આ સમાચાર છાપો અથવા આ સમાચાર રોકો, તેવી કોઈ પણ સૂચના વગર પત્રકારત્વ કરવા મળે તો મને લાગે છે કે એક પત્રકારના જીવનમાં તે જીવનનો સુવર્ણકાળ હોય છે, અનેકો  હકારાત્મક સ્ટોરી પણ કરી, પણ અનેકો સ્ટોરી સરકારનો કાન પકડનારી હતી, કારણ અમને રોકનાર અને ટોકનાર કોઈ નહોતું, કોઈ પણ શાસન માટે સત્ય લખનાર પત્રકાર તેનો વિરોધી છે, તેવું માની લેવામાં આવે છે. અમે પક્ષના વાડાથી દૂર રહ્યા, પરંતુ શાસકપક્ષે અમને વિરોધી માની લીધા હતા, એટલે સરકારની તપાસનો દોર શરૂ થયો, સરકાર અમારી આર્થિક હેસિયત જાણતી હતી, સરકારને ખબર હતી કે આ પ્રકારનું પોર્ટલ ચલાવવા માટે જે આર્થિક વ્યવસ્થા જોઈએ તે અમારી પાસે નહોતી, સરકાર તો આખરે સરકાર હોય છે, meranewsના માલિકોની વિગતો અને વ્યવસાયની માહિતી પહોંચી ગઈ.

એક તબક્કો એવો આવ્યો કે meranewsના માલિકો સામે તેમના વ્યક્તિગત વ્યવસાય સંબંધી એક પછી એક કેસ થવા લાગ્યો, અનેક માનસિક અને શારીરિક યાતનાઓમાંથી તેઓ પસાર થયા, વાંક તેમનો એટલો જ કે તેમણે એક ડર વગરના પત્રકારત્વનો અવકાશ ઊભો કર્યો! આપણી રાજકીય વિટંબણા એવી છે કે જે પક્ષ વિરોધપક્ષમાં હોય, ત્યારે પ્રામાણિક પત્રકારત્વની અપેક્ષા રાખે છે અને તે જ પક્ષ જ્યારે શાસક બને છે, ત્યારે પ્રામાણિક પત્રકારત્વ કઠે છે. આખરે થાકી meranewsના માલિકોએ ડિસેમ્બર, ૨૦૧૮માં બંધ કરવાનો ર્નિણય કર્યો. અમારી માટે આઘાતજનક બાબત હતી, વાત માત્ર અમારી રોજગારીની નહોતી, પણ લાંબા સમય પછી ગુજરાતી પત્રકારત્વને ખુલ્લા આકાશ જેવી મોકળાશ મળી હતી. તે છીનવાઈ જવાની હતી.

હું પણ વ્યક્તિગત રીતે દુઃખી હતો, ટૂંકા સમયગાળામાં અમે લાંખો વાચકો અહેસાસ અપાવી શક્ય હતા કે અમે તમારા અને તમે અમારા છો, મારા સાથીઓને પણ ઘરપરિવાર હતો, હવે અમારે બધાએ એક નવી સફર શરૂ કરવાની હતી, પણ કુદરત પણ ક્યારેક કમાલ કરે છે. હું વ્યથિતહૃદયે મારા સાથીઓ પાસે પહોંચ્યો, મેં માલિકોની વ્યથા અને તેમના ર્નિણયની જાણ કરી ત્યારે જવાબ મળ્યો આપણે વગરપગારે કામ કરીશું. હું તેમની સામે જોઈ રહ્યો. કારણ, બોલવું સહેલું હોય છે, જીવવું અઘરું હોય છે, એકાદબે મહિનાની વાત નહોતી, સફર લાંબી હતી, ક્યારે અને ક્યાંથી મદદ આવશે, તેની ખબર નહોતી, મારી આંખો વાંચી તેમણે જવાબ આપ્યો, આપણે meranewsને જિવાડવા બીજી નોકરી કરીશું અને અહીંયાં વગરપગારે કામ કરીશું, બહુ મોટો નિર્ણય હતો. પણ વગરપગારે નોકરીની શરૂઆત થઈ. અમારી પાસે પૈસા નથી તેવી ખબર પડી, ત્યારે સામાન્ય રીતે સાથે ઊભા રહેલા માણસો ભાગી જાય પણ તેના કરતાં વિપરીત થયું. ગુજરાતના પત્રકારસાથીઓએ અમને કહ્યું અમે meranews માટે કોઈ પણ પ્રકારના માનધનની અપેક્ષા વગર લખીશું, આ ઈશ્વરની મોટી મદદ અને આશીર્વાદ હતો, છેલ્લાં ત્રણ વર્ષથી meranews આ પ્રકારે જ ચાલે છે. આજે સફર પાંચ વર્ષ પૂરા કરે છે. માર્ગમાં અવરોધ છે, પણ અવરોધ દૂર કરનાર સાથીઓની મદદ કદરને પાત્ર છે. આ સફર દરમિયાન અનેક સાથીઓ આવ્યા અને ગયા પણ તેઓ આજે પણ અમારી સાથે છે. હું પાંચ વર્ષ પૂરા કરવા માટે માલિકો, મારા સાથીઓ અને અમને પ્રેમ કરનાર અને ઘૃણા કરનાર તમામનો આભારી છું, અમને પસંદ નહીં કરનારનો એટલે વિશેષ આભાર. કારણ તેમણે અમને સતત અમારી જાતતપાસની તક આપી છે, કોઈને વ્યક્તિગત નુકસાન પહોંચાડવાનો અને દુ:ખી કરવાનો અમારો ઇરાદો નહોતો, છતાં સંભવ છે તેવું બન્યું જ હશે. તે તેમની પણ ક્ષમાયાચના છે. આખી સફર તો ત્યારે જ મઝાની બની, જ્યારે લાખો વાંચકો અમારી સાથે જોડાયા, અમે રોજ પ્રયત્ન કરીએ છીએ કે વાંચકોની અપેક્ષામાં ખરા ઊતરીએ.

