હું મજાકમાં, કાયમ કહું છું કે "તમે જો ભણેલા હશો તો અમેરિકામાં સુખી થશો. અને નહીં હો તો પૈસાવાળા થશો." વાત સાવ સીધી છે. તમે એન્જીિનયર હો કે ડોક્ટર હો, અમેરિકામાં નોકરી તો મળી રહે. આજે નહીં તો કાલે. અને તમારી પાસે કોઈ પણ જાતની ડિગ્રી બિગ્રી ના હોય, તો તમારા માટે અમેરિકામાં કમાવાના ઢગલાબંધ રસ્તા છે. જાત જાતના ધંધા કરી શકાય. સ્કાય ઈઝ ધ લિમીટ. તમે માનશો, એક ગુજરાતી બંદો વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના લોખંડનો ભંગાર ખરીદીને ભારતમાં અને ચીનમાં વેચે છે. નોકરીમાં તો રોજ એકના એક લોકો જોડે તમારે વ્યવહાર કરવાનો હોય. એટલે તેમના સ્વભાવથી ટેવાઈ જવાય. હવે ધંધો કરવાનો હોય એટલે તમારે નવા નવા અમેરિકન જોડે સંપર્કમાં આવવું પડે. અને આ લોકોમાં જાત જાતના સ્વભાવવાળા હોય. એમાં જ જોખમ વધારે હોઈ શકે. નવા આવનારા દરેક ઇમિગ્રંટસે ભય સ્થાનો સમજવા પડે. રાતની નોકરીઓથી દૂર રહેવું જોઈએ. ધંધામાં બે વસ્તુ છે. તમે પોતાનો ધંધો કરો છો કે કોઈ ધંધાવાળાને ત્યાં નોકરી કરો છો. હવે તેવા ધંધામાં. લિકર સ્ટોર, સેવન–ઈલેવન સ્ટોર (ફૂડ–મિલ્કનો સ્ટોર જે આખી રાત ખુલ્લા રહે છે.) પેટ્રોલ પંપ. જે મોડી રાત સુધી ખુલ્લા હોય. અને મોટેલો પણ ૨૪ કલાક ખુલ્લી રહે.
થોડા વખત ઉપર એક ગુજરાતી યુવાનનું ન્યૂ જર્સીના એક લિકર સ્ટોરમાં ખૂન થયું. તે કૅસ રજિસ્ટર પર બેસતો હતો. આ બનાવ પર કોમેન્ટ કરવી છે. આ બનાવ પહેલો નથી અને છેલ્લો પણ નહીં હોય. ત્યાર પછી અમેરિકામાં બીજા સો ખૂન થઈ ગયા હશે. આ તો અમેરિકાનું કલ્ચર છે. સ્વભાવ છે. પત્નીને પતિ પર ગુસ્સો થાય તો ય ગોળી મારી દે છે. (ફરીથી વાંચો, પત્ની પતિને પતાવી દે.)
આ દેશનો પાયો જ ખૂનામરકીનો છે. યુરોપની ગોરી પ્રજા આ નવા પ્રદેશમાં આવી તો પહેલું કામ એ કર્યું કે અહીંના મૂળ રહેવાસીઓનું – રેડ ઇન્ડિયનોને જડમૂળથી નિકંદન કાઢવાનું. અને ત્યાર પછી અઢારમી સદીમાં અને ઓગણીસમી સદીમાં બંદૂક એ કાયદાનું પ્રતિક થઈ ગયું. જેની લાઠી તેની ભેંસ. કોઈ પણ ઝગડાનો નિવેડો પળવારમાં બંધૂકથી લાવી દેવાતો. આજની મિનિટે ૪૭ ટકા લોકો પાસે ગન છે. કોને ખબર આપણા ઇન્ડિયનો પાસે પણ હોઈ શકે. આ નવપરણિત ગુજરાતી યુવાન, આ લિકર સ્ટોર કે જ્યાં વ્હિસ્કી, વાઈન, રમ, બિયર મળે, તે સ્ટોરમાં કામ કરતો હતો. અમેરિકામાં લિકરનો ધંધો એટલે કૅસનો ધંધો. ક્રેડિટ કાર્ડ કે ચેક ન ચાલે. ત્યાં ફક્ત કૅસ આપો તો જ દારુની બોટલ મળે એટલે આવા સ્ટોરને લૂંટતા ફાવે. ખાસ કરીને ડ્રગ્ઝની લતવાળા લોકોની નજર આવા સ્ટોર પર પહેલી પડે. તેમાં આવી લૂંટફાટમાં કાળા લોકોનું પ્રમાણ વધારે હોય છે. અને સૌથી વધારે એ લોકો જ ઘરાક બનતા હોય છે. અમારે ત્યાં સામાન્ય રીતે કહેવાય કે લિકર સ્ટોર એટલે ગોલ્ડ માઈન. સાંજ પડે ઘેર કૅસ લઈને જવાનું. એટલે કેટલા ય સ્ટોર-કીપર સ્ટોર બંધ કરતી વખતે લૂંટાય છે. અમેરિકનો વિવેકી તો એટલા કે રવિવારે હોલી ડે (પવિત્ર દિવસ ) ગણાય એટલે તે દિવસે લિકર ન વેચે. ઈલેક્સન ડે પર લિકર ન વેચાય. નહીં તો કોઈ ખોટાને વોટ આપી દેવાય. જો કે એ કામ હવે પીધા વિના થાય છે. મારા ત્રણ ખાસ મિત્રોના લિકર સ્ટોર્સ હતા. તે ત્રણે જૈન છે. પોતે ના પીએ પણ પોતાને પૈસા મળતા હોય તો બીજાને પીતા ન રોકે એ વાણિયો. ત્રણે સ્માર્ટ છે. હવે તે વેચી દીધા છે. અને ઢગલો પૈસા ભેગા કર્યા છે. તે પોતે સ્ટોરમાં નહોતા બેસતા. તેઓ લિકર સ્ટોર્સના પ્રોબ્લેમ્સ જાણતા હતા. સ્ટોર ચલાવવા બીજા માણસો રાખ્યા હતા.
