પરીક્ષાનાં પેપર તપાસતી અર્ચનાનાં કાને ટેલિવિઝન પરથી પ્રસારિત થતા સમાચારના શબ્દો પડ્યા અને તે સહેમી ગઈ. દૂર પડેલું રિમોટ કંટ્રોલ ઊઠાવી ટી.વી બંધ કરવું હતું, પરંતુ જાણે શરીરમાં પ્રાણ જ ન હોય તેમ સ્થિર થઈ ગઈ, છતાં હૃદયના ધબકારા હજારો માઈલની સ્પીડે દોડવા લાગ્યા!
દિલ્હીમાં છાત્રા પર થયેલા ગેંગ રેઈપની ખબર સંભળી સંસદમાં જયા બચ્ચનથી લઈ બધી સાંસદ સ્ત્રીઓ હલી ઊઠી હતી! પહેલાં આખું દિલ્હી, પછી કેટલાંક શહેરો અને હવે તો આખું ઇન્ડિયા ખળભળી ઊઠ્યું. ટોળાં ને ટોળાં સખતમાં સખત સજાની બૂમો પાડે છે.
એની બૂમો કેમ કોઈએ ન સાંભળી? કે પછી તે બૂમો પાડી જ શકી નહોતી? કે પછી કોઈએ એનું મોં સજ્જડ દબાવી રાખ્યું હતું?
મનના એક અંધારા ઓરડામાં અડ્ડો જમાવીને બેઠેલા અને વર્ષોથી ડરાવતા રહેલા પેલા બે નરાધમોને અર્ચનાએ બાજુ પર હડસેલી ને તેને ત્યાં કામ કરતી એની જૂની કામવાળી બાઈ શીલાને જોરથી બૂમ પાડી બોલાવી. શીલા આ બૂમથી ટેવાઈ ગઈ છે. એટલે આવીને ડરથી સહેમી ઊઠેલી શેઠાણી કમ સહેલીની ડરીને સ્થિર થઈ ગયેલી આંખો જે દિશામાં હતી તે તરફ જોયું અને વારંવાર ઉચ્ચારાતા ‘ગેંગ રેઈપ’ શબ્દ સાંભળીને તરત રિમોટ લઈને પહેલાં તો ટી.વી. બંધ કર્યું. પાણી લઈ આવી, આપ્યું અને ધીરે ધીરે તેને વાંસે હાથ ફેરવતી ગઈ.
અર્ચના સાવ શિથિલ બની જ્યાં બેઠી હતી ત્યાં જ માથું ઢાળી બેસી રહી.
ત્રણ દિવસમાં રિઝલ્ટ આપવાનું હતું, એટલે પેપર તપાસ્યા વગર એનો છૂટકો નહોતો. પરંતુ હાથમાંથી તાકાત જતી રહી હોય તેમ હાથ ખુરશીમાં લબડી પડ્યા હતા અને હજુ શ્વાસની ધમણ જોર જોરથી ચાલતી હતી.
‘આ સમાચારવાળાને ધંધો નથી’ બબડતી બબડતી શીલા અર્ચનાની ખુરશીના હાથા પર બેઠી. અને બાજુમાં પડેલાં ન્યુઝ પેપેરોથી એને હવા નાંખતી રહી.
ધીમે ધીમે અર્ચનાને કળ વળી, આસ્તેથી ઊઠી અને બાથરૂમમાં ગઈ. આવું કાંઈ થાય એટલે એને માથાબોળ નહાઈ લેવાનું મન થાય – હજુ તો હમણાં જ નહાઈને તો પેપેર તપાસવા બેઠી તો ય આખા શરીરે લપેટાયેલી પેલી વાસ ….. એણે જોર જોરથી માથું ધૂણાવ્યું. યંત્રવત્ ડોલમાં પાણી કાઢ્યું.
