બજાજ ઓટોના ચેરમેન રાહુલ બજાજ, જેઓ રાજકારણને જાણે છે અને તેમાં સામેલ છે એવાં ઉદ્યોગપતિ છે. તેમણે બે અઠવાડિયા પૂર્વે પોતાની વાહનો ઉત્પાદન કરતી કંપનીની સામાન્ય સભામાં આક્રોશપૂર્ણ રીતે, દેશમાં ઓટો ઈન્ડસ્ટ્રીની કથળતી સ્થિતિ વિશે જણાવ્યું કે 'ઘરાકી નથી, રોકાણ નથી તો પછી શું વિકાસ આકાશમાંથી ટપકશે ?'

એક ઉદ્યોગપતિની આવી નારાજગી ભરી, કહો કે વ્યથા ભરી વાતને વાંચતા મને આજથી પાંચ દાયકા પહેલાંની બજાજ ઓટોની જાહોજલાલી યાદ આવી ગઈ. ઈટાલિયન વેસ્પા સ્કૂટરનું ઉત્પાદન કરવાનું બજાજે 1960માં શરૂ કર્યું હતું. અને તે વખતે અમદાવાદના મધ્યમવર્ગીય યુવાનોમાં વેસ્પા સ્કૂટર ખરીદવાનું જબરજસ્ત ગાંડપણ હતું.

એ સમયે દેશનાં શહેરોમાં સૌથી વધુ વપરાતું વાહન સાયકલ હતી. મોટર કાર – ગાડી તો બંગલાવાળા – સુખીસંપન્ન પરિવારો પાસે જ હતી પણ મધ્યમવર્ગમાં તો સ્થાનિક પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ – બસ નું જ મહત્ત્વ હતું અને બીજી હતી સાયકલ.

રાત્રે સાઈકલસવારે પણ સાઈકલના આગળના ભાગે બત્તી લગાવવી પડતી. એ જમાનામાં દીવેટવાળી કેરોસીનથી ચાલતી બત્તીઓ હતી. મને યાદ છે જાહેર રોડ પર બત્તી વગરના સાઈકલસવારોને પોલીસ પકડે. જેમ અત્યારે સ્કૂટર-બાઈક સવારને હેલ્મેટ વગર ફરવા માટે પકડે છે. સાઈકલસવારની બત્તી ચાલુ ના હોય ને પોલીસ પકડે તો યુવા સાઈકલ સવાર એમ જ કહે કે પવનથી હમણાં જ હોલવાઈ ગઈ !

એ પછી તો ડાઈનેમોથી ચાલતી સાઈકલ બત્તીઓ આવી.

પણ જે ઘરમાં બે નોકરીઓ કે ડોક્ટર-વકીલ જેવાં સ્વતંત્ર વ્યવસાયની કમાણી આવી તેમાં આ વેસ્પા સ્કૂટર ખરીદી એ એક સ્ટેટસ સિમ્બોલ તે સમયમાં બનવા માંડ્યું. વેસ્પા – બજાજ એ મોટરસાયકલ કરતાં ઓછાં ઈંધણથી ચાલનારું અને કિંમતમાં સસ્તું હોવાથી તેની માંગ ખૂબ જ વધવા માંડી.

અમારે ત્યાં સોસાયટીના બાંકડે યુવાનો ભેગા થતા હોય અને એમાં જો કોઈનાં ઘરે આ નોંધાયેલા સ્કૂટરની ડિલીવરી માટેનો કાગળ આવે તો ભારે ખુશાલી થઈ આવતી. સ્કૂટર હાજર સ્ટોકમાં ના મળતું અને આ સ્કૂટરની એટલી માંગ હતી કે તેનાં 'ઓન' બોલાતાં ! એટલે કે ખરીદેલાં સ્કૂટરની કંપની કિંમત કરતાં 10-12 % વધારે ભાવથી વેચી શકાતું. અને બે-ચાર વર્ષ વાપર્યાં પછી પણ તેની 'રીસેલ વેલ્યુ' ઘણી ઊંચી ગણાતી.

શહેરોમાં છેલ્લાં પચીસેક વર્ષ માં આ જ મધ્યમવર્ગીય પરિવારોમાં જેમની પાસે સ્કૂટર-બાઈક હતાં, જેમનાં ઘરે બે નોકરિયાતો છે કે પ્રોફેશનલ જોબ છે ત્યાં કારની ખરીદી થવા માંડી અને મધ્યમવર્ગ માટેની મારુતિ સ્મોલ કારે 30-35 વર્ષ પહેલાં કાર વસાવવાનાં સપનાં જગાડેલાં.

1992માં નવી આર્થિક નીતિ અને વૈશ્વિકીકરણને લઈ જાતભાતની મોટર કાર, બાઈક ને સ્કૂટરની કંપનીઓ દેશભરમાં ઊભી થઈ.

શહેરી વિસ્તારોમાં સ્કૂટર-બાઈક જેવાં દ્વિચક્રી વાહનો નીમ્ન મધ્યમવર્ગ અને ખાસ કરીને 'કુશળ કારીગર' વર્ગમાં અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં મધ્યમવર્ગીય ખેડૂતોનાં ઘરોમાં અને જ્યાં ખેતી ઉપરાંત પગારદાર નોકરી કરનારા એક બે જણ ઘરમાં બન્યાં ત્યાં મોટરસાયકલની ખરીદી જોવા મળી.

પણ આ ઓટોમોબાઇલ ઇન્ડસ્ટ્રી છેલ્લાં બે-ત્રણ વર્ષમાં કપરી સ્થિતિમાં મૂકાયેલી આપણા દેશમાં જોવા મળી રહી છે જે ચિંતાજનક બાબત ગણવી રહી ‌. અને તે જ ચિંતા આ દેશના ઓટોમોબાઇલ ઇન્ડસ્ટ્રીના મોભી જેવા ઉદ્યોગપતિએ વ્યક્ત કરી છે.

આપણા દેશમાં 2017-18માં કુલ 18,21,538 કાર વાહનો વેચાયેલાં અને ગયા વર્ષે એટલે કે 2018-19ના માર્ચ સુધીમાં 8%નો ઘટાડો નોંધાયો અને 16,82,625 વાહનો વેચાયા.

ટુવ્હીલર એટલે કે સ્કૂટર-બાઈકનાં વેચાણમાં આ વર્ષ દરમિયાન 17%નો ઘટાડો જોવા મળ્યો. એમાં ય ખાસ કરીને દેશની પ્રતિષ્ઠિત હીરો કંપનીના દ્વીચક્રી વાહનોમાં 15% અને હોન્ડા મોટરસાઇકલમાં 32% વેચાણમાં ઘટાડો નોંધાયેલો જોવા મળ્યો.