ખબર નથી આ વિકટ પરિસ્થિતિમાં હું અને મારા સાથીઓ ક્યાં સુધી કામ કરીશું, પણ ઈશ્વરમાં ભરોસો છે ક્યારેક કોઈ દરવાજો ખૂલશે, અમારી હિંમત અને જુસ્સો આમ જ જળવાઈ રહે તે માટે તમે ઈશ્વરને અમારી માટે પ્રાર્થના કરશો, ક્યારેક થાક પણ લાગે અને નિરાશા પણ આવે, પણ થાક અને નિરાશા અમને પરવડે તેમ નથી, કારણ અમારી સમસ્યા કરતાં લોકોની સમસ્યા વધારે મોટી છે, જેઓ પણ એક આદર્શ પત્રકારત્વ કરવા માગે છે, તેમને મન જતાં પહેલાં એક એક માણસના જીવનમાં સારું થાય તેવું કંઈક કરવાની છે, તેવો જ એક નાનકડો પ્રયાસ અમે પણ કરી રહ્યા છીએ બસ આજે આટલું જ.

+

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 ડિસેમ્બર 2021; પૃ. 07

આપણા દેશમાં બીજા રાજ્યમાં રહેતા લોકો ગુજરાતની વાત કરે ત્યારે તેમના મનમાં ગુજરાતનું એક જુદું જ ચિત્ર છે. કદાચ તેઓ ક્યારે ય ગુજરાત આવ્યા નથી અને ગુજરાત આવ્યા છે, તો બે ચાર દિવસના પ્રવાસ તરીકે તેમણે જે ગુજરાતનો અનુભવ કર્યો છે તે સ્મરણને તેઓ આખું ગુજરાત માની લે છે. તે વાતનો સ્વીકાર કરવામાં જરા પણ સંકોચ નથી કે બીજા રાજ્યોની સરખામણીમાં ગુજરાત અનેક મુદ્દે ઉત્તમ છે, પરંતુ ઉત્તમતાના વખાણની વચ્ચે આપણે આપણી મર્યાદાઓની અવગણના કરીએ અથવા નજરંદાજ કરીએ તે પણ વાજબી નથી.

આપણે અવારનવાર દેશના નેતાઓને પોતાના ભાષણમાં ગુજરાત મૉડેલનો ઉલ્લેખ કરતાં સાંભળ્યા છે. ભાષણનો સરળ અને સાદો અર્થ એવો છે કે ગુજરાત દેશના તમામ રાજ્યોમાં સર્વશ્રેષ્ઠ છે. એક ગુજરાતી તરીકે મને ગુજરાતનું ગૌરવ છે, પણ ગુજરાતની મર્યાદાઓને હું શાહમૃગની જેમ અવગણી શકું નહીં. કંગનાએ જ્યારે મુંબઈને પી.ઓ.કે. સાથે સરખાવ્યું ત્યારે સંજય રાઉતે અમદાવાદનો ઉલ્લેખ કર્યો અને આપણા ગુજરાતીઓનું કહેવાતું સ્વાભિમાન ઘવાયું. તેમણે સંજય રાઉતના નિવેદનને ગુજરાતનું અપમાન ગણાવ્યું. ગુજરાતમાં ખરેખર સુશાસન અને લોકો ભયરહિત જીવી રહ્યા છે તેવું આપણે માનીએ તો તે આપણો ભ્રમ છે.

