વર્ષે અંદાજે સિત્તેર લાખ લોકો જેની મુલાકાત લઈને રોમાંચ અનુભવે છે તે એફિલ ટાવર અત્યારે સૂમસામ છે અને પેરિસના રસ્તા ખાલીખમ. મેટ્રો, ટ્રામ અને બસ ચાલુ છે, પણ અંદર રળ્યાંખળ્યાં માણસો જોવા મળે છે. લુવ્ર મ્યુઝિયમમાં મૉનાલિસાનું ચિત્ર પણ જાણે મુક્તપણે શ્વાસ લઈ રહ્યું છે. (અલબત્ત, એક કાર્ટૂનિસ્ટે દર્શાવ્યું છે તેમ, અત્યારે કોઈ મૉનાલિસાને પણ માસ્ક પહેરાવે તો નવાઈ નહીં.) પૅરિસ જેના માટે જાણીતું છે તે ફેશન પરેડ બંધ, રેસ્તોરાં બંધ, કૉફી શૉપ બંધ, કાફે બંધ. અરે, એકબીજાના અભિવાદનમાં પણ દૂરથી જ ‘બોંઝુર’ (કેમ છો) કરી લેવાનું. એકબીજાના ગાલને ગાલ અડાડીને કરાતું અભિવાદન પણ બંધ … બધું બંધ … બંધ .. બંધ …

માર્ચની બારમીએ ફ્રાન્સના પ્રમુખ મેક્રોએ જાહેર સંદેશ દ્વારા લોકોને કોરોના વાઇરસ વિશે માહિતી આપી અને બને ત્યાં સુધી ઘરે રહેવા આગ્રહ કર્યો. શાળાઓ અનિશ્ચિત મુદ્દત માટે બંધ કરી દીધી. પણ માણસની પ્રકૃતિ એમ બદલાય? બીજા જ દિવસથી સિનેમા, બગીચા અને સેન નદીના કિનારે જાણે કીડિયારું ઊભરાયું. શનિ-રવિ તો જાણે મેળો. પછી શરૂ થયો લૉક ડાઉનનો કડક અમલ. દુકાનો અને મૉલમાંથી ફટાફટ ખરીદી થવા લાગી. સીધુંસામાન અને ખાસ તો ટોઇલેટ પેપરની સીધાં ઘરે ડિલિવર થઈ ગયાં. ફ્રાન્સમાં લોકોને બહાર જમવાની ઘણી ટેવ. એટલે શરૂઆતમાં બીજું બધું બંધ થયા પછી પણ રેસ્તોરાં નિર્ધારિત સમય માટે ખુલ્લાં રાખવામાં આવતાં હતાં. પરંતુ ચેપગ્રસ્તોના વધતા આંકડા જોયા પછી રેસ્તોરાં પણ બંધ કરી દેવાયાં. ત્યાર પછી પણ રાંધવાની લોકોને એવી કીડીઓ ચડે કે તે સેવાસંસ્થાઓને વધુ પ્રમાણમાં સીધુંસામાન દાનમાં આપે અને તેમાંથી તેમને થોડો હિસ્સો રાંધેલો તૈયાર મળી જાય, એવી પણ વ્યવસ્થા ગોઠવે. મૅટ્રો સ્ટેશનમાં સિરિયા, બાંગ્લાદેશ જેવા દેશોના લોકોએ આશરો લીધો છે. સામાજિક સંસ્થાઓ તેમને ભોજન આપે. નિરાશ્રિતોની કૉલોનીમાં લોકો કપડાં અને ફુડપૅકેટ મૂકી જાય.

