જોરાવર દુશ્મન દેશ, મિત્રના શત્રુ સાથેની દોસ્તી અને બળતા ઘર જેવા પડોશી રાષ્ટ્રના ભાલા વચ્ચે ભારતની એક એક ચાલ નિર્ણયાત્મક સાબિત થશે.
તાજેતરમાં જ ચીનની કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીએ એક અગત્યનો ‘ઐતિહાસિક પ્રસ્તાવ’ પસાર કર્યો છે. ચીનના સત્તા પક્ષે દેશના ઇતિહાસમાં કરેલું આ છઠ્ઠું પ્લિનરી સેશન હતું. પ્લીનમ એટલે કે કોઇ પણ પક્ષની મુખ્ય સમિતિના ૩૦૦થી વધુ સભ્યોની બેઠક. આ બેઠક મોટે ભાગે ગુપ્ત હોય છે અને ત્રણથી પાંચ દિવસ ચાલતી આ બેઠકમાં ખરેખર બંધ બારણે શું ચર્ચાઓ થાય છે તેની કોઇ જાણકારી તેની બહાર રહેલાઓને નથી હોતી. ચીનના રાજકીય ઇતિહાસમાં આ બેઠકોનું આગવું મહત્ત્વ રહ્યું છે. ચીનમાં થયેલી આવી બેઠકોમાં પસાર થયેલા પ્રસ્તાવો તેની રાજકીય વિચારધારાની દિશા નક્કી કરનારા રહ્યા છે. આ વખતે થયેલી બેઠક પછી ચીનના કોમ્યુનિસ્ટ પક્ષનો ૧૦૦ વર્ષના ઇતિહાસનો સારાંશ તેની સિદ્ધિ તથા ભાવિ આર્થિક વિકાસના લક્ષ્યને આલેખ તેના પ્રસ્તાવરૂપે જાહેર કરાયો. આ જાહેરાત પછી શી જિનપિંગની અગત્યતા ચીનના રાજકીય ઇતિહાસમાં એક નવી ઊંચાઇએ મુકવામાં આવી. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી દ્વારા આ પ્રકારનો પ્રસ્તાવ રજૂ કરનારા જિનપિંગ ત્રીજા નેતા છે. સર્વોપરી નેતૃત્વનો નવો ચહેરો એટલે કે જિનપિંગ એવું આ પ્રસ્તાવ દ્વારા કહેવાઇ રહ્યું છે તેમ કહેવામાં કોઇ અતિશયોક્તિ નથી. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઑફ ચાઇના એટલે કે સી.પી.સી.એ રજૂ કરેલા પ્રસ્તાવમાં, ‘મેજર અચિવમેન્ટ્સ એન્ડ હિસ્ટોરિકલ એક્સપિરિયન્સ’ની વાત કરાઇ છે જેમાં ભાવિ રાજકીય દિશાઓનો સંકેત પણ છે.
જિનપિંગે આ પહેલાં જુલાઇ ૨૦૨૧માં પોતાનો પહેલો હેતુ – જે લગભગ સમૃદ્ધ કહી શકાય તેવો સમાજ ઘડવાનો હતો તે સિદ્ધ કર્યાની જાહેરાત કરી હતી અને હવે તે રાષ્ટ્રને ૨૦૪૯ સુધીમાં ‘મહાન આધુનિક સમાજવાદી દેશ’ બનાવવા તરફ લઇ જઇ રહ્યા છે તેવી વાત કરી હતી. તાજેતરની બેઠકમાં એ વાત પણ સ્પષ્ટ કરાઇ કે ચીન હવે એ દેશ નથી રહ્યો કે જે બીજા રાષ્ટ્રો દ્વારા દબાઇ જાય કે તેનું દમન થઇ શકે. શિ જિનપિંગ આગામી વર્ષે સત્તા પર એક દાયકો પૂરો કરીને પોતાની ત્રીજી પાંચ વર્ષિય ટર્મ શરૂ કરશે. જિનપિંગના મહત્ત્વને જે રીતે આ બેઠકમાં આંકવામાં આવ્યું છે તે સાબિત કરે છે કે જલદી જ દેશ આખામાં, મૂળિયા સુધી સર્વોપરી એકજૂટ કેન્દ્રીય સત્તાનો વિચાર વિસ્તરે તેની તકેદારી રખાઇ રહી છે. ચીનના ઇતિહાસમાં જે ૧૯૪૫માં અને ૧૯૮૧માં થયું તેનું જ પુનરાવર્તન થઇ રહ્યું છે અને જિનપિંગ કશે ય જવાના નથીનો ડંકો આ બેઠકના પ્રસ્તાવમાં વગાડાઇ ચૂક્યો છે. જે રીતે માઓ ઝેડોંગને હેલ્સમેન એટલે કે સુકાની કહેવાયા હતા, તે ટાઇટલ જિનપિંગ માટે વાપરવામાં આવ્યું.
આ આખી ચર્ચા અહીં છેડવાનું કારણ એ કે ચીનના જિનપિંગ જક્કી છે, તેમણે ‘તાઇવાન મુદ્દા’ને ઉકેલવાને મામલે જે વલણ રાખ્યું છે તે જ તેની સાબિતી છે. તાઇવાન જે સ્વાયત્ત આઇલેન્ડિક લોકશાહી છે તેને જરૂર પડે બળજબરીથી પચાવી પાડવાનો દાવો ચીન દ્વારા કરાઇ ચૂક્યો છે. ચીનની આ દાનત ભારતની ઊંઘ હરામ કરી દે તેવી છે. આપણી સરહદે સળી કરવાનું ચીને ક્યારે ય છોડ્યું નથી. ચીન ભારત માટે જોખમી પાડોશી છે તે આપણે જાણીએ છીએ. ચીનની આર્થિક તાકત હાલમાં અમેરિકા કરતાં ય વધારે છે. વિશ્વની કૂલ સંપત્તિમાં ચીની ભાગીદારી એક તૃતિયાંશ જેટલી છે.