વળી ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં અગાઉનાં વર્ષોમાં ટ્રેક્ટરોનાં વેચાણમાં 20-21%નો વાર્ષિક વધારો નોંધાતો હતો તે ઘટીને આ વર્ષે વાર્ષિક વધારો 10.25% જેટલો જ રહ્યો છે.

સોસાયટી ઓફ ઇન્ડિયન ઓટોમોબાઇલ્સ મેન્યુફેક્ચર્સના તાજેતરના આંકડા દર્શાવે છે કે આ જૂન મહિનામાં પેસેન્જર કારનું વેચાણ 24.97% ઘટ્યું છે. એટલે કે આ જૂન મહિનામાં 1,39,628 કારોનું વેચાણ થયું જે ગયા વર્ષના જૂનમાં 1,83,885 કારોનું હતું.

અને આ સતત આઠમો મહિનો છે જેમાં દર મહિને વેચાણમાં ઘટાડો નોંધાતો જોવા મળે છે.

આપણા દેશમાં મોટરકારની ઈન્ડસ્ટ્રી ઘણા મોટા પ્રમાણમાં છે. દુનિયામાં આપણા દેશનું કારબજાર ચોથા નંબરે આવે છે.

આપણા દેશમાં આ ઓટો ઈન્ડસ્ટ્રી કુલ મળીને 3.7 કરોડ લોકોને રોજગારી પૂરી પાડે છે. અને આ મોટરકારોના વેચાણમાં કમી આવવાને કારણે જ દેશમાં 300 જેટલા ડીલર્સની દુકાનો છેલ્લાં છ મહિનામાં બંધ થઈ ગઈ અને કાર વેચાણની મંદીને લઈ આવી દુકાનોમાંથી જ આશરે 3,000ની નોકરીઓ ગઈ.

આપણા ગુજરાતનું રાજકોટ દેશમાં બનતાં ઓટો સ્પેરપાર્ટ્સના ઉત્પાદનમાં અગ્રણી છે અને દેશના 70% જેટલાં ઓટો સ્પેરપાર્ટ્સ માત્ર રાજકોટમાં જ બને છે ને અહીં મોટરકારોના વેચાણમાં કમી આવવાથી 24 કલાક ધમધમતાં કારખાનાઓ હવે અઠવાડિયા માં 3-4 દિવસ ચાલતાં થઈ ગયાં છે અને જેને લઈ 10,000 જેટલા કામદારોની નોકરીઓ છીનવાઈ ગઈ છે.

ઓટો ઈન્ડસ્ટ્રીના નિષ્ણાતોના માનવા મુજબ જો આ જ પ્રકારની મંદી બજારમાં ચાલુ રહેશે તો આપણા દેશમાં લગભગ દસ લાખ લોકો પોતાની રોજગારી ગુમાવશે.

આ બધા મંદીના આંકડા જોતાં સવાલ તો થાય જ કે દેશમાં એકાએક થયું શું ?

એનો એક સૂચક જવાબ ઉદ્યોગપતિ રાહુલ બજાજે જ આપ્યો છે કે "સરકાર બતાવે કે ના બતાવે પરંતુ ઈન્ટરનેશનલ મોનીટરી ફંડ – આઈ એમ એફ અને વર્લ્ડબેંકના આંકડા કહે છે કે છેલ્લાં ત્રણ ચાર વર્ષોમાં વિકાસદરમાં કમી આવી રહી છે, દર ઘટ્યો છે. બીજી સરકારોની જેમ એ પોતાનો ચહેરો હસતો દેખાડવા માંગે છે પણ સચ્ચાઈ તો આ છે જ."

અને બજાજની વાતને સમર્થન આપતા આંકડા હમણાં ગયા અઠવાડિયે જ બહાર આવ્યા છે. જેમાં આપણા દેશનું અર્થતંત્ર દુનિયામાં પાંચમા સ્થાનેથી ગબડીને સાતમા સ્થાને પહોંચી ચૂક્યું છે.

વિશેષમાં આ મંદી નું કારણ તો આપણા દેશમાં લોકોની ખરીદશક્તિમાં આવેલી ભારે કમી છે અને બેકારી દર છેલ્લાં 45 વર્ષની વિક્રમજનક સપાટીએ અત્યારે પહોંચેલો છે. બેરોજગારી દર અત્યારે 7.2%એ પહોંચેલો છે અને આ વર્ષના ફેબ્રુઆરી મહિનાના આંકડા કહે છે કે 3.12 કરોડ લોકો આપણા દેશમાં રોજગારીની શોધમાં હતા.

બીજી બાજુ પેટ્રોલ – ડીઝલના ભાવ વધતાં જ રહે છે, શાકભાજીથી માંડી જીવન જરૂરિયાતનાં ખાદ્યાન્ન ને ખાદ્યતેલોના ભાવો આસમાન છૂતા રહ્યા છે અને એટલે જ 'વિકાસદર' હવે આસમાનથી ટપકે એ જ માત્ર વિકલ્પ રહ્યો છે.

ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં ખેડૂતોને ઉત્પાદનના યોગ્ય ભાવ મળતા નથી. વચેટિયા, દલાલો અને બજારમાં ભાવ ઊંચા નીચા કરતા સટોડિયાઓનું જ રાજ જો ખેતી અને ખેતર પર હાવી હોય ત્યારે ખેડૂતોને બે ટંક રોટલા બારે માસ કેમ ખાવાં એ જ મૂંઝવણ સતાવી રહે છે અને તેને લઈ મોટરસાયકલને ટ્રેક્ટર જેવાં વાહનોની ખરીદી મંદ પડી ગયેલી જોવા મળે છે.

શિક્ષિતોની બેકારી યા 'ફીક્સ' પગારની નોકરીઓ એ મધ્યમવર્ગના ઘરમાં બે -ત્રણ જણાં કમાનારા હોય છતાં ય આવક તો સરકારી નોકરીનાં પગાર ધોરણો કરતાં ઘણી ઓછી કહો કે મળતાં એક સરકારી નોકરિયાતના વેતન જેટલો પગાર ત્રણ જણાના ફીક્સ પગાર જેટલો ગણવો રહ્યો ! આને એક ખરીદશક્તિ ઓછી થવાનું કારણ ગણી જ શકાય ને ?

એ ઉપરાંત સરકારી નીતિ પણ જાણે દેશમાં એવી થઈ ગઈ છે કે દેશના આંગળીના વેઢે ગણાતા કોર્પોરેટ હાઉસ- ઈન્ડ્સ્ટ્રિયાલિસ્ટોને ખોબલે ખોબલે, કાયદા કાનૂન ઢીલાં કરીને કે ભંગ કરીને પણ લાભ કરી આપવામાં આવી રહ્યો છે અને તે સિવાયના મધ્યમકક્ષાના ઉદ્યોગપતિઓ, સ્મોલ સ્કેલ ઇન્ડસ્ટ્રીના માલિકો; પહેલાં નોટબંધીના ભરડામાં ફસાયા અને પછી અણગઢ રીતે વસુલાતા જી.એસ.ટી.ના ચક્કરમાં ફસાયા !

