પાત્રસૂચિ : પ-મિત્ર (પર્યાવરણ મિત્ર)
ધરતી માતા
વૃક્ષ
છોડ
તળાવ
આકાશ
પહાડ
સાગર
માણસો
(મંચ પર અંધારું છે. એક જગા પર સ્પૉટ લાઈટ પડે છે. પ-મિત્ર સૂતી દેખાય છે)
પ-મિત્ર : (પડખું ફેરવા જતાં એકાએક “ઓહ…..!” ચીસ પાડી બેઠી થઈ જાય છે. પરસેવે રેબઝેબ, ગભરાયેલી, ઊભી થઈ જાય છે.)
ઓ મા, આ કેવું ભયંકર સ્વપ્ન હતું! શું થવા બેઠું છે?! આવી ભયાનક દુનિયા! કોણ બોલતું હતું? મને તો કંઈ સમજાતું નથી.
(બીજી બાજુ લાઈટ થાય છે. કાળી સાડી પહેરીને ધરતી માતા ઊભાં છે.)
પ-મિત્ર : કોણ છો તમે? તમારી ઓળખાણ ના પડી.
ધરતી માતા : ગયા છો તમે મને વિસરી,
હું અભાગી તમારી જનની.
સદીઓથી મારે ખોળે રમી,
અજાણ બનો છો ‘સ્વાર્થી’ બની?
રંગબેરંગી સાડી મારી,
જુઓ કરી છે કેવી કાળી!
જનેતા કોઈ ન હોજો આવી
જે છાતીમાં દુ:ખ ભરી
કપૂતોની સહે અલ્લડગીરી.
સાંભળી લે વાત કાન ખોલી
જંપીશ હવે તો શાપ આપી
ઝટથી દુનિયાનો અંત લાવી!
(એ બાજુ સ્પૉટ લાઈટ બંધ થઈ જાય છે. ધરતી માતા અદૃશ્ય થઈ જાય છે.)
પ-મિત્ર : અરે! ક્યાં ગયા તમે? ઓ માવડી, અમને આમ ત્યજી દેશો તો અમારું શું થશે? દયા કરો, કૃપા કરી પાછા આવો. અમને શ્રાપ ના આપશો. (હતાશ થઈ બેસી પડે છે.) હવે તો મારે કંઈ કરવું જ પડશે. લોકોને ચેતવવા પડશે. પણ મારું સાંભળશે તો ખરા ને?
(ઊભી થઈ જાગૃતિ ઝુંબેશ અર્થે નીકળી પડે છે. બીજે ગામ પહોંચે છે. બીજી સ્પૉટ લાઈટમાં બેઠેલા માણસોનાં ટોળાં પાસે જાય છે.)
માણસ ૧ : પરદેશી લાગો છો! કયા ગામના છો? તમારું નામ શું છે? કંઈ જ્ઞાતિના છો?
પ-મિત્ર : હતું મારું એક ગામ
ને હતું મારું એક નામ.
જ્ઞાતિ-ધર્મથી ખૂબ ઓળખાયો,
થયું નહીં તેનાથી ખાસ કામ.
હતું બધું એ બદલી નાખ્યું છે મેં,
હવે છે ઓળખ નવી મારી
બની છું હવે હું પ-મિત્ર,
હા, બની છું પર્યાવરણ-મિત્ર!
માણસ ૨ : પ-મિત્ર? આ વળી કેવું વિચિત્ર નામ? આ દુનિયા છે, બહેન. નામ-ઠામ-ધર્મ-જ્ઞાતિ વિના અહીં કામ નો હાલે.
પ-મિત્ર : (પ્રેક્ષકોને) આવા વાડાઓમાં વહેંચાઈને જ આપણાં હાલ બૂરાં થયાં છે. અગત્યની બાબતો તરફ ધ્યાન આપીએ તો સારું. હું એલાન કરવા આવી છું. ધરતી માતા આપણાંથી બહુ નારાજ છે. આપણને શાપ આપવાના છે. મને ચેતવણી આપી ગયા છે. સપૂત મટી આપણે કપૂત બની ગયા છે. હિસાબ તો આપણે ચૂકવવો જ પડશે.
