત્રી બનશે ને ઉદ્ધવ શિવસેના પ્રમુખ રહીને સેનાની જવાબદારી સંભાળશે, પણ છેલ્લી ઘડીએ ઉદ્ધવ આગળ થઈ ગયા ને એકનાથને મહારાષ્ટ્રનું શહેરી વિકાસ ખાતું ફાળવાયું. આ પણ બળવાનું મુખ્ય કારણ નથી. કારણ છે હિન્દુત્વ. કોઈ માને કે ન માને, પણ શિવસેનાનું તો સૂત્ર જ હિન્દુત્વ રહ્યું છે. એટલે એ તો માને જ, પણ શિવસેના પણ માનવામાં ઢીલી પડે તો એ શિવસેના જ કેટલી રહે એ વિચારવાનું રહે.

શિવસેનાની સ્થાપના મહારાષ્ટ્રમાં બાળાસાહેબ ઠાકરેએ મરાઠી લોકોમાં પ્રચંડ હિન્દુત્વ જગાવવા કરી હતી. શિવસેનાની નીતિ રીતિ સામે મુંબઈગરાઓને કે અન્યોને વાંધા હોઈ શકે છે, એક સમયે આમચી મુંબઈને નામે મુંબઈમાં મરાઠી સિવાયની પ્રજાનો વાંધો પણ ઊઠવાયેલો, એમાં ગુજરાતીઓને પણ અન્યાય થયેલો ને હવે પછી પણ ત્યાં રહેનારા ગુજરાતીઓને થાય એમ બને, કારણ, મહારાષ્ટ્ર સરકારને હચમચાવવામાં સુરત નિમિત્ત થયું છે, પણ એટલું તો સ્પષ્ટ છે જ કે શિવસેનાનો વાઘ પ્રચંડ હિન્દુત્વને ત્રાડતો હતો. એ હિન્દુત્વનો મુદ્દો ગૌણ બની જતો એકનાથ શિંદેને લાગ્યો. એમ લાગવાનું કારણ, એન.સી.પી. અને કાઁગ્રેસ સાથે યુતિ સરકાર રચાઇ એમાં પડેલું છે. આ બંને પક્ષો સાથે માત્ર સરકાર રચવા જ જોડાવાનું બન્યું, બાકી આ બંને પક્ષોને હિન્દુત્વ જોડે પહેલેથી જ બહુ લેવાદેવા ન હતી. નથી. એ યુતિને કારણે સ્થિતિ એ સર્જાઇ કે હિન્દુત્વનો શિવસેનાનો મૂળ મુદ્દો જ ગૌણ થઈ ગયો. એમાં ઉદ્ધવ ઠાકરેનું હિન્દુત્વ સોફ્ટ પુરવાર થતું શિંદેને જણાયું ને એમણે ઉદ્ધવનું વારંવાર ધ્યાન પણ દોર્યું, પણ સત્તામાં રહેવા કે પોતાની ઢીલી માન્યતાને કારણે કદાચ, હિન્દુત્વની ગર્જના ઊઠી જ નહીં ! કાઁગ્રેસને અને એન.સી.પી.ને તો એ જ જોઈતું હતું. કાઁગ્રેસને તો હતું કે ઉદ્ધવ મુખ્ય મંત્રી બને તો જ ગઠબંધન કરવું, કારણ એના સોફ્ટ હિન્દુત્વની હવા ત્યારે પણ હતી. એનું પરિણામ એ આવ્યું કે શિવસેનાનું જોર ઘટતું ગયું ને એનો લાભ બીજા પક્ષો લેતા થયા. આ બધું એકનાથ અને અન્ય શિવ સૈનિકોને પચાવવાનું ભારે થઈ પડ્યું. જો શિવસેનાનો અવાજ બુલંદ કરવો હોય તો એ કાઁગ્રેસ સાથે રહેવાથી શક્ય ન હતું. એટલે કાઁગ્રેસ કે એન.સી.પી. સાથે રહેવાય કે ન રહેવાય, પણ શિવસેના રહે એ માટે પણ શિવસેનાની સામે જ શિવસેનાએ અવાજ ઉઠાવવો પડયો. એ કામ એકનાથ શિંદેએ કરવાનું આવ્યું.