અને ખાસ તો માત્ર ઓટો ઉધોગ નહીં પણ જેને પાયાનાં ઉદ્યોગો કહેવાય એવાં આઠ ઉદ્યોગોમાં ઉત્પાદન છેલ્લાં ચાર વર્ષથી ઘટતું રહ્યું છે અને આ જૂન મહિનામાં તેનો વૃદ્ધિ દર 0.2 સુધી પહોંચી ગયો જે 2018ના જૂન મહિનામાં 7.8 હતો. દેશનાં આ પાયાગત આઠ ઉદ્યોગોમાં ઈલેક્ટ્રીસિટી, લોખંડ, રિફાઈનરી ઉત્પાદનો, ઓઈલ, કોલસો, સિમેન્ટ, કુદરતી ગેસ અને ફર્ટીલાઈઝરનો સમાવેશ થાય છે.

આ આઠ ઉદ્યોગોમાં ધીમો પડી રહેલો વૃદ્ધિ દર ઘણી ગંભીર બાબત ગણવી રહી. આ ઉદ્યોગો એ દેશના તમામ પ્રકારના ઔદ્યોગિક વિકાસ માટે, તમામ ઉત્પાદનો માટે પહેલી જરૂરિયાત છે. આ ઉત્પાદનો ઘટી જાય એટલે દેશના ઉદ્યોગધંધાનું હ્રદય ધીમું ચાલતું થઈ ગયું કે માંદુ પડી ગયું એમ કહીએ તો પણ ચાલે.

આપણા દેશમાં એકબાજુ રાજકીય નેતાઓ, સત્તાધારીઓ પાંચ લાખ કરોડ રૂપિયાનાં અર્થતંત્રને આંબવાની ગુલબાંગો પોકારી રહ્યા છે અને બધું જ બધું રુડું રૂપાળું છે એમ કહીને આંકડાઓ છૂપાવવાની કાર્યવાહીમાં લાગેલા છે. અને આ છૂપાવવાની માનસિકતા દેશને ક્યાં લઇ જશે એ પણ એક મોટો સવાલ છે.

તાજેતરની નોંધપાત્ર વાત એ પણ છે કે દેશના અર્થતંત્રની તબિયત જાણવા માટેનું જે નાણાં ખાતું છે તેની કચેરીમાં પત્રકારો માટે પ્રવેશની બંધી ઘણા વખતથી મૂકાયેલી તો હતી જ ત્યાં હવે નાણાખાતાના પ્રવક્તાના જણાવ્યા પ્રમાણે જ્યારે નાણાપ્રધાન કે ઉચ્ચ અધિકારી પ્રેસ બ્રીફીન્ગ કરશે ત્યારે પત્રકારોને સવાલો પૂછવાની મનાઈ રહેશે.

સરકારનું નાણાં ખાતું જે કંઈ દેશની તબિયત વિશે કહે તે માની લેવાનું.

દેશની તંદુરસ્તી કે રોગ વિશેનાં બ્લડ ટેસ્ટ કે એક્સરેના રિપોર્ટ માંગવાના નહીં એનાં જેવી આ વાત થઈ.

અને બીજી બાજુ આ આર્થિક બીમારીને છૂપાવવા કે તેનાથી ધ્યાન હટાવવા ફરજિયાત જયશ્રી રામ બોલાવવાના નફરતના ગતકડાં કે અયોધ્યામાં રામમંદિરને કલમ 370 નાબૂદીનાં રમકડાં અને આતંકવાદની ભયાનકતા ઊભી કરી લોકોને સતત મીડિયાની મદદથી ઊંધે રવાડે ચડાવી દેવાની રમત રોજેરોજ આપણાં દેશમાં ચાલી રહી છે.

મેજોરિટી – બહુમતીના જોરે લોકસભા – ધારાસભાઓમાં જાતભાતના કાયદા કાનૂન પાસ કરાવી એક યા બીજા પ્રકારના દમનના દાવ સરકાર ખેલી રહી છે.

આ બધું જ હોવા છતાં શરીરની બીમારીને મેકઅપ, ઘરેણાં કે ચમકતાં વસ્ત્રોથી ઢાંકી નથી શકાતી એમ જ આ અર્થતંત્રની બીમારીનું હોય છે. લાંબા સમયે ય અર્થતંત્રની બીમારીનાં ચિન્હો દેખાયાં વિના રહેતાં નથી. અર્થતંત્રનાં ધબકારા સમાજજીવનમાં ઝીલાતાં હોય છે. ધીમા પડતાં ધબકારા દેશમાં અનુભવાઈ રહ્યા છે.

આપણો પાડોશી દેશ પાકિસ્તાન ઈસ્લામ ધર્મ આધારિત બની ગયો અને સાત દાયકામાં જે ઉગ્ર અને ક્ટ્ટર ધાર્મિક નેતાઓએ સત્તા એક યા બીજી રીતે પોતાની પાસે રાખીને શાસન કર્યું ને જે રીતે દેશના અર્થતંત્રને ખાડે નાંખી દીધું છે તેને હવે બહાર કાઢવું ઘણું મુશ્કેલ બની ચૂક્યું છે.

પાકિસ્તાનની સરકારને અત્યારે ગરીબોની રોટી સમી 'નાન'ની કિંમતને પંદર રૂપિયામાંથી દસ રૂપિયા કરવાની જે મસક્કત કરવી પડે છે ! શું એવું જ આપણે ધાર્મિક કટ્ટરતાવાદને રસ્તે ચાલીને આપણાં દેશમાં કરવું છે ? એ સવાલનો જવાબ હવે લોકો એ જ પોતાની જાતને પૂછવો પડશે.

સૌજન્ય : ‘ચિંતા’ નામે લેખકની સાપ્તાહિકી કટાર, “ગુજરાત ગાર્ડિયન”, 07ઓગસ્ટ 2019

ઠેઠ 1961માં નર્મદા ડેમ યોજનાનો પાયો નંખાયો કેવડિયા ગામમાં. એ વખતે કેવડિયા અને આજુબાજુનાં છ ગામોની જમીનોને સરદાર સરોવર યોજના હેઠળ પોતાને હસ્તક લીધી.

કેવડિયામાં એ વખતે પછી યોજના અંગેની સરકારી કચેરીઓ ને મોટા મોટા ગેસ્ટ હાઉસ ઊભાં થયાં. આદિવાસીઓની જમીનો મામૂલી વળતરે સરકારે વિકાસનાં નામે આંચકી લીધી. એ વખતે વિસ્થાપિતો માટે પુનર્વસનનાં કોઈ ખાસ કાયદા ન હતાં. રોકડા રૂપિયા આપીને જમીનો એક્વાયર કરી લેવાની.