માણસ ૩ : (પ્રેક્ષકોને સંબોધીને) કોઈ પાગલ લાગે છે. ગાંડાની હૉસ્પિટલમાંથી નાસી છૂટી હશે, નહીં તો આવી લવારી કોઈ કરે?
માણસ ૪ : (ઊભા થઈને) ચાલો, ચાલો, ખૂબ મોડું થઈ ગયું છે. આવા તો કેટલાય આવશે માથું ખાવા.
પ-મિત્ર : (માણસોને) અરે, સાંભળો! મારો વિશ્વાસ કરો. આપણી સામે જોખમ છે. કુદરત રુઠશે તો આપણી વલે થઈ જશે. હતાં ના હતાં થઈ જઈશું. (માણસો વિંગમાં જતા રહે છે.) હવે તો પૃથ્વીનો અંત થઈને જ રહેશે. હું એકલી કરી પણ શું શકું? તો ય મારે મારી પર્યાવરણ બચાવો યાત્રા ચાલુ રાખે જ છુટકો.
(બીજી બાજુ અંધારું છે. ત્યાંથી અવાજ સંભળાય છે.)
વૃક્ષ : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ વૃક્ષ બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : (વૃક્ષને સંબોધીને) દોસ્ત, આ શા હાલ થયા છે તમારા? મને કહો શું તકલીફ છે? હું શી મદદ કરી શકું?
વૃક્ષ : મદદ? અને તું? અરે, જવા દે! તમે બધાં તો મારી નાખવા બેઠા છો અમને. તમારી વસ્તી બમણી થાય અને અમારી? અમારું નિકંદન કાઢી નાખ્યું છે તમે. કાપો, કાપો, વધારે કાપો. વૃક્ષોમાં ક્યાં જીવ છે? અરે, વાચા નથી એટલે ચીસો નથી પાડી શકતાં અમે. જ્યારે વરસાદ નથી આવતો ત્યારે યજ્ઞો કરો છો. વરસાદ અમે લાવીએ છીએ. અરે, અમે તો તમારું ગ્રીન કવર છીએ. જંગલો નષ્ટ થવા લાગ્યાં છે ત્યારથી પૃથ્વીનું તાપમાન વધવા લાગ્યું છે. રણ પણ વિસ્તરવા લાગ્યું છે. જોતજોતામાં અમદાવાદ કચ્છના રણમાં સમાઈ ના જાય તો કહેજો!
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
છોડ : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ છોડ બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : (છોડને સંબોધીને) મિત્ર, હું તારા માટે કંઈ કરી શકું એમ હોય તો કહે. જાનની બાજી લગાવી દઈશ. પર્યાવરણવાદ મારો ધર્મ છે. પ-મિત્ર — પર્યાવરણ મિત્ર મારું નામ છે.
છોડ : મિત્રના વેશમાં દુશ્મન છે તું. આજ દિન સુધી કેટલાં છોડ વાવ્યાં છે તેં? આંગણું તારું ઉજ્જડ છે. પણ, હા, અમારા પાંદડા ખરે એટલે કચરો થાય છે, નહીં ને? એક છોડ ઉછેરવાની ઝંઝટ કોણ કરે? છોડનું જતન કરવાનો સમય ક્યાં છે તમારી પાસે? એક જ વસ્તુ માટે સમય છે. તમારે મન તો सब से बड़ा रुपैया છે. એટલે જ તો વાર-તહેવારે એકબીજાને મોંઘાદાટ બુકે આપો છો. અરે, મૂર્ખ! અમે જ નહીં રહીએ તો ફૂલ ક્યાંથી લાવશો? ફૂલોની સુગંધ ક્યાંથી લાવશો? કાગળ-પ્લાસ્ટિકના ફૂલ તો બનાવશો પણ મધમાખી અને મધ ક્યાંથી લાવશો?
