"અરે, યાર, પ્રસંગ મારો હતો ને મારી ગેરહાજરી હતી."
આરામથી લાંબી થઈને સૂતી હતી. સફેદ ચાદરમાં માથાથી પગ સુધી ઢંકાયેલી અંદર ગુંગળામણ થતી હતી. જરા પણ યાદ નથી, ક્યારે છેલ્લે આવી ગાઢ નિદ્રામાં હું પચીસ વર્ષથી એક રાત પણ સૂતી હોઉં. હાજર થયેલા બધાને એમ હતું કે, 'મારા રામ બોલો ભાઈ રામ થઈ ગયા છે!’
ખરી રીતે, તો થઈ ગયા હતા. જો માનવામાં ન આવતું હોય તો મારું કાંડું પકડી જુઓ ધબકારા નહીં સંભળાય. પેલો મારો ડૉક્ટર દીકરો છે ને એ પણ કહેશે, 'મારી વહાલી મમ્મી હવે આ દુનિયામાંથી વિદાય થઈ ગઈ છે.’
એના આંખના આંસુ બંધ થવાનું નામ લેતા ન હતા.
છેલ્લાં બે વર્ષથી હું તેને હાથ બતાવીને કહેતી, 'જો ને બેટા, મારા હાથમાં મરવાની રેખા નથી, એ હસીને કહેતો મા, કોઈ કાયમ નથી રહેતું. તારો સમય આવ્યે તું પણ જઈશ, અમને તારો પ્રેમ મળે છે.' બાળકો તો માને પ્રેમ કરે. પેલા ખૂણામાં બેઠેલી મારી પડોશણ ખોટાં ખોટાં આંસુ પાડે છે. હંમેશાં મારી ઈર્ષ્યા કરતી. આજે બધાના
દેખતાં, 'અમે વર્ષોથી બાજુમાં રહીએ છીએ. ખૂબ સુંદર સ્વભાવ હતો!’
સાવ ખોટું બોલે છે. તેને ખબર હતી હું ક્યાં જવાબ આપવાની છું. ખેર,જવા દો હવે તો બધાં સંબંધ પર પૂર્ણ વિરામ આવી ગયો.
આજે મને સત્ય સમજાયું, હતી ત્યારે પરવા ન કરનાર હવે નથી એટલે મગરનાં આંસું સારે છે. મારા બેટાઓ રાહ જોતા હતા, 'ક્યારે આ ડોશી જાય'! તેની માલ મિલકત, જુવાની છે તો છોકરાઓ ભોગવે. તેઓ ભૂલી ગયા કે મારા મર્યા પછી તેમનું જ છે. પેલો ઉપરવાળો કેશ કે ચેક કશું સ્વિકારતો નથી. પેલી દાગીનાની પોટલી તો ખાસ અહીં જ મૂકીને જવાની છે.
જીવતી હતી ત્યારે ઘણાં ફ્યુનરલમાં ગઈ છું. આગલી બે હરોળમાં બેઠેલા નજદિકના સગાં તેમ જ વહાલામાં અડધા ઉપર શોભામાં અભિવૃધ્ધિ કરવાવાળા હોય છે. 'જે ગયું એમના અમે ખૂબ નજીકના રિશ્તેદાર છીએ!' સાચું માનજો તેમાં માત્ર બે કે ત્રણ જણાને વિશાદ હોય છે.
બાકી બીજા અમે ખાસ બહારગામથી આવ્યા તેનો ફાંકો રાખતા હોય છે. ખોટ તો કુટુંબને જ પડવાની હોય. તે દર્દ પણ સમય જતાં હળવું થાય છે. શું થાય બીજો કોઈ ઈલાજ છે ખરો?
ફ્યુનરલનો ખર્ચો રોજને રોજ વધતો જાય છે. જો આપણા ધાર્યા સમયે ફ્યુનરલની 'ફેસિલિટી' ન મળે તો મારું શબ બીજા ત્રણથી ચાર દિવસ 'મોર્ગ'માં સડે. સૉરી, સડે ના કહેવાય બરફની પાટ પર સુવાડી રાખે. મને ક્યાં ઠંડી લાગવાની. 'હું તો મડદું છું'.
આ સમયે ભારત બહુ યાદ આવે. હજુ તો માણસને ડૉક્ટરે મૃત્યુ પામ્યો છે એવું નિદાન બહાર પાડ્યું કે તરત જ ઠાઠડીની વ્યવસ્થા થઈ જાય. બેથી ત્રણ કલાકમાં તો ડાઘુઓ તેને સ્મશાને બાળી ઘર ભેગા. ચટ મંગની પટ બ્યાહ જેવું. અહીં તો ભાઈ, ખૂબ લાંબી પળોજણ. ભાઈ, આ તો અમેરિકા છે ?