સૌથી પહેલાં એ છ ગામના આદિવાસીઓની જમીનોમાંથી થોડોક ઉપયોગ થયો. બાકીની જમીનો એમની એમ રહી. આદિવાસીઓની પેઢી દર પેઢી એ ખેડતી રહી. જેમની જમીનો ઉપયોગમાં લેવાઈ તેમની પાસે આવેલા રૂપિયા તો ખાસ લાંબુ ટક્યા નહીં અને સમય વીતે એ બધાં જમીનવિહોણા ખેતમજૂર કે દહાડી મજૂર બની રહ્યા.

મને યાદ છે. 1985-86ની આસપાસ આ વિસ્થાપિતોની કેવી હાલત-દશા થઈ છે તે જાણવા-સમજવા ફિલ્મકાર સંજીવ શાહ અને મેં આ છ ગામડાંઓમાં ફરી ફરી લોકોનાં વીડિયો ઈન્ટરવ્યુ રેકોર્ડ કર્યાં હતા. કેવડિયાના આગેવાન નારણભાઈ સહિત અનેક પરિવારોની મુલાકાત આધારિત નર્મદાકાંડ નામની ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ પછી અમે બનાવી હતી.

આ મુલાકાતોમાં અમને જાણવા મળ્યું કે રોજીરોટીની શોધમાં સાબરકાંઠાથી માંડી વડોદરા, મુંબઈ, અમદાવાદ; ક્યાં ક્યાં આ વિસ્થાપન પછી આ આદિવાસી પરિવારોને ભટકવું પડ્યું છે. ઘણાં બધાં પરિવારો વિખરાઇ ગયાં અને નર્મદા કાંઠે જીવાતી જિંદગીમાંથી બદતર હાલતમાં પાણી માટે વલખાં મારતાં જીવવું પડ્યું છે.

આ એક જૂની દર્દકથા છે જ પરંતુ હમણાં આટલાં વર્ષો પછી ફરી પાછાં આ જ ગામોમાં રહેતાં આદિવાસી પરિવારો માટે ઊંઘ હરામ થઈ ગઈ છે.

વર્ષો પછી સરદાર સરોવર તો બની ગયું અને તેને લઈ, નર્મદા નદી કેવી મૃતપ્રાય બની ગઈ છે એ પણ સૌ કોઈ હવે જાણે છે. પણ સાથે સાથે અહીં દુનિયાનું સૌથી મોટું પૂતળું, સરદાર પટેલનું પૂતળું ગુજરાત સરકારે હજારો કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે ઊભું કરી દીધું છે. અને તેને પ્રવાસીઓ માટે આકર્ષણનું સ્થળ બનાવી દીધું છે. હવે ગુજરાત સરકાર અહીં મોટા પાયે પ્રવાસન સ્થાન તરીકે વિકસાવવા માંગે છે. ડિઝની લૅન્ડ જેવું મનોરંજનનું સ્થાન ઊભું કરવા માંગે છે. મોટા બગીચાઓ સાથે દેશનાં તમામ રાજ્યોનાં ભવનોનું નિર્માણ અને ખાસ તો દેશભરના આદિવાસીઓની સંસ્કૃતિ-કલા દર્શાવતું આદિવાસી મ્યુઝિયમ ઊભું કરવા માંગે છે.

અને આ બધાં માટે હવે ગુજરાત સરકારે અત્યાર સુધી 1961થી લઈ જેનો ઉપયોગ કર્યો ન હતો અને જ્યાં છે ગામોના આદિવાસીઓનાં ઘર-મકાન અને ખેતરો છે એ બધાંને આ જમીન એક્વાયર કરેલી છે અને તેને ખાલી કરવા નોટિસો ફટકારી દીધી છે. વળી આ પ્રવાસનધામ વિકસાવવા એવી કેટલીક જમીનો સરકારને જોઈએ છે કે જ્યાં વિસ્થાપિતોને વસાવવામાં આવેલાં છે.

હવે અત્યાર સુધી જેનો કબજો નથી લીધો અને 1961 પછી ત્રણ ત્રણ પેઢીઓથી અહીં પોતાનું ગુજરાન કરતાં પાંચ હજાર જેટલા આદિવાસીઓને વિસ્થાપિત કરવાની વાત કેટલી યોગ્ય કહેવાય ?

કાયદા પ્રમાણે જેનો આટલાં વર્ષો થી કબજો નથી લેવાયો તે જમીન જે તે વસવાટ કરનારાં ને ખેતી કરનારાની જ ગણાય અને તે ઉપરાંત જે કામ માટે લેવાનો હતો તેને બદલે બીજાં કામ માટે, હેતુફેર સાથે ના લઈ શકાય એવા મુદ્દા સાથે જનહીતની અરજી ગયા અઠવાડિયે ગુજરાત હાઇકોર્ટમાં થઈ છે.

હાઈકોર્ટે આ અંગે સરકારનો જવાબ માંગ્યો છે અને જમીન સંપાદનની કાર્યવાહી સ્થગિત કરવા આદેશ આપ્યો છે.

આ બધું વાંચતા-વિચારતા મારા મનમાં તો એ જ વાત ઘુમરાયા કરે છે કે પહેલાં એક લાખ આદિવાસીઓએ નર્મદા યોજનાને લઈ પોતાનાં ઘર-ખેતર- જંગલ-વારસો-વિરાસતને નર્મદા મૈયા છોડી વિસ્થાપિત બનીને શહીદી વહોરી અને તે સમયે ગુજરાતની જીવાદોરીરૂપે નર્મદા ડેમને ગણાવાયો ને આદિવાસીઓની જિંદગી બદતર બની તેને બલિદાન ગણાવાયું !

હવે પ્રવાસન, સુખી સંપન્ન લોકો માટે મોજમજા અને આદિવાસી સંસ્કૃતિ વિશે જાણકારી-માહિતી અને જ્ઞાન મેળવવાની વાતે તેમને જ, આદિવાસીઓને જ મૂળિયાંથી ઉખેડી નાખવાની વાત કેટલી યોગ્ય ગણવી રહી ?

મનોરંજન માટે જ્યાં જે ગામોમાં, ઘરોમાં, ખેતરોમાં આદિવાસીઓનાં જીવનના ધબકારા પેઢી દર પેઢીથી ધબકી રહ્યા છે તેને ટૂંપો દઈ દેવો કેટલો યોગ્ય ?