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
નદી : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ નદી બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : (પ્રેક્ષકોને સંબોધીને) વધુ એક જીવ સંકટમાં છે. હવે મને ધરતી માતાની ભવિષ્યવાણીનો અર્થ સમજાય છે. ‘હર હર ગંગે’! ‘નર્મદે સર્વ દે’!
નદી : પાપી, રહેવા દે તારો બકવાસ. અમારા જળ થકી પાવન થાવ છો અને અમને જ પ્રદૂષિત કરી પાપ કરો છો. હવે તો ઢાંકણીમાં ડૂબી મરવા પણ પાણીના ફાંફાં પડશે તમને. ગંદુ અને ઝેરી પાણી નદીઓમાં ઠાલવો છો ત્યારે ઠાવકાઈ ક્યાં જતી રહે છે? નદીઓ નામની રહી છે. પાણીના નામે મીંડું. ખાલી રેતી ભરેલા નદીના આકાર રહી ગયાં છે. અમદાવાદ જેના કિનારે ઊભું છે તે સાબરમતી તો હતી ના હતી થઈ ગયેલી. પાણી નહીં, રેતીની નદી, બિચારી. નર્મદાના પાણીથી પાછી ભરાઈ. જ્યારે નર્મદા સુકાઈ જશે ત્યારે શું કરશો? ફેક્ટરીમાં પાણીનું ઉત્પાદન કરશો?
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
તળાવ : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ તળાવ બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : (પ્રેક્ષકોને સંબોધીને) એક પછી એક સંકટો વધતાં જાય છે. આપણે આ બધાંનો શ્વાસ બંધ કરી દઈશું એટલે આપણું અસ્તિત્ત્વ પણ જોખમાવવાનું એ નક્કી.
તળાવ : કાશ, બધાં તારા જેવા સમજૂ હોત. તમે જ્ઞાતિ આધારિત વસ્તી ગણતરી કરો છો અને રાજી થાવ છો. અમે તો અલ્પસંખ્યક છીએ. એક જમાનામાં અમદાવાદમાં ચોરાણું તળાવ-તળાવડીઓ હતી. પાણી તો તમે રહેવા દીધું નહીં; ઉપરથી ખાડા પૂરી પૂરીને કૉન્ક્રીટનાં જંગલો ખડા કરી દીધાં. અમારી કબર પર ઘર બાંધીને ક્યાંથી ખુશ રહી શકશો? જ્યારે પાણીની તંગી ઊભી થાય છે, ત્યારે નવા ખાડા ખોદીને નવા તળાવો ઊભા કરો છો. કાંકરિયા અમારો રાજા છે. એને ય ક્યાં શ્વાસ લેવા દો છો? આપઘાતો કરીને એને કલંકિત કરી નાખ્યો છે. જે હોય તે બધું જ એમાં પધરાવો છો. પ્રાણવાયુની અછતને લીધે માછલીઓ પણ બિચારી એક સામટી મરી જાય છે. આ કંઈ સારા એંધાણ નથી.
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
આકાશ : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ આકાશ બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : શું કરું, કંઈ સમજાતું નથી. આ સૃષ્ટિનું શું થવા બેઠું છે? માનવી કેમ ભૂલી ગયો છે કે તેનું અસ્તિત્ત્વ આ જ સૃષ્ટિ પર નિર્ભર છે.