પાણી નીકળવાનો અવાજ સાંભળીને, શીલા, હમણાં જ દોરી પર સૂકવેલો ટુવાલ અને એક જોડ કપડાં લઈ, બાથરૂમને બારણે ટકોરો મારી, અર્ચનાને કપડાં આપી એ એનાં કામે વળગી.
આજે હવે એના ઘરમાં ટી.વી ચાલશે નહીં.
સ્કૂલે જવાનો સમય થયો એટલે માંડ માંડ બે કોળિયા ખાઈને એ એનો થેલો અને પર્સ લઈને ઝડપથી દાદર ઊતરી ગઈ.
ટુ વ્હીલર પર બેસવા ગઈ, ત્યાં તો બાજુવાળા મમતાબહેન કચરાની ડોલ બહાર રાખવા નીકળ્યાં.
‘ચાલ્યા?’
‘હા, આવજો’ કહેવા ગઈ ત્યાં તો મમતાબહેન તેના સ્કુટર પાસે આવ્યાં અને કેટલા વાગ્યે એ પાછી આવશે પૂછ્યું.
મમતાબહેન એ વિસ્તારનાં સોશ્યલ વર્કર છે, લાગલું પૂછી લીધું, ‘સાંજે મેં પેલી ‘ગેંગ રેઈપવાળી છોકરી’ના સપોર્ટ માટે રેલી યોજી છે, તું આવીશને?’
અર્ચનાને જોર જોરથી માથું હલાવી ‘ના’ પાડવાની ઈચ્છા થઈ આવી, પરંતુ માંડ માંડ મન પર કંટ્રોલ કરી ‘જોઈશ’ કહી સ્કુટર મારી મૂક્યું.
કોઈ દિવસ નહીં પરંતુ આજે ટ્રાફિક લાઈટની પીળી લાઈટ જોઈને પેલામાંના એકની પીળી આંખો યાદ આવી ગઈ.
વર્ષો થઈ ગયાં એ વાતને પણ જાણે ‘એવર ગ્રીન’ હોય તેમ મશરુમની જેમ ગમે ત્યારે ગમે ત્યાં એ ફૂટી નીક્ળે છે. તેમાં ય આવું કાંઈ થાય ત્યારે તો સહસ્ર બનીને એનાં અસ્તીત્વ પર પથરાઈ જાય છે.
સ્કૂલે પહોંચી, અને એ જ વાત!
બધાં શિક્ષકો સહિત વિદ્યાર્થિનીઓ રેલી કાઢવા કટિબદ્ધ છે.
સૌની સહાનુભૂતિનો દરિયો ઊમટ્યો છે.
સ્ટાફરૂમમાં ય ટી.વી. સતત ચાલુ રાખ્યું છે, જેથી તાજા સમાચાર મળતા રહે!
અને એની ચૂપચાપ અધમૂઈ થઈ ગયેલી વેદનાને, પળે પળનાં સમાચારો આપતી ટી.વી ચેનલોએ પાણી છાંટી જીવિત કરી મૂકી છે.
એક જ દિવસે છ છ ‘દરિંદો’એ કરેલા અત્યાચાર અને તેની પર છ છ વર્ષ સુધી થયેલા એ ……. એને શું નામ આપવું?
એ પીડાને શબ્દોથી ગૂંગળાવાનું છોડી એ સ્કૂલની બહારના કોરિડોરમાં પટ્ટાવાળા માટે રાખેલી ખુરશીમાં બેસી રહી.
આમે ય એને સૌ અતડી જ માને છે, એટલે કોઈએ ખાસ ધ્યાન આપ્યું નહીં.
‘સત્યમેવ જયતે’ કાર્યક્રમમાં એના જેવી જ સ્થિતિમાંથી પસાર થયેલાં લોકોને કેટલી હિંમત રાખી એણે જોયાં હતાં! છેલ્લે સુધી એ કાર્યક્રમ ન જ જોવાનો નિર્ણય એ કરી ચૂકી હતી, પણ બાજુવાળાં મમતાબહેનનું ટી.વી બગડી ગયું હતું, એટલે એને ત્યાં અડધો કલાક પહેલાં આવી બેસી ગયાં હતાં.