આ તે કેવો વિકાસ ? અને આ તે કેવી જીવતાં આદિવાસીઓ વિશેની કહેવાતા સભ્ય-સંસ્કારી સમૃદ્ધ લોકોની દૃષ્ટિ, માન્યતા અને સમજણ ? અને સ્વાર્થથી લથપથ થતી લાલચ ?

પણ આ લાલચ અને તે ય આદિવાસીઓની જમીન હડપ કરી દેવાની કેવી ભયાનક અને મોટાપાયે છે તે હજી પંદર દિવસ પહેલાં જ ઉત્તરપ્રદેશના સોનભદ્ર જિલ્લાના ઉમ્ભા ગામે બનેલી હિંસક ઘટનાઓ દર્શાવનાર બની રહે છે. જ્યાં 10 આદિવાસી સ્ત્રી-પુરુષોનાં ગોળીબારમાં મોત થયાં.

જમીન માફિયાઓ અને સરકારી અધિકારીઓ અને તે ય પાછા ઉચ્ચ કક્ષાના આઇ.એ.એસ. અધિકારીઓની મીલીભગતથી આદિવાસીઓની જ જમીન હડપ કરી જઈ અને તેનો કબજો લેવા; ત્રણ ત્રણ પેઢીઓથી જે જમીનો આદિવાસી ખેડૂતો ખેડી રહ્યાં છે તેમના પર લાઠીઓ અને ગોળીઓ ચલાવી આતંકનો માહોલ ઊભો કરીને !

ખેતરોમાં જ્યાં ત્યાં પડેલી આદિવાસી ખેડૂતોની લાશોનાં ટીવી અને વીડિયો પરનાં દૃશ્યો વિચલિત કરી દે તેવાં હતાં.

અને ગરીબ આદિવાસીઓની જમીનો પચાવી પાડવાનું કારસ્તાન પણ ખૂલ્લેઆમ કેવડા મોટા પ્રમાણમાં ચાલતું હતું ! સરકારી અધિકારીઓને નેતાઓની છત્રછાયામાં ચાલતાં આ જમીન ઝૂંટવણીનું ષડયંત્ર લગભગ 46 કરોડ રૂપિયાની જમીનોનું હતું.

આ જમીનો બનાવટી કાગળો ઊભા કરી, પોતાના નામે કરી લઈ, આદિવાસી ખેડૂતોને તેમના ખેતરોમાંથી તગેડી મૂકવાની આખીયે યોજના કોર્ટમાં થયેલા એક કેસને કારણે ખૂલ્લી પડી ગઈ. આદિવાસીઓના હક્ક માટે કામ કરતાં એક સ્થાનિક વકીલે સોનભદ્ર કોર્ટમાં ખૂલ્લી પાડી. જમીન માફિયાઓએ એક મૃત્યુ પામેલા ખેડૂત પાસેથી જમીન ખરીદી છે તેવા ખોટા દસ્તાવેજ ત્યારે ખૂલ્લા પડી ગયા કે જ્યારે વકીલે એ કહેવાતા મરી ગયેલા ખેડૂતને કોર્ટમાં રજૂ કર્યો ! અને ખેડૂત જીવતો છે તે સાબિત કર્યું !

સાથે સાથે બીજા આવા જ કેસમાં તાલુકા કક્ષાના એક અધિકારીએ જૂની તારીખે જમીન ખરીદીના દસ્તાવેજો પોતાના બે દીકરાઓનાં નામે બનાવી દીધાં ! વકીલે સાબિત કર્યું કે આ બોગસ દસ્તાવેજની જે તારીખ છે એ વખતે જેમનાં નામે જમીન ખરીદાઈ છે તે દીકરાઓનો જન્મ પણ થયો ન હતો !

કોર્ટમાં આ રીતે જમીન ચોરીના કૌભાંડો ખૂલ્લાં પડી જતાં કોઈ પણ રીતે આદિવાસી ખેડૂતોને ડરાવી ધમકાવી જમીનો પચાવી પાડવા તેમના પર સશસ્ત્ર હુમલાઓ કરાયા.

બંદૂકની ગોળીથી ઈજા પામેલા એક આદિવાસી ખેડૂતે પત્રકારોને જણાવ્યું કે આ લોકોએ આવીને અમને ધમકી આપી કે "તમે જેમ ખેતર ખેડો છો ને ખેતી કરો છો એમ અમે કાગળ પર ખેતી કરીએ છીએ … અમારા કાગળ ઠેઠ લખનઉ .. દિલ્લી સુધી ચાલે છે …!"

10 નિર્દોષ આદિવાસીઓને મોતને ઘાટ ઊતારી દઈ કેટકેટલાં આદિવાસી બાળકોને અનાથ કરી દેવાયાં ! પણ આ મૃત્યુકાંડની આપણે શું ચર્ચા કરી ? કેવી ચર્ચા કરી ? 'પ્રિયંકા ગાંધીને મુખ્યમંત્રી આદિત્યનાથે સોનભદ્ર જતાં રોક્યાં .. એમની ધરપકડ કરી રોક્યાં !’ .. 'આદિત્યનાથ આદિવાસીઓ ને મળ્યાને દોષિતોને કડક સજા થશે તેવી જાહેરાત કરી  …!'

પણ ચર્ચા તો ખરેખર આ રોજેરોજ જેમની જમીનો ઝૂંટવાઈ જાય છે તેવાં આદિવાસી સમુદાયોની દશા – દિશા માટે થવી જોઈએ !

પણ આપણા દેશમાં રહેતાં 11,00,00,000 આદિવાસીઓને આપણે, આપણા દેશના નાગરિક ગણીએ છીએ કે નહીં ? – એ સવાલ મહત્ત્વનો બની રહે છે. આપણે જ્યારે આદિવાસી વિશે વાત કરીએ છીએ ત્યારે સમાજમાં એક જ પ્રકારની છાપ મોટાભાગે જોવા મળે છે. 'પોતાની મસ્તીમાં રાત-દાડો નાચનારા, વાજિંત્રો વગાડે, ભૂવા-બાધા -આખડીમાં માને, તીરકામઠાં ચલાવે, અભણ-નિરક્ષર, જંગલમાં ઝૂંપડાં બાંધી રહે, શહેરમાં ફૂટપાથ પર પડી રહીને પણ રોડકામ, મકાન બાંધકામની મજૂરી કર્યા કરે ! જાણે કે વગડાના ફૂલ !'

પણ તેઓ આપણા જેવા જ, આઝાદ દેશનાં ફળ ચાખવા માટેના હક્કદાર નાગરિકો છે એવું આપણે કેમ નથી માનતાં ?નથી સ્વીકારતા ?

આપણને તો આદિવાસીઓ જે કુદરતી સંપદાને સાચવીને તેમાં જ રહે છે તે સંપદાને હડપ કરી જવામાં જ રસ છે. અંગ્રેજોના સમયથી આ બધું ચાલ્યા કરે છે અને 'કાળા અંગ્રેજો'એ તેને વધુ ગતિદાર લૂંટ બનાવી દીધી છે.