એટલે જે ધારાસભ્યો ઉદ્ધવના હિન્દુત્વ બાબતના નરમ વલણથી સંતુષ્ટ ન હતા તેમણે શિંદેની સાથે જવાનું સ્વીકાર્યું ને એવા ધારાસભ્યો અપક્ષ સાથે 49 થયા. ઉદ્ધવ સાથે 55માંથી 13 જ ધારાસભ્યો રહેતાં મુખ્ય મંત્રી પદ છોડવું પડે એ નોબત આવી. ઉદ્ધવે પણ તેનાં સૌ સમર્થકોને ને શિવસેનાના પદાધિકારીઓને ‘માતોશ્રી’માં ભેગા થવાનો આદેશ આપ્યો છે જેથી આગળની રણનીતિ નક્કી થઈ શકે. શિવસેનાના સાંસદ સંજય રાઉતે પણ એકનાથ શિંદેને કહેણ મોકલ્યું છે કે શિવસેના, કાઁગ્રેસ અને એન.સી.પી. સાથેનું ગઠબંધન તોડવા તૈયાર છે, પણ એકવાર આવીને શિંદે, ઉદ્ધવ સાથે વાત કરે. કાઁગ્રેસે જોયું કે ગઠબંધન કદાચ તૂટે ને બીજો મુખ્ય મંત્રી આવે તો તેણે સ્ટેન્ડ બદલ્યું કે કાઁગ્રેસ રહેતી હોય ને મુખ્ય મંત્રી બદલાતો હોય તો તેને ઉદ્ધવ બદલાય તો પણ વાંધો નથી. આ એ જ કાઁગ્રેસ છે જે કહેતી હતી કે ઉદ્ધવ મુખ્ય મંત્રી બને તો જ તે ગઠબંધન કરવા તૈયાર છે. ઠીક છે, કાઁગ્રસ આવું ન કરે તો આઘાત લાગે.

એમ લાગે છે કે ગઠબંધન તૂટશે. ભા.જ.પ. પણ તેના દાવમાં સફળ થશે ને તે મુખ્ય મંત્રી એ જ રાખે અથવા બદલે એમ બને. પણ, આમાં એકનાથ શિંદે નાયબ મુખ્ય મંત્રી બને એવી શક્યતાઓ વધારે છે. શરદ પવારે તો એકનાથને જ મુખ્ય મંત્રી બનાવવાની વાત કરી છે. તો, આ છે સ્થિતિ. હિન્દુત્વનો મુદ્દો મોળો પડતા એકનાથે જે અવાજ ઉઠાવ્યો, તે હેતુ ફળતો દેખાય છે. એમાં કોનો ઘડો લાડવો થાય છે ને એકનાથ, એક અનાથ તો નથી થતાને તે જોવાનું રહે. આ બધાંમાં પ્રજાનું કોઈને સપનું પણ પડે એવું લાગે છે? હવે રાજકારણ જ મુખ્ય છે. કાવાદાવા, દાવપેચમાંથી કોઈ પરવારે તો પ્રજા યાદ આવેને ! જોઈએ, કાલ કેવી ઊગે છે તે –