આકાશ : રહેવા દે, રહેવા દે, આ તારી ખોખલી વાતો, તારો આડંબર. તમે લોકો તો વ્યાખ્યાનો, સંશોધનો, સેમિનારો જ કરી ખાવ. એક દિવસ એવો આવશે કે ડાયનસૉરની માફક અમે બધાં પણ ચિત્રો, પુસ્તકો અને મ્યુઝિયમોમાં જ રહી જઈશું. બતાવજો તમારા બાળકોને ઑનલાઈન — “બેટા, આ વૃક્ષ છે”, “દીકરા, નદી આવી હોય”. વાહનોના ધુમાડા, એ.સી. અને ફ્રિજનું સી.ઍફ.સી., ફેક્ટ્રીઓના ઝેરી વાયુઓ હવામાં છોડીને મારું ઓઝોન લેયર ખતમ કરવા બેઠા છો, તેનું શું? પેલી કહેવત સાંભળી છે ને ‘આભમાં થીગડાં મરાતા નથી’. જે દિવસે આભ ફાટશે ને, તે દિવસે તમારું નામોનિશાન નહીં રહે.
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
પહાડ : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ પહાડ બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : તમે પૃથ્વીના શિખર છો! અડગતાનું પ્રતિક છો. જો તમે આમ દયાની ભીખ માગશો તો અમારું શું થશે?
પહાડ : શિખરો સર કરવાનો બહુ શોખ છે તમને, નહીં કે? ઊંચામાં ઊંચા શિખરો પર પહોંચી પોતાના દેશનો ઝંડો રોપી રૅકૉર્ડ સ્થાપો છો અને હરખાવ છો. અરે, બધાં જ પવિત્ર તીર્થસ્થાનો અને હિસ-સ્ટૅશનો અમારા પર ઊભાં છે. દર્શન કરી, હરીફરી તમે પાવન થાવ છો, ફ્રૅશ થાવ છો અને કચરો અમને પધરાવતા જાવ છો. કાગળ, પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ, બોટલો, નાસ્તાના ખાલી પૅકૅટો ને કંઈક બધું. પર્યાવરણની દૂત બનીને ફરે છે પણ આ બધાંથી શું નુકસાન થાય છે એનો અંદાજ છે તને? “મેરુ ડગશે તો એને કોણ રોકશે?”
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થાય છે. બીજી બાજુથી અવાજ આવે છે.)
સાગર : મારે શ્વાસ લેવો છે,
મને શ્વાસ લેવા દો.
મારે જીવવું છે,
મને શ્વાસ ઉછીના દો!
(ત્યાં સ્પૉટ લાઈટ થાય છે. એક જણ સાગર બનીને ઊભું છે.)
પ-મિત્ર : હે સાગર! તમારી વિશાળતા અને ગહેરાઈનું ઉદાહરણ અમે આપીએ છીએ. પૃથ્વીના પંચોતેર ટકા પર તમારું રાજ છે. અમારી શું વિસાત કે અમે તમને જીવનદાન આપીએ.
સાગર : અરે, પામર પ્રાણી. તમે માનવીઓએ દરિયાઈ ખેડાણો શું કર્યા કે તમને અભિમાન થઈ ગયું કે અમારા ઉપર વિજય મેળવી લીધો છે. અહમમાં તમે ભૂલી ગયા છો કે સાગર નૈયા પાર પણ કરાવી શકે છે અને ઈચ્છે તો નૈયા ડૂબાડી પણ શકે છે! અમને તો તમે ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ બનાવી દીધાં છે. એક કાંઠે ન્યુક્લિયર વેસ્ટ ઠાલવો છો તો બીજે કાંઠે દરિયો પૂરી શહેરો ઊભાં કરો છો. ક્યાંક બંધ બાંધી નદીને સાગરમાં ભળતા અટકાવો છો તો ક્યાંક ઑઈલ-સ્પિલ માટે જવાબદાર બનો છો. તમને એમ છે કે પર્યાવરણીય અસંતુલનના પરિણામોથી તમને કંઈ જોખમ નથી. આજ નહીં તો કાલ, ફસાયા વગર રહેવાના નથી તમે.
(સ્પૉટ લાઈટ બંધ થઈ જાય છે. પ-મિત્ર હથેળીથી બન્ને કાન ઢાંકી દે છે.)