આપણા ગુજરાતની જ વાત કરીએ. આપણા નેતાઓ, આપણી સરકાર આદિવાસીઓ તરફ કેવી ઉપેક્ષાથી જુએ છે તે હમણાં ગયા અઠવાડિયે જ ગુજરાત વિધાનસભામાં મૂકાએલો એક રિપોર્ટ દર્શાવે છે.

આદિવાસી કલ્યાણ પેનલ દ્વારા તૈયાર થયેલા આ રિપોર્ટમાં સરકારની કામગીરી ને નિષ્ક્રિયતા વિશે જે ટીકાટીપ્પણો થઈ છે તે ચોંકાવનારી છે.

આ રિપોર્ટ ભા.જ.પ. અને કૉન્ગ્રેસ બન્ને પક્ષના આદિવાસી ધારાસભ્યોની બનેલી કમિટીએ જ તૈયાર કર્યો છે. અને અગાઉ પણ આવો રિપોર્ટ તૈયાર કરીને સરકારમાં મૂકાયો હતો. આ રિપોર્ટમાં દર્શાવાયેલાં સૂચનોનો સરકાર અમલ નથી કરતી તે અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે.

ખાસ તો આદિવાસી વિસ્તારોનાં શિક્ષણ અને રોજગારી તરફ સરકાર સંપૂર્ણ દુર્લક્ષ સેવે છે તે વાત રિપોર્ટમાં મુકાઈ છે. ગુજરાતના આદિવાસી વિસ્તારોની મુલાકાત લઈ તૈયાર થયેલા આ રિપોર્ટમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે હજી ઘણાં ગામો એવાં છે જ્યાં વરસાદની સિઝનમાં નદી-નાળાઓમાં પાણી ભરાઈ જાય છે ને વિદ્યાર્થીઓને જીવનાં જોખમે નદી ક્રોસ કરી શાળાએ જવું પડે છે. આ નદીઓ પર પુલ બાંધવા વર્ષોથી માંગણી કરવામાં આવે છે પણ સરકાર તે બનાવતી નથી.

આશ્રમ શાળાઓને પૂરતી ગ્રાન્ટ અને પૂરતાં શિક્ષકો અને તે પણ સ્થાનિક આદિવાસી શિક્ષકોની ભરતી થાય તે આદર્શને પણ લઈને સરકાર ચાલતી નથી.

અરે ! આશ્રમશાળાનાં રસોડાં ચલાવવામાં પણ આદિવાસીઓની ભરતી થતી નથી અને બહારના કોન્ટ્રાક્ટરોને કામ આપી દેવાય છે !

ગણિત, વિજ્ઞાન અને અંગ્રેજી વિષયના શિક્ષની આશ્રમશાળાઓમાં વર્ષોથી ખાલી પડેલી જગ્યાઓની ભરતી તાત્કાલિક થવી જોઈએ.

આશ્રમશાળાઓ માં 50% આદિવાસી કન્યાઓને પ્રવેશના માપદંડને પણ સ્વીકારીને અમલમાં નથી મૂકાતો. આશ્રમશાળાઓના સ્ટાફને હજી પણ સાતમા પગારપંચનો લાભ નથી અપાતો !

તમામ પક્ષના આદિવાસી ધારાસભ્યોની નાની સરખી વાત, નાના પણ ગંભીર મુદ્દાઓને પણ સરકાર અમલમાં ના મૂકતી હોય અને દુનિયાનાં સૌથી ઊંચામાં ઊંચા પૂતળા અને તેની મુલાકાત લેતા પ્રવાસીઓની સેવાથી ઊંચી ના આવતી આ સરકારને લોકશાહી ઢબે ચાલતી સરકાર કહેવાય ખરી કે ?

સૌજન્ય : ‘ચિંતા’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કટાર, “ગુજરાત ગાર્ડિયન”, 31 જુલાઈ 2019

હમણાં ગુજરાત વિધાનસભામાં જણાવવામાં આવ્યું કે ટાટા મોટર્સે સાણંદ ખાતે આવેલા તેનાં કારખાનામાં છેલ્લાં બે વર્ષમાં માત્ર 2059 કારોનું જ ઉત્પાદન કર્યું!

અને તે પણ જેનાં માટે ગુજરાત સરકારે 1,100 એકર જમીન ટોકન રૂપિયે આપી તે દુનિયાની સૌથી સસ્તી લાખ રૂપિયા વાળી નેનો કારનું ઉત્પાદન તો બંધ જ કરી દેવાયું છે. એનું તો ગયા ડિસેમ્બરમાં માત્ર 85 નંગનું જ ઉત્પાદન થયું!

2008માં ગુજરાત સરકારે 0.60 %ના દરે હજારો કરોડ રૂપિયાની લોનો અને જમીનો આપી. એ વખતે ટાટા મોટર્સે જાહેરાત કરી હતી કે 2,000 કરોડ રૂપિયાના રોકાણથી દર વર્ષે શરૂઆતમાં 2,50,000 – અઢી લાખ નેનો કારોનું ઉત્પાદન કરવામાં આવશે અને પછી થી દર વર્ષે પાંચ લાખ કારોનું ઉત્પાદન થશે અને ગુજરાતના દસ હજાર યુવાનોને તેને લઈ રોજીરોટી મળી રહેશે.

આજે 2019માં આ બધી જ વાતો પોકળ સાબિત થઇ રહી છે. ગુજરાતના લોકોના ટેક્સના નાણાંથી ઊભી થયેલી આ જંગી કાર ફેક્ટરી સાવ પાણીમાં બેસી જાય અને 1,100 એકર જમીન મફતના ભાવે લૂંટી લે અને સરકાર તેની સામે કોઈ જ પગલાં ના લે ત્યારે સવાલ થાય છે કે આ લૂંટ કરનારા અને લૂંટની લ્હાણી કરનારા રાષ્ટ્રદ્રોહી – દેશદ્રોહી કહેવાય કે ન કહેવાય ?

એક બાજુ આ ગુજરાત સરકાર હજારો આદિવાસીઓને વન અધિકાર હેઠળ તેમના હક્કની નાની સરખી જમીનના પટ્ટા આપવામાં વર્ષોથી ઠાગાઠૈયા કરી રહી છે અને બીજી બાજુ એક માત્ર વ્યક્તિને હજારો કરોડ રૂપિયાને સેંકડો એકર જમીન કોઈ બાંહેધરી લીધાં વિના લૂંટાવી દેવાય એને તે કેવો ન્યાય ગણવો રહ્યો ?