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 24 જૂન 2022

‘અગ્નિપથ’ આમ તો હરિવંશરાય બચ્ચનની કવિતા છે. એમાં કાંટાળો માર્ગ પસંદ કરી આગળ વધવાની ને કોઈ અપેક્ષા ન રાખવાની વાત છે. આ નામની જ બે ફિલ્મો પણ આવી ગઈ છે. એનાથી પ્રેરિત થઈને કે સાવ સ્વતંત્ર રીતે સરકારે ‘અગ્નિપથ’ નામની યોજના જાહેર કરી, જેમાં 17.5થી 26ની વયમર્યાદા ધરાવતા 10 કે 12 પાસ યુવાનો અને યુવતીઓને સૈન્યમાં નોકરી આપવાની વાત છે. પસંદગી પામેલા યુવાનોની 6 મહિનાની તાલીમ પછી, 4 વર્ષ સુધી ‘અગ્નિવીર’ તરીકે સેવા લેવાનો અને 30થી 40 હજારનો માસિક વેતનનો લાભ આપવાનો હેતુ સરકારનો છે. એ ઉપરાંત 4 વર્ષ પછી નિવૃત્ત થનારને 11.71 લાખનો નિવૃત્તિ લાભ આપવાની યોજના પણ છે, પણ 14 જૂને બહાર પડેલી યોજનાનો, એક જ દિવસમાં યોજના પરત ખેંચવાની માંગ સાથે બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશના વિદ્યાર્થીઓએ હિંસક વિરોધ શરૂ કર્યો ને તેની ઝાળ તેલંગાણા, કર્ણાટક, કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, હરિયાણા, પંજાબ જેવાં 19 રાજ્યો સુધી ફેલાઈ અને 369 ટ્રેન સેવાઓ રદ્દ કરવી પડી. આ વિરોધમાં સંખ્યાબંધ ટ્રેનો ફૂંકી મારવામાં આવી તો ક્યાંક બસ સળગાવવાના પ્રયત્નો પણ થયા. પથ્થરમારો ને આગજનીની ઘટનાઓ વધતાં પોલીસે હિંસાને કાબૂ કરવા લાઠીચાર્જનો, ગોળીબારનો આશરો લેવો પડ્યો છે. આ બબાલમાં બે મોત થયાં છે. જેમાં એક ગોળીબારથી તો બીજું આત્મહત્યાથી થયું છે.

જે ઝડપથી હિંસા વકરી છે તે પરથી વિપક્ષો દૂધે ધોયેલા નથી તેની પ્રતીતિ થાય છે. એ જે હોય તે, પણ કોઈ પણ સંજોગોમાં હિંસાનું સમર્થન ન થાય. ન જ થાય. ટ્રેન ફૂંકવાથી નોકરી મળે એવી કોઈ યોજના ક્યાં ય નથી એટલે હિંસા તમામ સ્તરે વખોડવાની જ હોય, એ સાથે જ આપણી સરકારો શાંત વિરોધને કાને ભાગ્યે જ ધરે છે તે પણ હકીકત છે. આવું વલણ પણ વખોડને પાત્ર છે. ખાસ કરીને આ યોજના પૂરતું એટલું છે કે યોજનામાં લૂપ હોલ્સ હોય તો પણ, સરકારનો ઇરાદો યુવાનોને નોકરી આપવાનો છે એ વાત જમા પક્ષે નોંધવી જ પડે. ભલે ચાર વર્ષ માટે પણ સરકાર 30 હજારનો પગાર પહેલે વર્ષે આપવા માંગે છે ને ચાર વર્ષને અંતે તે 40 હજાર સુધી પહોંચે તેમ છે. આ કોઈ રીતે એવું પગલું નથી કે સંખ્યાબંધ ટ્રેનો ફૂંકી મારવાને કોઈ કારણ મળે. નોકરીના ચાર વર્ષ પછી 11.71 લાખ નિવૃત્તિ ફંડ મળે તે પણ એવી વાત નથી કે તેનો હિંસક વિરોધ કરવો જ પડે. આમાં કોઈ બદઇરાદો સરકારનો જણાતો નથી, તો આટલો ભયંકર હિંસક વિરોધ આ યોજનાનો કેમ? એમ લાગે છે કે સરકાર યુવાનોને યોજના સમજાવવામાં નિષ્ફળ ગઈ છે અથવા તો યુવાનોએ યોજના સમજવામાં ઉતાવળ કરી છે. એવો વહેમ પડે છે કે યોજના બહાર પડે કે ન પડે, પણ હિંસક વિરોધ કરવાનું અગાઉથી જાણે નક્કી જ હતું. એવું હોય તો તે નિંદનીય ને શરમજનક છે. સાદી વાત તો એટલી જ છે કે આ યોજના ફરજિયાત નથી, જેને ન ફાવે તે એનાથી દૂર રહે, પછી આટલા વિરોધને અવકાશ જ ક્યાં રહે છે?