શીલાને ખબર હતી કે અર્ચના પર શું વીતશે, પણ બેમાંથી કોઇની મમતાબહેનને ના કહેવાની હિંમત ન ચાલી.
અને પોતાનાં જ ઘરમાં એને ફરજિયાત એ કાર્યક્રમ જોવો પડ્યો! અને એક રીતે એ સારું જ થયું ને?
પોતે એકલી નથીનો સધિયારો તો મળ્યો!
એને પહેલીવાર એ લોકોની હિંમત પર માન થયું. ટી.વી. પર આવીને લાખો લોકો સામે મનની અંદર રાખેલા ભારેલા અગ્નિને ફૂંક મારીને ફરી ધખાવવો ….. શું વીત્યું હશે એ લોકો પર?
તે દિવસે એ વિષય પર એના અભિપ્રાયો જાણવા મમતાબહેને ખાસ્સો પ્રયત્ન કર્યો, પણ માથું દુઃખે છે, કહી તેમને ટાળ્યાં; પરંતુ મનની અંદર એ દારુણ ક્ષણોનો એક એક બનાવ વળ ખાઈ ખાઈને થોડા દિવસ તો એનામાં પછડાતો રહ્યો. પલવડીની કપાઈ ગયેલી પૂંછડી ક્યારેક તો શાંત થાય પણ આ તો ……
ફણગાવેલાં કઠોળ ભલેને પૌષ્ટિક ગણાય એનાં જેવાં લોકોની વેદનાને ફૂટેલા ફણગા કેટલા ય દિવસો સુધી એનાં જેવાં લોકોને પીડતા હશે – કોને ખબર?
‘સત્યમેવ જયતે’માં પછી બીજે અઠવાડિયે બીજો વિષય! અને એમને એમ જુદા જુદા વિષયોના ફણગા ફૂટતા રહ્યા અને થોડી મિનિટ માટે આવા દુરાચારીઓ પર ફીટકાર વરસાવી સૌ સૌને કામે વળગ્યાં – જમવા પહેલાંનાં સ્ટાર્ટરની જેમ જમવાનું આવતાં જ સ્ટાર્ટરને ભૂલી ગયાં!
પરંતુ આજે એને થયું કે કદાચ આજે ઊઠેલા આ જુવાળની પાછળ આવી જાગૃતિ જ યુવાનોને મક્કમ બની સરકાર સામે ઝઝુમવાનું બળ આપે છે.
વારંવાર ટી.વી ઉપરથી આવતો ‘પીડિત’ શબ્દ એને ક્યારે ય નથી ગમ્યો, છતાં એનાં જેવાં કેટલાં ય લોકોને શું કહેવું તેને માટે ય એને કોઈ શબ્દ હજુ હાથ લાગ્યો નથી.
કેટલું સાચું હતું એ કે જેના પર વિશ્વાસ હોય એ જ લોકો ….
એની ૮મી વર્ષગાંઠ આવી જ ન હોત તો કેવું સારું! ન તો એની વર્ષગાંઠ ઉજવાત, ન તો મેઘ એને ગમતી ભેટ લેવા લઈ જાત અને ન તો ……. ન તો …. વિચારી વિચારી થોડી રાહત લેવાનો ઠાલો પ્રયત્ન કર્યા કરે – કરે તો ય બીજુ શું કરે?
પછી તો મેઘને જોઈને એ લાકડું બની જતી અને એના ઘરમાં સૌ એને જોઈને પુલકિત થઈ ઊઠતાં – મેઘ આમ … અને મેઘ તેમ ….!
પપ્પા પણ એમના ભાઈના દીકરાને જોઈને પોરસાતા, ‘કેવો હોનહાર છે – we are proud of you, beta!’