પ-મિત્ર : બસ કરો, બસ કરો, તમે બધાં. પ્રેક્ષક મિત્રો, હું તો માત્ર તમારી પ્રતિનિધિ છું. મારી યાત્રા તમે નિહાળી. જે બધું મેં સાંભ્ળ્યું તે તમે પણ સાંભ્ળ્યું. તમે જ કહો, હવે બેસી રહેવાથી ચાલશે? આપણને એમ છે કે કુદરતી હોનારતો તો ભૂતકાળની ઘટનાઓ છે. પરંતુ ૨૧મી સદીમાં પ્રવેશ કરતાં ચાર જ વર્ષોમાં ભયાનક ધરતીકંપ, દુષ્કાળ, પૂર અને સુનામી પણ જોઈ લીધાં આપણે. હવે આપણે જાગૃત થવું જ પડશે. આપણે કુદરતને સાચવીશું તો કુદરત આપણને સાચવશે.
(બીજુ બાજુથી ધરતી માતા પ્રવેશે છે. પ-મિત્ર પાસે આવીને ઊભા રહે છે. એમણે રંગબેરંગી સાડી પહેરી છે.)
ધરતી માતા : પ-મિત્ર, સ્વસ્થ થા. તારી પર્યાવરણ યાત્રા દરમ્યાન મેં તને જે અનુભવો કરાવ્યાં, તે તારી અને પૃથ્વી-વાસીઓની આંખો ઉઘાડવા માટે હતાં. (પ્રેક્ષકોને સંબોધીને) તમે, હા, તમે બધાં. સાંભળો છો ને મારી વાત. અંબુજા સિમૅન્ટના ઘર બાંધીને, તગડા બેંક બૅલૅન્સ ભેગા કરીને તથા અન્ય તજવીજો કરીને, જો તમે માનતા હોવ કે કોઈ તમારો વાળ પણ વાંકો નહીં કરી શકે તો તે તમારો ભ્રમ છે. પૃથ્વી પર વિકસેલી સૃષ્ટિ અને જીવોની એક સાંકળ છે. તેલ, પાણી, લાકડા, ખનીજ જેવી કુદરતી સંપત્તિને પૈસાની જેમ કરકસરથી વાપરતા નહીં શીખો તો આ પૃથ્વીને તહસનહસ થતાં વાર નહીં લાગે. મારો પ્રકોપ તમે અનુભવેલો છે. સાવધાન નહીં રહો તો અંતે મારે ‘કિલર મૉમ’ બનવું જ પડશે!
<<>>
નોંધ:
૨૦૦૫માં લખાયેલું આ નાટક કુટુંબ સંચાલિત ટ્રિનીટી સ્કૂલની સોશ્યો-કલ્ચરલ વિંગ ‘Aahwan: A Clarion Call to Awareness’ના નેજા હેઠળ પ્રાથમિક અને માધ્યમિક ધોરણોના વિદ્યાર્થીઓ માટે યોજેલી ઉનાળું વૅકૅશન દરમ્યાન પર્યાવરણીય જાગૃતિની ૧૦ દિવસીય શિબિરની ફલશ્રુતિરૂપે અમદાવાદના નટરાણી ઑડિટોરિયમ ખાતે ૧ મે, ૨૦૦૫ના દિવસે મંચન પામેલું. પર્યાવરણીય અર્થશાસ્ત્રના અભ્યાસુ મારા પરમ મિત્ર પ્રૉ. ગૌરાંગ યાજ્ઞિકનો સમગ્ર શિબિર દરમ્યાન અને દિગ્દર્શનમાં મને ખૂબ સહયોગ 
રહ્યો. મુખ્ય મહેમાન તરીકે ‘પર્યાવરણ મિત્ર’ના સ્થાપક મહેશભાઈ પંડ્યા હાજર હતા, વૃક્ષ, નદી, પહાડ, સાગર જેવાં સૃષ્ટિના ઘટકોના જીવવાના અધિકારની વાત તેમણે ખૂબ બિરદાવી હતી.