એવું પણ નથી કે સરકાર ભોળા ભાવે બધું કરે છે. ચાર વર્ષની નોકરીનો વિચાર અમેરિકાથી પ્રેરિત હોય તો નવાઈ નહીં. અમેરિકામાં આમ જ ચાર વર્ષના કોન્ટ્રાક્ટ પર યુવાનોને નોકરી અપાય છે. ફ્રાંસ, ચીન, બ્રિટન, રશિયા જેવા દેશોમાં પણ આવી યોજનાઓ છે જ. એટલે સરકારનો આ વિચાર મૌલિક છે એવું નથી, પણ વિદેશના આવાં આયોજનનાં કારણો ને ભારતનાં કારણો જુદાં હોય એ શક્ય છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ વખતે બ્રિટને બે વર્ષનાં કોન્ટ્રાક્ટ પર જ એરફોર્સમાં ભરતી કરેલી. દેખીતું છે કે પછી એવી ભરતી ચાલુ રાખવાનું કોઈ કારણ ન રહે. એવું કામચલાઉ કારણ ભારતમાં ન હોય એટલે ખરેખર તો યોજનાને એ રીતે વિચારીને અમલમાં મૂકવાની રહે.

આ સરકારની સૌથી મોટી મર્યાદા એ છે કે એ પ્રજાને વિશ્વાસમાં લીધા વગર જ યોજનાઓ ઠોકી બેસાડે છે. એક રાત્રે હજારની નોટ રદ્દ કરવાની જાહેરાત થોડાં વર્ષો પર થઈ. તેનો હેતુ કાળું નાણું બહાર કઢાવવાનો હતો. તે તો ખાસ ન થયું, પણ ઘણાંએ કાળું નાણું વાઇટમાં ફેરવી લીધું. હજારની નોટની સંગ્રહખોરી રોકવા એ નોટ રદ્દ થઈ અને ગમ્મત એ થઈ કે સરકારે 2 હજારની નવી નોટ બહાર પાડી. એનાથી સંગ્રહખોરી કઇ રીતે ઘટે એ આજ સુધી સમજાયું નથી. એમ જ ખેડૂતોને લગતા ત્રણ કાયદા લાગુ કરી દેવાયા ને જે ખેડૂતોને એ લાગુ કરાયા હતા, એમને જ વિશ્વાસમાં લેવાયા ન હતા, પરિણામે લાંબું આંદોલન છેડાયું. પછી તો ચૂંટણી આવતી હતી ને ખેડૂતો નારાજ રહે તો જીતવાનું અઘરું હતું એટલે ત્રણે કૃષિ કાનૂનો પાછા ખેંચાયા. અત્યારે પણ જે રીતનો વિરોધ અગ્નિપથનો થઈ રહ્યો છે, એ જોતાં લાગે છે કે આ યોજના સરકારે પાછી ખેંચવી પડશે અથવા તો તેમાં યુવાનોને રીઝવવા જરૂરી ફેરફારો કરવા પડશે.