આ તો એક કાર-ઉત્પાદકની વાત, પણ હવે જે એક પછી એક દેશમાં દાયકાઓથી હજારો લાખો કર્મચારીઓ, અધિકારીઓને શ્રમજીવીઓની મહેનત-લગનથી પેદા થયેલાં સેવા-સુવિધા તંત્રોને ખાનગી વેપારીઓને વેચી મારવાની નીતિ ઝડપભેર અમલમાં મૂકવાની શરૂ થઈ છે તે ઘણી ચિંતાજનક છે.

સવાલ થાય છે કે આ ખાનગીકરણનો રસ્તો દેશને ક્યાં લઇ જશે ?

આપણા દેશમાં સૌથી પહેલી રેલગાડી ઠેઠ 1853માં મુંબઈ-થાણે વચ્ચે ચાલુ થઈ હતી. એ વાતને 165થી વધુ વર્ષ થઈ ગયાં. આજે દેશમાં 12,000 ટ્રેનો દોડે છે અને કહો કે રોજ આખા ઓસ્ટ્રેલિયાની વસતિ જેટલા લોકો એટલે કે આશરે અઢી કરોડ વ્યક્તિઓ તેમાં મુસાફરી કરે છે.

સત્તર લાખ જેટલા કામદારો-કર્મચારીઓની રાત દિવસની મહેનતથી આ ભારતીય રેલગાડી પાટાઓ પર સતત ચોવીસે કલાક લોકોની સેવામાં ઠેર ઠેર, દેશના ખૂણે ખૂણે ચાલતી રહી છે.

અને ભારતીય રેલવે સૌથી વધુ રોજગારી પૂરી પાડનારું દુનિયામાં સાતમા નંબરનું સ્થાન ધરાવતું સંગઠન છે.

આ ભારતીય રેલવેને પણ ખાનગી પેઢીઓને ચલાવવા આપી દેવાનો નિર્ણય ભા.જ.પ.ની સરકારે લઈ લીધો છે. અને આગામી 100 દિવસોમાં R.T.C.T.C.ને હરાજીથી ખાનગી પેઢીને દેશની બે ટ્રેનો ચલાવવા આપવાનો નિર્ણય પણ લેવાઇ ચૂક્યો છે.

જે ટ્રેનોમાં સૌથી વધુ લોકો મુસાફરી કરે છે, જ્યાં જેનો સૌથી વધુ ટુરિસ્ટો લાભ લે છે તે દિલ્હી – લખનઉ વચ્ચે દોડતી તેજસ એક્સપ્રેસ ટ્રેનને આ ખાનગી વેપારીઓને સોંપી દેવા પ્રથમ નંબર અપાયો છે.

2015 માં રેલવે બોર્ડ દ્વારા નિમવામાં આવેલા બિબેક દેબરોય કમિટીના રિપોર્ટે સરકારને રેલવેના નિગમીકરણની ભલામણ કરી હતી અને કહેવાયું કે હવે રેલવે મંત્રાલય દ્વારા માત્ર નીતિ ઘડવાનું કામ કરાવવું જોઇએ બાકી રેલવે ડબ્બા બનાવતાં છ કારખાનાઓને નિગમ-કોર્પોરેશન હેઠળ લઈ જવા જોઈએ અને રેલગાડીઓ ચલાવવાનું ખાનગીકરણ કરી નાંખવું જોઈએ.

અને આ રિપોર્ટના પગલે આ ખાનગીકરણની ટ્રેન 'બધું વેચી કાઢો'ના પાટાઓ પર ઝડપભેર દોડવા માંડી છે.

એક જમાનામાં એટલે કે 1974માં રેલવે ટ્રેડ યુનિયનોની આગેવાનીમાં આઠ કલાકની નોકરી અને યોગ્ય પગારધોરણની માગણી સાથેની કર્મચારીઓ-કામદારોની જબરદસ્ત રેલ હડતાલ પડી હતી ને સાત સાત દિવસ લગી ટ્રેનો ઠપ્પ પડી હતી. જેને લઈ રેલ કામદારોના જીવનમાં ને નોકરીના નિયમોમાં સુધારા જણાયા હતા.

આ હડતાલને કારણે રેલવેનાં તંત્રો ઢીલાં પડ્યાં કે તેની વિકાસની ગતિ ધીમી પડી એવું કંઈ બન્યું ન હતું.

ખરેખર તો અત્યારે રેલવેની બોગી-ડબ્બા બનાવતાં કારખાનાઓ મોટો નફો કરે છે, ઉપરાંત દુનિયાની લેટેસ્ટ ટેકનોલોજી દ્વારા ઉત્તમ કક્ષાના અને સૌથી સસ્તા રેલવે ડબ્બાઓ નિર્માણ કરવાના યશભાગી છે.

અને આવા સમયે રેલવેના ખાનગીકરણના મુદ્દે રેલવે કર્મચારીઓને કામદારોમાં ભારે અસંતોષ અને આક્રોશ ઊભો થઈ રહ્યો છે.

સતત રોજેરોજ અત્યારે છેલ્લા ઘણા દિવસોથી આ ખાનગીકરણ સામે દેખાવો – ધરણાં ને રેલીઓના કાર્યક્રમો યોજાઈ રહ્યા છે.

એ પણ, ખાસ કરીને ટેલિવિઝન સમાચારો – મીડિયામાં એને યોગ્ય સ્થાન નથી મળી રહ્યું, એ ય આ દેશ કઈ તરફ ગતિ કરી રહ્યો છે અને તેને કોનું કોનું સમર્થન છે તે બાબતે સૂચક છે.

રેલવે કામદાર યુનિયનોના આગેવાનોનું માનવું છે કે ભારતીય રેલવેનું ખાનગીકરણ થશે એટલે નવી ભરતીઓ અટકી જશે. દેશમાં યુવાનોને નોકરી આપવાનું આ એક મોટું તંત્ર છે.

હવે તો આપણા સૌનો અનુભવ છે કે સરકારી કરતાં ખાનગી તંત્રોમાં ઓછા પગાર અને ઓછા કર્મચારી-કામદારો અને તેમની પાસે વધુ કલાકો કામ કરાવવાનું શોષણચક્ર ચાલતું હોય છે.

વળી પેસેન્જરો માટે પણ આ ખાનગી હાથોમાં જનારી ટ્રેનોના ભાડાં વધશે. પેસેન્જરો પાસેથી જાતભાતના અલગ અલગ ચાર્જીસ- ભાડાં વસૂલ કરવામાં આવશે. અત્યારે જે રીતે ખાનગી વિમાન સેવાઓ તહેવારો, વેકેશન કે ખાસ સંજોગોમાં જે રીતે બેફામ ભાવ વધારા ઝીંકીને પેસેન્જરોને લૂંટે છે એ જ પ્રકારે લૂંટ ખાનગીકરણમાં વધવાની.