વિદ્યાર્થીઓનાં શિક્ષણનું માધ્યમ અંગ્રેજી હતું પણ માતૃભાષા મોટા ભાગે ગુજરાતી હતી. બીજું કે, નાટકનો હેતુ પૂરેપૂરો વ્યવહારિક હતો. એટલે સીધું સટ અને વાસ્તવ પર આધારિત છે. સાહિત્યિક સ્પર્શનો અભાવ પણ એ જ કારણે, પુનરાવર્તનનો હેતુ એ હતો કે સંદેશો બરાબર મનમાં ઊતરે. મંચ પર ભજવાયું પરંતુ પોત સ્ટ્રીટ પ્લે જેવું છે. ‘નટરાણી’ ઍમ્ફી થિયેટર હોવાથી મંચ જમીન સ્તરે અને પ્રેક્ષકો એથી ઊંચા સ્તરે બેઠેલા હોય. થોડો ખાડાની ભવાઈ જેવો અનુભવ પણ થાય. અમુક ઠેકાણે બન્ને પડખે દિવાલ સાથે ત્યાંનાં વૃક્ષના થડને અડીને પીલર હતાં એના પર વૃક્ષ, આકાશ અને પહાડના પાત્રોને ઊંચે ગોઠવેલા.
‘મારે શ્વાસ લેવો છે!’ લખાયા-ભજવાયા બાદ ૨૦૦૯માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘે એપ્રિલ 22ને ‘ઈન્ટરનેશ્નલ મધર અર્થ ડે’ (આંતર-રાષ્ટ્રિય ધરતી માતા દિન) મનાવવાનો ઠરાવ પસાર કર્યો. તે જ વર્ષે ‘હારમની વિથ નેચર’(પ્રકૃતિ સાથે સંવાદિતા)નો ઠરાવ સ્વીકારાયો. ૨૦૧૭માં ઉત્તરાખંડ હાઈકોર્ટે ચુકાદો આપ્યો કે નદીઓ, હિમ નદીઓ અને સંલગ્ન પ્રાકૃતિક ઘટકોને જીવિત વ્યક્તિને હોય એ તમામ હક, ફરજો આપવામાં આવે અને એમને “કાનૂની વ્યક્તિઓ” ગણવામાં આવે. એ જ વર્ષમાં આ જ હાઈ કોર્ટે સમગ્ર પ્રાણી જગતને પણ જીવતી વ્યક્તિને હોય એ બધા હક આપ્યા.
ભારતના કેન્દ્રીય પર્યાવરણ મંત્રાલયે ૨૦૧૯માં ‘ધ નેશનલ ક્લિન ઍર પ્રોગ્રૅમ’ (સ્વચ્છ હવા માટેનો રાષ્ટ્રિય કાર્યક્રમ) આદર્યો જેનો ઉદ્દેશ હવા પ્રદૂષણ ઘટાડવાનો છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘે વર્ષ ૨૦૨૦થી ૭ સપ્ટેમ્બરના દિવસને ‘ઇન્ટરનેશનલ ડે ઑફ ક્લિન ઍર ફૉર બ્લુ સ્કાઈઝ’ (નીલ આકાશ માટે સ્વચ્છ હવાનો આંતર-રાષ્ટ્રિય દિન) તરીકે ઠેરવ્યો છે. આ વર્ષ માટેનું સૂત્ર છે ‘હૅલ્દી ઍર, હેલ્દી પ્લૅનૅટ’ (તંદુરસ્ત હવા, તંદુરસ્ત ગ્રહ). આ સંદર્ભે ‘મારે શ્વાસ લેવો છે’ નાટક જાણે અગ્રદૂત બનવા લખાયું-ભજવાયું એમ લાગે છે.
<<>>
e.mail: rupaleeburke@yahoo.co.in