મમ્મી કહેતી, ‘મેઘ, તારી સ્માર્ટનેસ થોડી થોડી આ અમારી અર્ચુને આપતો જા!’
અને પછી અર્ચનાનાં શરીરને ચૂંથવામાં વળી એક ગીધ ઉમેરાયું – મેઘનો મિત્ર વિરાટ!
મેઘ અને વિરાટે લગ્ન કર્યા પછી, અર્ચનાનાં ૧૫મે વર્ષે એનો છૂટકારો થયો!
એ એકની એક દીકરી – ન ભાઈ, ન બહેન – કોને મનની મુંઝવણ કહે?
એક દિવસ ડરતાં ડરતા એણે મ્મમીને કહ્યું હતુ, ‘મા, મને મેઘ નથી ….’
‘અર્ચુ, મેઘભાઈ કહેવાનું, બેટા! તારાથી મોટો છે. હં … તું શું કહેતી હતી?’
માંડ માંડ ભેગી કરેલી હિંમત છૂટી પડી અને પછી ક્યારે ય એ હિંમત પછી આવી જ નહીં – વહી ગયેલાં પાણીની જેમ!
પપ્પા સિવાયના પરપુરુષના સ્પર્ષ માત્રથી એ પત્થર બની જતી, લગ્નની તો વાત જ ક્યાંથી એ વિચારે?
એ બળજબરી, આ આપણું ‘સિક્રેટ’થી શરૂ કરી, ’કોઈ તારું માનશે જ નહીં’નું અમોઘ શસ્ત્ર, એ બદબૂ અને આંખ બંધ કરીને જીરવી લઈ લઈને સંવેદના રહિત બની ગયેલી અર્ચના!
એની ઉંમરની છોકરીઓ જ્યારે પતિ સાથે સમાગમનાં સ્વપ્નો સેવતી હતી, ત્યારે અર્ચના એ વિચાર માત્રથી કંપી ઊઠતી હતી!
એક વખત મેઘ અને એની પત્ની જ્હાન્વી આવ્યાં હતાં – વૃદ્ધ પપ્પાએ મેઘને કહ્યું, ‘બેટા, આ તારી બહેનને લગ્ન કરવા સમજાવને!’
તે જ વખતે શાક સમારતી અર્ચનાની આંગળી કપાઈ ગઈ અને સૌનું ધ્યાન તે તરફ જતું રહ્યું!
કેટલી ય વખત ઝરપેલું એનું લોહી ‘માસિકનાં ડાઘામાં’ ખપી ગયું, એ ડાઘા વિસ્તરતા રહ્યા અને એમને એમ અર્ચના ભંડારી રાખેલા ડાઘા સાથે વધતી રહી – પણ એ ક્યારે ય પુખ્ત ન બની શકી!
અને એમને એમ જ લગ્ન કરવાનું સમજાવી સમજાવીને આખરે મમ્મી-પપ્પા એની સમજની પારની દુનિયામાં જતાં રહ્યાં.
એ હંમેશાં જીવે છે – એક સાથે બંધ અને ઉઘાડી આંખે!
એની સાથે કામ કરતાં એક શિક્ષક મિત્રને ખબર હતી કે અર્ચનાને બંગાળી વાર્તાઓ ખૂબ ગમે છે અને તેમાં ય નગીનદાસ પારેખ દ્વારા ભાષાંતરિત નવલકથાઓ તો એની એકદમ ફેવરિટ. એટલે થોડો વખત પહેલાં એમણે જરાસંઘ નામના બંગાળી લેખકની ગુજરાતીમાં ભાષાંતર કરેલી ‘ઉજળા પડછાયા કાળી ભોંય’ વાંચવા આપી. એમાંની બળાત્કારનો ભોગ બનેલી ‘મલ્લિકા’ની વાર્તા ભલે અધૂરી છોડી દીધી હતી, પણ એની બંધ આંખોમાં તો વારંવાર એ પૂરેપૂરી ભજવાતી રહે છે.