પેલા મોટા અને મોભી ગણાતા પટેલના ફ્યુનરલમાં ગઈ; જગ્યા ઓછી હોય એવા દૂરના મોંઘામાં મોંઘા ફ્યુનરલ હોમમાં નક્કી કર્યું. મઝા જુઓ માણસોને બેસવાની જગ્યા થોડી. માણસ મોટો (પૈસાવાળો, સમાજમાં કાર્ય કરતો) લોકો રસ્તા પર ઠલવાયા. 'ગેસ્ટ બુકમાં" સહી કરવા રેશનિંગ લેવા જાય તેવી લાંબી કતાર. જરા ધક્કા મુક્કી જેવું વાતાવરણ ઊભું થયું. સારું હતું પૉલિસ હાજર હતી. શાંતિથી બધું પતાવ્યું. મર્યા પછી પણ તેની મહત્તા ઓછી થવી ન જોઈએ!
સિનિયર સિટિઝનમાં મળતાં પેલાં કુમુદબહેન વર્ષોથી એકલાં હતાં. પતિ પાંચ વર્ષ પહેલાં કેન્સર હોવાને કારણે ટુંકી માંદગીમાં ગયા. બાલ બચ્ચાં હતાં નહીં. મારે ઘણાં વર્ષોથી સંબંધ એટલે હાજર રહી. માંડ ૭૦થી ૮૦ માણસ પણ ન હતું. વાત સીધી છે. એકલા હતાં. મિલિયોનેર ન હતાં, બાલ બચ્ચાં ન હતાં. મર્યાં પછી બધી મિલકત 'એકલ'ને અને સિનિયર સિટિઝનના મંડળને આપી. જ્યારે ખબર પડી ત્યારથી તેમને બે મોઢે વખાણ સંભળાય છે. ફ્યુનરલમાં ન ગયાનો દેખાવ પૂરતો લોકો અફસોસ પણ કરે છે. કોને બતાવવા ?
જુઓ તમે કોઈના ફ્યુનરલમાં ન ગયા, તો યાદ રાખજો એ તમારા ફ્યુનરલમાં નહીં આવે. જુઓ હવે એ ગયા, એ તો આવવાના નથી. જે આવશે તેની તમને ખબર પડવાની નથી. શાને કડાકૂટ કરવી. 'આપ મુઆ ફિર ડૂબ ગઈ દુનિયા'! આપણાં બાળકો, તેમને તો આપણા ઓળખીતા અને સંબંધી કોણ છે તેની જાણ સુધ્ધાં નથી.
બસ નિશ્ચિંતપણે જીવો. મરવાનું તો બધાને છે.હું મરી ગઈ તમે પણ મરશો ! કાઢ્યા એટલા કાઢવાના નથી. ભલે ને તમે તમારું શરીર દાનમા આપી ખાંડ ખાવાના હો! એ તો હવે જગ જુનું થઈ ગયું છે.
વિચાર કરજો તમે કેટલું શરીર સાચવ્યું હતું. હવે ખખડી ગયેલા હો, કેન્સર અને બ્લડપ્રેશરનું સામ્રાજ્ય છવાયું હોય. ડાયાબિટિસ તો ૨૫ વર્ષથી ડેરા તંબુ તાણીને પડ્યો હોય તો તમારા શરીરનું કયું અંગ ખપમાં આવશે. ખાલી મરતાં પહેલાં યશ ખાટવાનો ઠાલો પ્રયાસ નિષ્ફળ જશે.
જો મરવાના વિચારથી ગભરાતા હો, તો દર કાઢી નાખજો. વહેલા વેળાસર વિદાય થયા તો જીવન તરી ગયા બાકી હેરાન થયા અને સહુને હેરાન કર્યા તેમાં કોઈનું ભલું નથી! એક વાત ચોક્કસ છે ડરને બદલે પ્રાર્થના કરીશું તો આપણું મડદું આપણને દુઆ દેશે. ઘરના હસીને આનંદથી ઉત્સવ મનાવશે ! આપણું જીવન તેમને ગમ્યું હશે તો યાદ કરશે. બાકી કાંઈ પણ ન લખવામાં માલ છે.
e.mail : pravina_avinash@yahoo.com