S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ વિશ્વની સૌથી વધુ સક્ષમ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ છે જે બધા જ પ્રકારના આકાશી હુમલાઓ સામે દેશને રક્ષણ આપશે. ભારતે ચીન અને પાકિસ્તાનના ફાઇટર જેટ્સ તથા મિસાઇલ હુમલાઓથી બચવા માટે જ S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ અપનાવવાનો નિર્ણય લીધો. ૨૦૨૧ના અંત સુધીમાં તેનું પહેલું ડિવિઝન ભારતમાં ડિલિવર થઇ જશે, જેમાં આપણે ખરીદેલા પાંચ યુનિટમાંથી એક આપણે રિસિવ કરીશું. ભારતે S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમનાં પાંચ યુનિટનો ઓર્ડર ૨૦૧૮માં આપ્યો હતો. ભારત પહેલાં બેલૂરસ, અલ્ગેરિયા, ટર્કી જેવા દેશોએ આ સિસ્ટમ રશિયા પાસેથી ખરીદી છે. ઇજિપ્ત, સાઉદી અરેબિયા તથા કતાર જેવા દેશોને પણ તે ખરીદવામાં રસ છે. ભારતની આ ખરીદી યુ.એસ.એ.ને કઠે તે સ્વાભાવિક છે કારણ કે રશિયાની ડિફેન્સ સિસ્ટમ પર ભારત આધાર ન રાખે તેમાં જ યુ.એસ.એ.ને રસ હોય. ઘણા દાયકાથી રશિયા જ ભારતનો ડિફેન્સ પાર્ટનર રહ્યો છે પણ યુ.એસ.એ. સાથે સંબંધો બહેતર બનતા ગયા તેમ તેમ ભારતે યુ.એસ.એ. પાસેથી ડિફેન્સ સિસ્ટમ લેવાનું પ્રમાણ વધાર્યું. આ લેવડ-દેવડમાં ટકાવારીમાં ફેર પડતો રહ્યો છે, ક્યારેક યુ.એસ.એ.નો હાથ ઉપર હોય તો ક્યારેક રશિયાનો. પરંતુ એક કરાર પ્રમાણે યુ.એસ.એ. પોતાના એલાઇઝ પાસેથી એવી બાંયધરી લીધી કે રશિયા, ઇરાન કે નોર્થ કોરિયા જેવા રાષ્ટ્રોનાં પત્તા કપાય તેવાં પગલાં લેવાં. ભારત રશિયા પાસેથી ડિફેન્સ સિસ્ટમ લે તો યુ.એસ.એ. સાથેના નિયમોનો ભંગ કરવા બદલ યુ.એસ.એ. તેની સામે કાર્યવાહી કરી શકે છે. આપણી એક્સ્ટર્નલ અફેર્સ મિનિસ્ટ્રીનું કહેવું છે કે ભારત અને યુ.એસ. વૈશ્વિક સ્તરે વ્યૂહાત્કમ ભાગીદારી ધરાવે છે અને રશિયા સાથે તેમને ખાસ ભાગીદારી છે. આ બન્ને વિદેશ નીતિને લાગતું વળગતું નથી.
વર્તમાન સંજોગોમાં ભારતને માટે રાષ્ટ્રીય સંકટ વધતું ચાલ્યું છે. એક તરફ ડ્રેગન સમો ચીન છે જેની ઝાળ બળુકી થઇ રહી છે તો પાકિસ્તાન તરફથી કાયમી જોખમ રહેવાનું. અફઘાનિસ્તાન તો બળતું ઘર છે એટલે એની તલવાર પણ માથે તોળાઇ રહી છે. આ તરફ રશિયાએ ભારતને S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમની ડિલીવરી શરૂ કરી છે, પણ આ લેવડ-દેવડ અંગે યુ.એસ.એ.નું વલણ કેવું રહેશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે કારણ કે ભારત પાસે યુ.એસ.એ.ની ડિફેન્સ સિસ્ટમનો વિકલ્પ પણ હતો. રશિયા અને યુ.એસ.એ.ની શત્રુતા અને યુ.એસ.એ.ની પાકિસ્તાન સાથેની દોસ્તી બન્ને પરિસ્થિતિ ભારત માટે તો પ્રતિકૂળ જ છે. જોરાવર દુશ્મન દેશ, મિત્રના શત્રુ સાથેની દોસ્તી અને બળતા ઘર જેવા પડોશી રાષ્ટ્રના ભાલા વચ્ચે ભારતની એક એક ચાલ નિર્ણયાત્મક સાબિત થશે.
બાય ધી વેઃ
ભારતને રશિયાએ ડિફેન્સ સિસ્ટમ આપવાની શરૂઆત કરી છે. યુ.એસ.એ.ને આ ગમ્યું નથી પણ તેમણે હજી કોઇ પગલાં લીધાં નથી. પાકિસ્તાન યુ.એસ.એ.ને છુપે ઇશારે અળવિતરાઇ પર ઊતરી આવે એવી પૂરી શક્યતા છે. ચીનમાં જિનપિંગનો સૂર્ય વધુ ઝળક્યો છે અને ચીન બધી જ રીતે જોરમાં છે. અફઘાનિસ્તાન ‘લૂઝ કેનન’ જેવી હાલતમાં છે ત્યારે ભારતનું એક એક પગલું જાણે સુરંગ બિછાવેલા મેદાન પર ભરાતું હોય તેવી હાલત થવા બેઠી છે.
પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 21 નવેમ્બર 2021
