ગલીના નાકેથી ચાલીને હું મેઈન રસ્તા પર આવી. રિક્સા મેળવવા મેં હાથ કર્યો, અને મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે, રિક્સા તરત મળી પણ ગઈ. ભાવ–તાલ કરીને હું બેસી ગઈ. રિક્સામાં બેસતા જ મને હાશ થઈ. ચાલો, આજે તો હું જલદી ઘરે પહોંચી જઈશ. રોજ રિક્સા મળતાં તો પાંચ–સાત કે ક્યારેક દસ મિનિટ જતી રહે છે. બસ, જલદી પહોંચવાની કલ્પનાથી હું ખુશ ખુશ થઈ ગઈ.
‘આ હવા, પાણી, વરસાદ બધું ખુદાએ એક જ આપણને આપ્યું છે. આપણે પણ જીવનમાં કોઈકને મદદરૂપ થવું જોઈએ. ખુદા આપણી પાસે આ બધાંનો ચાર્જ લે છે ? તે તો બસ, પોતાનું કામ કરતો રહે છે. આપણે પણ બીજાને બનતી મદદ કરવી જોઈએ.’ મારા કાને આ શબ્દો પડતા જ, હું ચમકી. મારા વિચારમાંથી બહાર આવીને, મેં મારી બાજુમાં બેઠેલાં લોકોનું નિરીક્ષણ કર્યું.
આ ફિલસૂફી ભરી ડાયલોગ ડિલિવરી તો રિક્સાવાળાની હતી. તેના પહેરવેશ અને ભાષા પરથી તે મને મુસલમાન જણાયો. મારી બાજુમાં એક માજી બેઠાં હતાં. અને તેમની બાજુમાં એક વૃધ્ધ કાકા પણ. કાકા પણ દેખાવથી મુસલમાન જણાતા હતા. ‘બેટા ! વાત તો તારી સાચી છે. શું લઈને આપણે આવ્યા હતા, અને શું લઈને જવાના છીએ ? શું તારું અને શું મારું ? દુનિયા તો બધાની જ છે. લોકો તો અમથા જ તારું મારું કરીને લડયા કરે છે.’ વૃધ્ધકાકાએ પેલા રિક્સાવાળાને જવાબ આપ્યો.
ખલાશ ! આજે આ લોકોની ફિલસૂફી ભરી જુગલબંદી મારું માથું પકવવાની છે ! એવું નથી કે મને આવી બાબતમાં રસ નથી. પરંતુ મને ફક્ત સારી સારી ‘વાતો’ જ કરતાં લોકોથી બહુ ચીડ છે. હરામ બરાબર, લોકો સારી અને સાચી વાતોનું જીવનમાં અનુકરણ કરતાં હોય ! એવું હોત તો આપણને આ સાધુ મહારાજોની જરૂર ન પડતે. … ખેર !
મેં તો રોષમાં નાકનું ટીચકું ચડાવીને મારા કાનમાં હેડ ફોન ખોસ્યા. અને મારી પ્રિય તેવી સંગીતની દુનિયામાં ખોવાઈ ગઈ. ચાર રસ્તા પર રિક્સા ઊભી રહી. એક મધ્યમવયની સ્ત્રીએ હાથ હલાવી રિક્સા ઊભી રખાવી. રિક્સાવાળાએ તેની સાથે કંઈ વાત કરી. મારા કાનમાં હેડફોન હોવાથી મેં તેમની વાત સાંભળી નહીં. ત્યાં તો રિક્સાવાળો મારા તરફ ફરીને કહે, ‘થોડી જગ્યા કરી આપોને, આ ચાચીને બેસાડવાનાં છે.’ હું તેની વાતથી ભડકી. ‘કેમ ક્યાં બેસાડવાનાં છે ? અહીં ત્રણ જણ તો બેઠાં છે. અને ચાચી પાતળાં પણ નથી કે તેમને બેસાડી શકાય.’ ત્યાં તો પેલા વૃધ્ધ મુસલમાન કાકા બોલ્યા, ‘બહેન, તું તો પાતળી છે. સહેજ ખસીને જગ્યા કર ને !’ હવે મારું મગજ ગયું. ‘હું પૂરા પૈસા આપુ છું. તો શા માટે અગવડ ભોગવું ? અને રિક્સામાં ચાર જણ બેસાડવા તે તો નિયમની વિરુધ્ધ છે.’ મારામાં રહેલો જાગૃત પત્રકાર બેઠો થયો.