અહીં સવાલ એ થાય કે એવું વાંધાજનક શું છે અગ્નિપથમાં કે યુવાનોએ આટલો જલદ વિરોધ કર્યો? જોઈએ. યોજના પહેલાં તો 17.5થી 21ની વયના યુવાનોને જ લાગુ પડે એવું હતું. આ એટલે વિરોધ કરવા યોગ્ય બન્યું કે બે વર્ષથી યુવાનો કોરોનાને કારણે લગભગ નિષ્ક્રિય રહ્યાં. એમાં બીજું તો કૈં ન વધ્યું, પણ ઉંમર વધી ગઈ. આ યોજના બે વર્ષ પહેલાં અમલમાં આવી હોત તો 21ની ઉંમરનો આટલો વાંધો ન પડ્યો હોત, પણ કોઈ વાંક વગર યુવાનોને બે વર્ષ મોટા થવાનું જ આવ્યું ને ઉંમર 23 થઈ. એટલે જે 23ના થઈ ચૂક્યા હતા એમને 21ની લિમિટ હોય તો તક મળે એમ ન હતું. એટલે ઉંમરનો વિરોધ હતો તે યોગ્ય જ હતો. સરકારને પણ એ વાત ધ્યાનમાં આવી ને તરત જ તેણે જાહેર કર્યું કે 17.5થી 21 નહીં, પણ 23ની ને હવે 23 પણ નહીં, 26ની ઉંમરના યુવાનો પણ આ યોજનાને માટે પાત્રતા ધરાવે છે.

સરકાર એવું માને છે કે સંરક્ષણ બજેટનો મોટો ભાગ પગાર અને પેન્શનમાં ખવાઈ જાય છે. તેની ગણતરી એવી છે કે પગાર, પેન્શન ઘટે તો બચતમાંથી અતિ આધુનિક શસ્ત્રો ખરીદી શકાય ને એ ખરીદી શકાય તો ઓછાં માણસોએ તેનો વ્યાપક ને વધુ સંહારાત્મક ઉપયોગ શક્ય બને. આ ખરીદી તો જ શક્ય બને જો પગાર અને પેન્શનનો આંકડો ઘટે. એ ઘટાડવા આ આખું કમઠાણ ઊભું કરાયું છે. બ્રિટનમાં નક્કી સમય મર્યાદાવાળી કામચલાઉ યોજના ‘ટૂર ઓફ ડ્યૂટી’ બીજા વિશ્વયુદ્ધ વખતે સફળ થઈ તો બીજા દેશોએ પણ તે અપનાવી. એમાં ભારતને રસ એટલે પડ્યો કે એમાં મોટા પગાર અને પેન્શનની જવાબદારીમાંથી છટકી શકાય એમ હતું. એટલે 4 વર્ષની અગ્નિપથ યોજના સૈન્યની ત્રણે પાંખમાં જાહેર કરી. મેડિકલ અને ફિઝિકલ ફિટનેસનાં ધોરણો અન્ય લશ્કરી ભરતીના નિયમો જેવાં જ રખાયાં. ટ્રેનિંગ ઓછી, પણ છ મહિનાની તો ખરી જ. આટલી ‘કસરત’ કર્યા પછી 30 વર્ષે યુવાન નિવૃત્ત થાય, પછી નોકરીની કોઈ ગેરંટી આપવા સરકાર રાજી ન હતી. તે 25 ટકાને કાયમી રીતે સેનામાં સમાવી લેવાની વાત કરતી હતી, પણ બાકીના 75 ટકાની કોઈ ખાતરી મળતી ન હતી. હવે આટલા હિંસક વિરોધ પછી સરકાર વયમાં ત્રણથી પાંચ વર્ષની છૂટછાટની અને 10 ટકા અનામતની વાત લાવી છે. આ ઉપરાંત તે અર્ધ લશ્કરી દળોમાં ને આસામ રાઈફલ્સમાં પ્રાયોરિટી આપવાની વાત પણ કરે છે, એ સાથે જ સ્પોર્ટ્સ મંત્રાલય પણ ફિઝિકલ એજ્યુકેશન ઇન્સ્ટ્રક્ટરની જગ્યાઓ પણ નિવૃત્ત અગ્નિવીરોથી ભરવાની વાત કરે છે, કારણ 15 લાખ જગ્યાઓ ખાલી છે. આ જ્ઞાન પણ સ્પોર્ટ્સ મંત્રાલયને આટલી હિંસા પછી થયું. નાણાં મંત્રીએ પણ જીવદયાને ધોરણે કોઈ જગ્યા ઊભી કરી શકાય તો તેમ કરવાની વાત કરી છે, પણ આ બધી વાતો છે. ખરેખર તો આ વાતોને યોજનાનો ભાગ બનાવીને પછી ફૂલપ્રૂફ સ્કિમ જાહેર કરવી જોઈએ, પણ સરકાર એ બધું પછી વિચારે છે, પહેલાં તો તે યોજના ઠોકી જ બેસાડે છે. સરકાર નિવૃત્તિ પછી ‘અગ્નિવીર’ને પ્રમાણપત્ર આપવા તૈયાર છે જેથી બીજા ક્ષેત્રમાં પણ નોકરીની તકો વધે, પણ તેનું કશું ચોક્કસ નથી એટલે કે ચાર વર્ષ પછી નોકરીની ચિંતા તો રહે જ છે. ચાર વર્ષનાં પગાર ને ફંડ મળે, પણ ચાર વર્ષમાં મોંઘવારી વધે તો અત્યારે મોટી લાગતી રકમ ત્યારે નાની થઈ જાય એમ બને. વારુ, ચાર વર્ષ પછી આ નોકરી છૂટે તો ઉંમર 30થી વધી ગઈ હોય. ત્યારે ન ભણવાની તક રહે, ન નોકરીની. અનિશ્ચિતતા જ સિલકમાં રહે. આ કારણો સર દેશભરમાં અગ્નિપથનો વિરોધ થઈ રહ્યો છે.