હવે વાત એમ છે કે જો માણસ રાખે તો માણસો વેચાણના પૈસા રજિસ્ટરમાં મૂકે એવું કાંઈ નહીં. એટલે એ લોકો બોટલ વેચીને પૈસા ગજવામાં મૂકે. પરંતુ પાછલા વરસોમાં કમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ વધ્યો, સાથે સાથે ઈન્વેન્ટરી પર બરાબર કાબૂ રહેવા લાગ્યો. આ માણસો ત્યાં તમારો સ્ટોર ચલાવે એટલે એ બિચારા જોખમમાં. એ રોકડ રકમ પર બેસે. અને એને લૂંટવા આવનારા પાસે ગન હોય કે મોટો ચાકુ હોય અને બે ત્રણ જણ પણ હોઈ શકે.
આ વાત કરવાનો અર્થ એ નહીં કે અહીં દરેક લિકર સ્ટોરમાં લૂંટફાટ જ ચાલતી હોય છે. એનો અર્થ એટલો જ કે આ લિકર સ્ટોર લૂંટાવાની શક્યતા વધારે. તેમાં પણ મોડી રાત સુધી સ્ટોર ખુલ્લો હોય તો તે પહેલો લૂંટાય. હવે કોઈ લોભીઓ ઇન્ડિયન માલિક હોય તો તે જાતે ન ઊભો રહે પણ બીજા કોઈ નવા આવેલા ઇમિગ્રંટને ઓછા પૈસે નોકરી આપી અને વધારે સમય સ્ટોર ખુલ્લો રાખી, પેલા પાસે વધુ કામ કરાવે. (દેવયાની ખોબ્રાગડે અને એની મેઈડનો દાખલો તો યાદ હશે જ.)
પેલા બિચારાને આ જોખમની જાણ તો હોય જ, છતાં ન છૂટકે એ નોકરી કરે; રાતની નોકરી પણ. લૂંટફાટમાં પેલો નવો ઇમિગ્રંટ મરે. સામાન્ય રીતે આ લિકરવાળા આવી પ્રેકટિસ કરતા હોય છે. પેલા બિચારા નવા આવનાર પૈસા માટે કોઈ પણ નોકરી લેવા તૈયાર હોય છે. એમને નોકરી દેખાય છે. પણ એ નોકરીનું મોટું જોખમ નથી દેખાતું.
અને અમેરિકાનું બીજું કલ્ચર છે આલ્કોહોલનું. અમેરિકામાં અમેરિકનો કોઈ પણ જાતની ઉજવણી આલ્કોહોલથી કરે છે. ન્યૂ યર, કે કોઈ પણ જાતની એનિવર્સરી, બર્થ ડે, વેડિંગમાં તો કેટલી ય બોટલો જોઈએ. અને ન્યૂ યરમાં તો વેચાણમાં આખા વરસનું કમાઈ લેવાય.