ભયરહિત શાસન છે તેવું જે નેતાઓ અને પોલીસ અધિકારીઓ એવું માને છે તેમણે પોતાની છાતી પર હાથ મૂકીને પૂછવું જોઈએ કે આપણે દિવસમાં સાદો કૉલ કરવાને બદલે કોને કેટલી વખત વૉટ્સએપ કૉલ કર્યો દરેકના મનમાં એક છૂપો ભય પડેલો છે કે તેમના ફોન કોલ આંતરવામાં આવે છે.

થોડા મહિના પૂર્વે ગુજરાતના એક સિનિયર મંત્રીના દીકરાનું લગ્ન હતું, આ મંત્રી પોતે મંત્રી થયા ત્યાર પહેલાંના મારા જૂના મિત્ર છે. સ્વાભાવિક રીતે મંત્રીએ પોતાના દીકરાના લગ્નમાં હજારો લોકોને આમંત્રણ આપ્યું હતું. મારા મિત્ર હોવાને કારણે તેઓ મને પણ આમંત્રણ આપવા માગતા હતા, પરંતુ મને મંત્રીની ઓફિસમાંથી ફોન આવ્યો કે સાહેબની વિનંતી છે કે તમને લગ્નમાં આમંત્રણ આપવામાં આવે તો પણ તમે લગ્નમાં હાજરી આપતા નહીં. કારણ કે તમારી હાજરી સાહેબની મુશ્કેલી વધારી નાખશે. આમ એક શાસકને પોતાની જ પાર્ટીના નેતાઓનો ડર લાગે. કારણ કે શાસક વિરુદ્ધ લખનાર પત્રકારને તેની પાર્ટી પસંદ કરતી નથી. તો આ પણ આપણું ગુજરાત મૉડેલ છે.

આવી જ સ્થિતિ શિક્ષણ અને આરોગ્યમાં પણ છે. સરકારી ગ્રાન્ટ મેળવતી શાળાઓ બંધ થતી જાય અને સેલ્ફ ફાઇનાન્સ સ્કૂલોની સંખ્યા વધતી જાય. આજે જે વાલીઓ પોતાના સંતાનની એક વર્ષની ફી ભરે છે, તેના કરતાં અડધી રકમમાં તેમનું સમગ્ર શિક્ષણ પૂરુ થઈ ગયું હતું. તેવી જ રીતે સરકારી હોસ્પિટલ જે સામાન્ય માણસ માટે જ છે પણ તે હોસ્પિટલમાં જતાં સામાન્ય માણસને ડર લાગે છે. જ્યાં જીવન મળવાનું છે ત્યાંથી મોત મળશે તેવી આશંકા આપણને થાય. છતાં તેને આપણે ગુજરાત મૉડેલ કહીએ છીએ.

ગુજરાતના નેતાઓ રસ્તા ઉપર કોરોનાકાળમાં પણ રાજકીય રેલી કાઢી શકે પણ બેરોજગાર વ્યક્તિ નોકરી માટે અને ખેડૂત પોતાના પાકવીમા માટે જો રસ્તા ઉપર ઊતરે તો તેમની 144 કલમ અંતર્ગત અટકાયત કરવામાં આવે. આ પણ આપણું ગુજરાત મૉડેલ છે. આમ ઉત્તમમાંથી અતિઉત્તમ થવા માટે આપણે હજી ઘણું બધું કરવાનું બાકી છે, અને આપણી નબળાઈઓ તથા નિષ્ફળતાનો સ્વીકાર જ આપણને એક નવી સવાર તરફ લઈ જશે, પરંતુ આપણે બીજાં રાજ્યોની સરખામણીમાં ઉત્તમ છીએ તેવો સંતોષ લેવા લાગીશું, તો તે દાઉદ કરતાં લતીફ સારો છે તેવું કાંઈક કહેવા જેવું થશે.

e.mail : prashantdayal.26@gmail,com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” સાપ્તાહિક ડિજિટલ આવૃત્તિ; 21 સપ્ટેમ્બર 2020; પૃ. 11

સુશાંતસિંઘ રાજપૂતના કેસમાં કંગના રનૌત અને મહારાષ્ટ્ર સરકાર આમનેસામને આવી ગયાં. કંગનાને મળી રહેલી ધમકીઓને કારણે તેણે મુંબઈ જાણે કે POK (પાકિસ્તાન ઓક્યૂપાઇડ કશ્મીર) હોય તેવું નિવેદન કરતાં શિવસેનાના નેતાઓ ભડક્યા. તેમણે કંગનાને પડકાર ફેંક્યો કે ‘હિંમત હોય તો અમદાવાદને POK કહી બતાવે.’ મુંબઈ અને અમદાવાદને POK કહેવાં કે નહીં, તે રાજકીય વિવાદ છે, પણ ખરેખર તો આપણા દરેકના મનમાં POK પડેલું હોય છે. POK શબ્દ અત્યારે ગાળ સમાન લાગી રહ્યો છે. POKનો સાદો અર્થ કરીએ તો જ્યાં કાયદાનું શાસન સમાપ્ત અને ભયનું વાતાવરણ હોય તેવી સ્થિતિ.