ત્યાં તો પહેલો રિક્સાવાળો બોલ્યો, ‘બહેન, જરા મદદ કર ને ? કોઈને મદદ કરવાથી તમારું સારું જ થશે.’ હવે મને ગુસ્સો આવ્યો. ‘મદદ શેની ? વધારે પૈસા કમાવા માટે તું પોતે નિયમનું ઉલ્લઘંન કરીને ત્રણની જગ્યાએ ચાર વ્યક્તિને બેસાડવા ઇચ્છે છે, અને ઉપરથી પોતે બહુ મોટો મદદગાર અને મહાન હોય તેવો દેખાવ કરે છે. લેકચર ઝાડે છે.’ આ બધું હું મોટેથી તો બોલી નહીં, પણ મનમાં આવા વિચારો ચાલુ થઈ ગયા. મેં મારું ફાઈનલ ડિસિશિન સંભળાવી દીધું, ‘હું અહીંથી તસુભાર પણ હટીશ નહીં. તમારે જ્યાં બેસાડવા હોય ત્યાં બેસાડો.’
પેલો રિક્સાવાળો અને વૃધ્ધકાકા મારી સામે જોઈ રહ્યા. પેલા માજી આ બધાથી નિર્લેપ થઈને બહાર રસ્તા પર જોતાં બેસી રહ્યાં હતાં. પેલા ચાચીને બેસાડવા કે નહીં, તે જાણે તેમના માટે ચર્ચાનો વિષય જ ન હતો. મેં મારા કાનમાં ફરી હેડ ફોન લગાવ્યા. રિક્સાવાળો પેલા ચાચીને આગળ બેસાડવાની તજવીજ કરવા લાગ્યો. પણ ચાચીને ફાવ્યુ નહીં. વૃધ્ધકાકાએ પછી, અમારી સીટની સામે રહેલા સળિયા પર, પેલા ચાચીને નેપકીન પાથરી બેસાડયાં. આ બધું સેટ કરવામાં બીજી પાંચ સાત મિનિટ જતી રહી. હું નારાજ અને નિરાશ થઈ ગઈ. આજે ઘરે વહેલી પહોંચીશ, એવું વિચાર્યું હતું, પણ આ બધી ભાંજગડમાં પાંચ–સાત મિનિટ એમ જ વેડફાઈ ગઈ. પેલા વૃધ્ધકાકા અને ચાચી ખૂબ જ અસુવિધાજનક રીતે બેઠાં હતાં. પણ હું મારી જગ્યા પરથી હટી નહીં. રિક્સાવાળો પોતે બહુ પરોપકારી હોવાનો ડોળ કરે છે, પણ પાંચ પૈસા માટે તો મરી પડે છે. મેં આવા વિચારમાંથી બહાર નીકળી ફરી સંગીતમાં ધ્યાન પરોવ્યું.