ખાનગી માલિકો દ્વારા ચાલતી ટ્રેનોમાં સુવિધાઓ, ખાણીપીણી એ બધાં અંગે ક્યાં કોને ફરિયાદ કરવી એ પણ મુસાફરો માટે મોટા પ્રશ્નો બનવાનાં છે, જે અત્યારે ખાનગી ટીવી ચેનલો, મોબાઇલ સેવાઓ, ઈલેક્ટ્રીક સેવાઓમાં લોકો ભોગવી રહ્યા છે. કોઈ જવાબ આપવા હોતું જ નથી; એવો અનુભવ સામાન્ય જનતાનો છે.

ખાનગી હાથોમાં જ્યારે લોકસેવાનાં તંત્રો સોંપાય છે, ત્યારે એવી દલીલ થાય છે કે ખાનગી હાથોમાં જવાથી ચુસ્ત વહીવટ આવશે અને તેને લઈ ઉપભોક્તાઓને વધુ સરળ, ઝડપી સેવાઓ ને સુવિધાઓ મળશે.

પણ આપણા સૌના અનુભવથી આ વાત સાચી લાગતી નથી. ટેલિફોન – મોબાઈલની ખાનગી સેવાઓનો આપણને તાજો અનુભવ છે. થોડા સમય પૂર્વે BSNLની લોકો ખૂબ મજાક કરતાં હતાં પણ આજકાલ ખાનગી સેવાઓના અનુભવો પછી BSNL આ બધાં કરતાં સારી એવું બોલતા લોકો જોવા મળે છે .. પણ સરકાર તેને પણ ખતમ કરવા નીકળી છે તે સૌને ખબર છે.

ખાસ મુદ્દો તો રેલવેના ખાનગીકરણનો એ જ રહેવાનો કે જ્યાં વધુ પેસેન્જરો મુસાફરી કરે છે યા જ્યાં જે રૂટ પર સુખી સંપન્ન લોકો મુસાફરી કરે છે તેવી ટ્રેનો એટલે કે જ્યાં વધુ ફાયદો છે તેવી ટ્રેનો ચલાવવાની કામગીરી જ ખાનગી વેપારીઓ પસંદ કરશે.

જ્યારે સરકાર દ્વારા ચાલતી ભારતીય રેલવેમાં તો દેશના લોકોને દૂરસુદૂર મુસાફરી માટે સેવાસુવિધા પૂરી પાડવી એ જ મુખ્ય લક્ષ્ય રહ્યું છે. ટ્રેનમાં પુરતાં મુસાફરો ન હોય તો પણ જે કોઈ મુસાફરી કરે છે તેમને સસ્તાં ભાડે સેવા આપવી એ જ ધ્યેય રહ્યું છે. એટલે લાંબા ગાળે, ખાનગીકરણને લઈ કહેવાશે કે 'અમે હાઈક્વોલિટીની સેવા આપીએ છીએ અને જે ટ્રેનોમાં પેસેન્જર મળતાં નથી તેનાં પર કાપ મૂકીએ છીએ યા સરકારી ભારતીય રેલવેને પાછી આપીએ છીએ !'

અને તેને લઈ મોટા પાયે કર્મચારીઓ – કામદારોની નોકરીઓ પર કાપ મૂકાવાની સંભાવના રહેશે જ.

એક જમાનામાં મારી યાદદાસ્ત પ્રમાણે 1985-87ના સમયમાં, જ્યારે બ્રિટનમાં માર્ગારેટ થેચરની સરકાર હતી તેમણે બ્રિટનમાં બધું ખાનગી હાથોને સોંપવાનું શરૂ કર્યું હતું. 1986માં હું લંડન ગયો હતો ત્યારે લંડન બ્રિજ પાસે ઊભા રહી એક મિત્રે કહેલું કે 'આ થેમ્સ નદી પણ હવે તો વેચી દેવાઈ છે !'

એ થેચર રાજમાં તો ટ્રેનો ચલાવવાનું કામ પણ ખાનગી કંપનીઓને સોંપાયું.

ખાનગી કંપનીઓ એ ખોટમાં જઈએ છીએ એમ કહી કહી ત્રણ વાર ભાડાં વધાર્યા ને સરકાર પાસેથી સહાયો લીધાં કરી અને બહેતર સેવાઓની દલીલો પર ટ્રેનો દોડતી રહી. પણ આટલાં વર્ષે એ ભ્રમ તૂટી રહ્યો છે, અને એ જ કન્ઝરવેટીવ પાર્ટીની ટેરિઝાની સરકાર હવે પાછું એ જ બહેતર સેવાઓ ની દલીલ સાથે ટ્રેન સેવાઓનું રાષ્ટ્રીયકરણ કરી રહી છે એવી વાતો સાંભળવામાં આવી રહી છે. બ્રિટનમાં ખોટ ખાવાની દલીલ કરનારને પોતાની કંપની દ્વારા ટ્રેનો ચલાવનારા ઉદ્યોગપતિ રિચર્ડ બ્રાન્સને કમાઈ કમાઈને જ પછી તો વર્જિન એરલાઇન્સ નામે હવામાં ઉડાડવાનો ધંધો પણ ચાલુ કર્યો .. એ ય ખાનગીકરણની જ બલિહારી ગણવી રહી ને ?

2014માં સત્તા ગ્રહણ કર્યા બાદ આપણા દેશના નવા ભા.જ.પ.ના વડાપ્રધાને કહ્યું હતું કે 'કોઈ પણ ભોગે રેલવેનું ખાનગીકરણ નહીં થાય .. હું મરવાનું પસંદ કરીશ પણ ખાનગીકરણ તો નહીં જ …!'

બનારસની સભામાં કહેલી આ વાત 2015માં પણ દોહરાવી ને રેલવે કર્મચારીઓને સંબોધતા તેમણે જણાવી હતી.

પણ ફરીથી ચૂંટણી જીત્યા બાદ આવેલી સરકારે બુલેટ ટ્રેનની ઝડપે ખાનગીકરણ તરફ દોડ માંડી છે ત્યારે સવાલ તો થાય જ કે પરદેશી ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ એક વાર દેશમાં ધામા નાખીને દેશને કેરીના ગોટલાની જેમ ચૂસી ચૂસીને ખતમ કરી નાંખેલો અને દેશ ગુલામ બની ગયો હતો. તો શું આ ફરીથી દેશનાં તંત્રો, સુવિધાઓ, સેવાઓને ખાનગી હાથોમાં વેચી નાખવાના ધમપછાડાને આપણે દેશભક્તિ કહીશું કે પછી દેશદ્રોહ ?

સૌજન્ય : ‘ચિંતા’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કટાર, “ગુજરાત ગાર્ડિયન”, 24 જુલાઈ,2019