આપણા દરેકના મનમાં POK પડેલું છે તેવું એટલા માટે હું કહું છું કે આપણા મનમાં અનેક ધારણાઓ, ગ્રંથિઓ અને માન્યતાઓ પડેલી હોય છે. જ્યારે પણ કોઈ વ્યક્તિ આપણી માન્યતા, આપણી ગ્રંથિ અને આપણી ધારણાથી વિરુદ્ધનો વ્યવહાર કરે ત્યારે આપણે અસહિષ્ણું થઈ જઈએ છીએ. આપણે માની લઈએ છીએ કે આપણે જે બાબત સાથે સહમત નથી તેવી વાત કરનાર વ્યક્તિ અથવા સંસ્થા આપણને પડકારી રહી છે. જ્યારે આવી સ્થિતિ નિર્માણ થાય ત્યારે આપણે માનવસ્થાપિત કાયદાનો ભંગ કરીએ છીએ.

ઉદાહરણરૂપે, દીકરી અન્ય કોઈ જ્ઞાતિના યુવક સાથે લગ્ન કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂકે ત્યારે એક પિતાની ધારણાને ઠેસ પહોંચે છે. કારણ કે ઘણા પિતાઓના મતે દીકરીએ પોતાની જ્ઞાતિમાં જ લગ્ન કરવું જોઈએ, બીજું ઉદાહરણઃ અમુક જ્ઞાતિના લોકો પર ક્યારે ય ભરોસો કરાય જ નહીં તેવી ગ્રંથિ. ત્રીજું ઉદાહરણઃ માંસાહાર કરનાર લોકો દુષ્ટ હોય છે તેવી આપણી માન્યતા. આમ આપણા નાનકડા મગજમાં, વૈચારિક વારસામાં આવું બીજુ ઘણું મળે છે. વૈચારિક વારસામાં આપણને જે મળ્યું છે તે બધું જ સાચું નથી અને તે બધું જ ખોટું પણ નથી. છતાં, જ્યારે આપણી સામે આપણી માન્યતાઓ વિરુદ્ધની પરિસ્થિતિ નિર્માણ થાય છે ત્યારે આપણે પૂરો વિચાર કરતાં નથી અને આપણા પરિવાર, મિત્રો અને વિરોધી વિચાર ધરાવનાર વ્યક્તિઓ સાથે અસહિષ્ણુ વ્યવહાર કરીએ છીએ. તે આપણા મનમાં પડેલું POK છે.

શિવસેનાના નેતાએ કહ્યું કે અમદાવાદને POK કહેવાની હિંમત કરો, પણ ગુજરાતના રાજકારણીઓ, ઉચ્ચ અધિકારીઓ અને પત્રકારોના મનમાં POK પડેલું છે. અહીં એક મોટો વર્ગ એવું માને છે કે તેમના ફોનના સંદેશા આંતરવામાં આવે છે. આમ એક માનસિક ભયનો માહોલ છે. POKનો અર્થ માત્ર કાયદાનું શાસન સમાપ્ત થવું, એટલો જ નથી તમારા મનમાં પડેલો ડર એ પણ POKની જ નિશાની છે. ગુજરાતના રાજકારણીઓ, અધિકારીઓ અને પત્રકારો સામાન્ય કૉલ કરવાને બદલે વૉટ્‌સએપ કૉલ કરે છે. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની કોઈ પણ એજન્સી રાજ્યના આટલા બધા ફોનના સંદેશા આંતરવાનું કામ કરી શકે નહીં પણ દરેકના મનમાં એક શંકા અને ડર છે. તે જ POK છે. આમ આપણા મનમાં જે અસહિષ્ણુતા અને ડર છે તે POKની ઉપર આપણે જ સર્જિકલ સ્ટ્રાઇક કરવી પડશે અને આપણા મનમાં આપણે જાતે જ સહિષ્ણુતા અને પ્રેમનું શાસન પ્રસ્થાપિત કરવું પડશે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 સપ્ટેમ્બર 2020; પૃ. 10