આવો બીજો ધંધો છે મોટેલનો. જે પટેલભાઈઓ ભણેલા હતા તેમણે મોટી મોટી નોકરીઓ લઈ લીધી અને સગાં સંબંધીઓ આવ્યાં તેમને મોટેલોમાં ગોઠવી દીધાં. હવે આ મોટેલોનો બિઝનેસ પટેલોએ ખૂબ જ ટ્રીકથી લેવા માંડ્યો. આ ઓપન સિક્રેટ હતું. આ મહેનતુ અને સંપીલી કોમે એકમેકને મદદ કરીને લાભ લેવા માંડ્યો. મોટેલની રૂમો જાતે સાફ કરે અને ચાદરો જાતે ધૂએ અને પૈસા બચાવે. એમને ખબર પડી ગઈ કે આ મોટેલમાં તો લોકો એકાદ રાત માટે ટૂંક સમય માટે જ આવતા હોય છે. એટલે એનો પણ લાભ લેવા માંડ્યો. કોઈક વાર એકનો એક રૂમ એક રાતમાં બે વાર પણ ભાડે આપી દે. આજે અમેરિકાની મોટા ભાગની મોટેલોના માલિકો મીલિયોનર પટેલભાઈઓ જ છે. હા, અહીં પણ લૂંટફાટના બનાવો બને છે. એટલે મોટા ભાગના પટેલ બિઝનેસમેન હવે ફાઈવ સ્ટાર હોટલો જ ખરીદીને ચલાવે છે. અમે, બામણભાઈએ – મેં અને મારા ભાઈએ સ્ટેશનરી અને વેરાયટી (કપડાં લત્તા, મેગેઝિનો ગ્રિટીંગ્સ કાર્ડસ) સ્ટોર ખરીદ્યો. પણ મૂળ બામણભાઈ એટલે સ્ટોર પાંચ વાગે બંધ કરી દેતા હતા. અમે એ ભૂલી ગયા કે અમે બેંક નથી. બેંકના ટાઈમે બેંકો જ બિઝનેસ કરે. વેરાયટી સ્ટોર નહીં. કહેવાની જરૂર ખરી કે એ સ્ટોરનું શું થયું?
પેટ્રોલ પંપવાળા તો બિચારા બે રીતે રિબાય. એક તો પૈસા ઓછા મળે. એમને લૂંટવાવાળા તો પોતાની કારમાં બેઠાં બેઠાં લૂંટે. અને બીજું વેધરથી પણ રિબાય. વરસાદ પડતો હોય. ઝીરો ડિગ્રી ટેમ્પરેચર પણ હોઈ શકે કે ૪૦ ડિગ્રી સેટી. પણ હોઈ શકે. અમારા ન્યૂ જર્સીમાં સૌથી વધારે પેટ્રોલ પંપ સરદારજીના છે.
હું તો જ્યારે જ્યારે પેટ્રોલ લેવા જઉં તો, કાર ઊભી રાખી "સત્ શ્રી અકાલ"નો ઘોષનાદ કરું. આ સરદારો જ આવી ઠંડી કે ગરમીમાં બહાર ઊભેલા મળે. અમેરિકામાં મેં એ જોયું છે કે જે નવી ઇમિગ્રંટ પ્રજાને મેઈન સ્ટ્રીમમાં જલદી સ્થાન નથી મળતું, તે આગળ આવે છે. એમને જલદી નોકરીઓ ન મળે એટલે જીવન નભાવવા ધંધો કરવો પડે. અને યોગ્ય રીતે ધંધો કરનારને હમેશાં લક્ષ્મી અને કીર્તિ વરે છે.
તમે ધ્યાનથી જોશો તો જગતમાં જ્યુઈશ લોકો ધંધામાં રોકાયલા હોય છે. તેમાં પણ કહેવાય છે કે અમેરિકા તો તેમણે કબજે કરી લીધું છે. અને તેમના બાળકો ડોક્ટર અને સાયન્ટીસ્ટ બને છે. અને હા. મોટા ભાગના બેંકિંગમાં છે. અને બ્રોકરેજ કંપનીઓ એમના બાપની નહીં પણ એમના છોકરાઓની હોય છે. ૧૮૬૫ના સિવીલ વોર પછી યુરોપમાંથી જ્યુઈશ લોકો અમેરિકામાં આવવા માંડ્યા. તેઓ અમેરિકન પ્રજાને નહોતા ગમતા. અને તેમને માટે નોકરીના ચાન્સીસ ઓછા હતા. તેથી ધંધામાં પડ્યા અને જોત જોતામાં અહીંનું અર્થતંત્ર હાથમાં લઈ લીધું. આપણાં લોકોના સ્વભાવ જ્યુઈશ જેવા બની શકે. પરંતુ આપણી ભાષા જુદી છે. અને શરીરનો રંગ જુદો છે.
આ લૂંટ અને ખૂનની વાતો સાંભળી ચિંતા કરવા જેવું નથી. અમેરિકામાં સામાન્ય જન જીવન ચાલુ જ રહે છે. બાકી મૃત્યુનો ડર રાખીને લોકો જીવતા હોત તો બેડમાં કોઈ સૂએ જ ના ને!
‘સ્કાય ઈઝ ધ લિમીટ – અમેરિકા’નામક લેખકની કોલમ, “ગુજરાતમિત્ર”.
e.mail harnishjani5@gmail.com