ઘણીવાર મનોચિકિત્સક પાસે જવાનો વિચાર કરે અને કોઈ અજાણ્યાને એની શરમજનક વાત કરવાના વિચાર માત્રથી માથું હલાવી એના મનને નકાર ભણી દે.
‘સત્યમેવ જયતે’માં કોઈ બોલ્યું હતું કે, ‘બળાત્કારનાં ભોગ બનેલાંએ શરમાવાનું નથી એ ગુનેગારોએ શરમાવાનું છે!’ એ સાંભળી કરુણરસનું એક ઝરણું એનાં મનમાં ફૂટી નીકળ્યું!
આજ સુધીના એના અનુભવમાં એણે કોઈ પરણિત સ્ત્રીને પણ એનાં બંધરૂમમાં થતી પ્રવૃત્તિની વાત કહેતાં નથી સાંભળી તો આ તો ૮ વર્ષની કુમળી છોકરી – શું કહે? કોને કહે? કેવી રીતે કહે?
વિશ્વાસના ધરાશાયી થઈ ગયેલા કાટમાળમાંથી માંડ માંડ એ બહાર નીકળે અને છાશવારે બનતી આવી ઘટના એને ફરીને ફરી ત્યાં પાછી ધકેલી દે છે!
એ વિચારોમાંથી જાગી ત્યારે દૂર સ્ટાફરૂમનાં ટી.વી.માંથી કોઈ સ્ત્રીનો ચીસો જેવો અવાજ સાંભળ્યો, ‘ તુઝે જીના હોગા. હમ તુમ્હારે સાથ હૈ, સારી જિંદગી તક હમ તુમ્હારે સાથ રહેંગે. યે અન્યાય સે ઝૂઝને કે લિયે આજ હમ સબ ઈશ્વરકો પ્રાર્થના કરેંગે ……..’
એ જોરથી બોલી ઊઠી, આખો કોરિડોર ગાજી ઊઠ્યો, ‘મહેરબાની કરી પ્રાર્થના નહીં કરો – એ છોકરીની નર્કની યાતનાનો કોઈને ……’
એને નવાઈ લાગી, કેમ કોઈ એને સાંભળતાં નથી?
પછી એને ખ્યાલ આવ્યો કે એનો અવાજ તો પેલી અનહદ પીડાનાં ધોધ નીચે વર્ષોથી ધરબાઇ ગયો છે!
એનાં તો આંતરડાં જ નહીં, એનું આખું અસ્તિત્વ અંદરને અંદર કોકડું વળીને બેભાન પડ્યું છે, વર્ષોથી!
પેલી ફૂટેલાં કરમની છાત્રા માટે નહીં, પરંતુ દુનિયાના અમાનુષી – પ્રાણીથી પણ ઊતરતી કક્ષાના સઘળા પુરુષોને સજા કરવા માટે ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરવાનું મન થયું, પછી થયું –
સમજણી થઈ પછી એણે ભગવાનને ઓછી પ્રાર્થના કરી છે?
થઈ મેઘને સજા? થઈ વિરાટને સજા?
અત્યાર સુધીના કેટલા ય અત્યાચારીઓમાંથી કોને ભગવાને સજા કરી છે? નીચેની સરકાર કાંઈ નથી કરતી તો ઉપરની સરકાર કોણે જોઈ?
જોડાતા હાથને એણે પાછા વાળી લીધા!
[આ વાર્તા ‘નિર્ભયા’નો બનાવ બન્યા પછી, ‘મોનિટર’ મેગેઝિનમાં ડિસેમ્બર ૨૦૧૨માં પ્રગટ થઈ હતી.]
29 Lindisfarne Road, Syston, Leicester, LE7 1QJ, U.K