નોકરી દરમિયાન મૃત્યુ થાય તો 44 લાખ બીજા મળે, પણ પેન્શન ના મળે. ખરેખર તો પેન્શન ના આપવું પડે એટલે સરકારે કામચલાઉ નોકરીની આવી તકો ઊભી કરી છે, પણ ચાર વર્ષ પછી પણ નોકરીની નિશ્ચિતતા ન રહે તો આટલી મહેનતે મેળવેલી નોકરીનો અર્થ જ કેટલો રહે? ચાર વર્ષ પછી યોગ્યતાને ધોરણે સરકાર 25 ટકા માટે કાયમી તક ઊભી કરે, પણ બાકીના 75 ટકા માટે એવી કોઈ ખાતરી નહીં. ચાર વર્ષ પછી બધી જ સમાન પાત્રતા હોવા છતાં એક કાયમી થાય અને બીજાએ નોકરી શોધવાની રહે, એ બરાબર નથી. ચાર વર્ષનાં કોન્ટ્રાક્ટ પર સરકાર નોકરીની તકો ઊભી કરવા એટલે તૈયાર થઈ છે જેથી મોટો પગાર ન આપવો પડે ને પેન્શનનો લાભ તો યોજનામાં પહેલેથી જ નથી એટલે પેન્શન પણ બચે. આ કંજૂસી યોગ્ય નથી.

જે સૈનિક વફાદારીથી સરહદી સુરક્ષાની ફરજ બજાવે, એમ કરતાં શહીદ થાય ને તેને પેન્શન આપવામાં દિલચોરી થાય એ ઠીક નથી. સેના જેટલી પ્રમાણિકતા બીજા કોઈ ક્ષેત્રમાં ભાગ્યે જ હશે. સૈનિકને પેન્શન આપવું પડે એની તકલીફ થતી હોય તો સરકારે પહેલાં તો સાંસદો, ધારાસભ્યો, કોર્પોરેટરોનાં પેન્શન તાત્કાલિક અસરથી બંધ કરવા જોઈએ. આમાંના ઘણા તો એકથી વધુ પેન્શન મેળવે છે, એટલું જ નહીં, એમને આ બધું પાછું કરમુક્ત પણ છે. જો પેન્શન જ બચાવવું હોય તો સરકારે પહેલ સંસદથી કરવી જોઈએ. એ બંધ થાય પછી જ બીજાની વાત છેડવી જોઈએ. આ તો ડાહી સાસરે ન જાય … જેવું કરે છે તે તો કેમ ચાલે?

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 20 જૂન 2022