દસ મિનિટ પછી પુલ પૂરો થયો, અને રિક્સા ઊભી રહી. પેલા વૃધ્ધકાકાએ, પેલા માજી અને ચાચીને રિક્સામાંથી ઊતરવામાં મદદ કરી. તે ચાચી આખા રસ્તે, મારી સામે જોઈને કંઈક બબડયા કરતાં હતાં, પણ મેં તે સાંભળ્યું ન હતું. મેં તે શું બોલી રહ્યાં છે, તે સાંભળવાની દરકાર પણ કરી ન હતી. તેમના ફાટેલાં વસ્ત્રો તેમનાં ગરીબપણાની ચાડી ખાતાં હતાં. ઊતરતી વખતે તેઓ મારી સામે જોઈ ગુસ્સાથી બોલ્યાં, ‘ક્યારેક તને ય મદદની જરૂર પડશે, ત્યારે ખબર પડશે.’ મેં તે શબ્દો સાંભળ્યા, પણ હું અનુત્તર રહી. પેલા વૃધ્ધકાકા બેઠા અને રિક્સા ફરી ચાલુ થઈ. હવે પેલા કાકાએ મારી સામે ઠપકાની નજરે જોયું. ‘બેટા, તારા આ હેડફોન કાઢીને મારી વાત સાંભળ.’ મેં તેમ કર્યું. ‘હું સિત્તેર વર્ષની ઉંમરે આટલી તકલીફ સહન કરી લઉં છું, તો તને જરા ખસવામાં તકલીફ પડી ?’
‘પણ આ રિક્સાવાળા ભાઈએ તેમને બેસડવાના ન જોઈએ ને ! ત્રણ જણાં તો બેઠાં જ હતાં. વધારે પૈસા કમાવવા તે આવું ગેરકાયદે કામ કરે તે હું કેમ ચલાવી લઉં ?’ મેં મારો બચાવ કર્યો.
‘બેટા, આ રિક્સાવાળો તો તેને મદદ કરતો હતો.’ મને આ વાત પર હસવું આવ્યું. ‘મદદ કે પછી વધારે પૈસા કમાવવાની લાલચ?’
‘બેટા, પેલાં બેન પાસે પૈસા જ ન હતા. રિક્સા ચોક પર સિગ્નલ પાસે ઊભી રહી, ત્યારે જ પેલાં બેને રિક્સાવાળાને પુલ ક્રોસ કરાવવાની વિનંતી કરી. આ ભાઈ તેમને બેસાડતે નહીં તો તેમણે ચાલતાં જવું પડતે.’ આ સાંભળી હું આશ્ચર્યથી સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. મને બહુ ક્ષોભ થયો. પણ સાચી હકીકતથી હું અજાણ હતી.
થોડીવાર પછી તે કાકા પણ રિક્સામાંથી ઊતરી ગયા. રિક્સા મારા સ્ટોપ પર આવી, એટલે હું ઊતરી. દસ રૂપિયા આપી ચાલવા લાગી. પેલા રિક્સાવાળાએ બૂમ પાડી, ‘બહેન, તમે તો પાંચ રૂપિયા ઠરાવ્યા હતા. આ પાંચ પાછા લઈ લો.’
‘તું રાખી લે. એમ સમજ કે પેલા ચાચીના પૈસા હું ચૂકવું છું.’ મને મારા વર્તનથી પસ્તાવો થતો હતો. એટલે મેં આ ઉદારતા દેખાડી હતી.
‘બહેન ! ઈમાનદારીથી કહું છું, પેલા ચાચીને એમ જ પૈસા વગર બેસાડવાના ઈરાદાથી જ બેસાડયાં હતાં. હવે, તેમના પૈસા લઉં, તો મારું ઈમાન ખોટું પડે. ખુદાનો હું ગુનેગાર બનવા નથી ઇચ્છતો.’ તેના આ બોલ સાંભળી હું અબોલ બની ઊભી રહી.
માત્ર ડાહી ડાહી વાતો કરી, લોકોના દિલ બહેલાવતા, અને પોતાને ભગવાન ગણાવી લોકોના પૈસે જલસા કરતા પેલા સંત–સાધુ–ફકીર–મૌલવી કરતાં આવા સાચા માનવને મારા સો–સો સલામ !
e.mail : kaminiparikh25@yahoo.in