જે લોકો ઘરે રહીને કામ કરી શકતા નથી તેમના માટે પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ ચાલુ છે, પણ તેની સંખ્યા ઘટાડી દેવામાં આવી છે. જીવનજરૂરી ચીજવસ્તુઓ માટે દુકાનો ખૂલે છે, પણ તેમાં એક સાથે માત્ર ત્રણ જણને પ્રવેશ અપાય છે. માસ્ક અને હાથમોજાંમાં સજ્જ લોકો ખિસ્સામાં જ સેનીટાઇઝર રાખે છે અને નિયમોનું ચુસ્તીથી પાલન કરે છે. કસરત કરવા માટે લોકો ઘરની બહાર નીકળે ખરા. સવારે અગિયાર વાગ્યા સુધી અને સાંજે પાંચ વાગ્યા પછી લોકો પોતાના ઘરની નજીક દોડતા દેખાય. પણ ફક્ત એક કલાક માટે અને એક કિલોમીટરની અંદર. કામથી બહાર નીકળનાર પાસે સરકારે બહાર પાડેલું કાગળિયું ફરજિયાતપણે હોવું જોઈએ. તેમાં નામ, સરનામું, કયા કામે, કેટલા વાગ્યે જાવ છો વગેરે વિગત લખેલી હોય. આ કાગળ ન હોય તો ૧૩૦ યૂરો જેવો તગડો દંડ ભરવાની તૈયારી રાખવી પડે. પોલીસ ગમે ત્યાં, ગમે ત્યારે, યુનિફૉર્મ સિવાયના પોશાકમાં પણ હોય અને તે રોકે. ઉપરાંત ડ્રૉનથી પણ નજર રાખે.

ઘરમાં ક્વૉરન્ટીન થયેલા લોકોને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે એટલે પંદર નંબર પર ફોન કરવાથી મૅડિકલ સ્ટાફ વાત કરે અને આગળ શું કરવું તે જણાવે. વૃદ્ધ અને એકલી રહેતી વ્યક્તિઓને દર અઠવાડિયે સામાજિક સંસ્થાઓ ફોન કરીને તેમના ખબરઅંતર પૂછે.

રોજ સવારે આઠ વાગ્યે સરકારના આદેશ કે જાહેરાત વિના, પોતાની મેળે લોકો ઘરની બાલ્કનીમાં આવે અને કોરોના સામે ઝઝુમી રહેલા લોકોને "બ્રાવો, બ્રાવૉ "(બહુ સરસ) કહી, તાળીઓ વગાડીને, તેમની સેવાઓ બદલ બિરદાવે. બાળકો કાચની બારી પર ચિત્રો ચોંટાડે અને ટેડી બૅર મૂકે, જેથી ત્યાંથી પસાર થનાર તે જોઈને બે ઘડી ખુશ થાય. સરકારી પુસ્તકાલયો બંધ છે, પણ તેમની વેબસાઇટ પર લૉગ ઇન કરીને ઘણાં બધાં પુસ્તકો ઑનલાઇન વાંચી શકાય છે. ફ્રાન્સના લોકપ્રિય કૉમિક ટિનટિને પણ તેનાં કૉમિક ઑનલાઇન વાંચવા માટે ખુલ્લાં મૂકી દીધાં છે.

રોજ સવારે ત્રણ કલાક ઑનલાઇન શિક્ષણ ચાલે છે. તેમાં લોકો વાર્તા વાંચવાની કે ગીત ગાવાની સેવાઓ પણ આપે છે. પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષકો મોબાઇલનાં એપનો ઉપયોગ કરીને તેમ જ ઇ-મેઇલ કરીને બાળકો માટે વર્કશીટ બનાવે છે અને તેમને વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ માટે પ્રેરે છે. સાથોસાથ, તેમનું કરેલું કામ તપાસીને અપલોડ પણ કરે છે. ફ્રાન્સના શિક્ષણખાતાના સહયોગથી સરકારી ટી.વી. પર "એલામેઝોલુમી" નામનો રોજિંદો કાર્યક્રમ પ્રસારિત થાય છે, જેમાં ૮ થી ૧૨ વર્ષનાં બાળકોને ગણિત, ઇતિહાસ, વિજ્ઞાન, ભૂગોળ અને ફ્રેન્ચ જેવા વિષય શીખવવામાં આવે છે.

પૅરિસમાં રહેતાં ભારતીયોનાં ઘણાં ગ્રુપ છે, જે એકમેક સાથે માહિતીની આપલે કરતાં રહે છે. તે વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરે છે. પેરિસની ભારતીય એલચી કચેરી પણ ઘણી મદદરૂપ થાય છે. એક વાર તેમણે ભારતીયો માટે જૂની કૉમેડી ફિલ્મ ‘ચૂપકે ચૂપકે’ ઑનલાઇન વૉચ પાર્ટી દ્વારા બતાવી હતી. ઉપરાંત, તેમણે અહીં રહેતા દરેક ભારતીય માટે, હિંદી ફિલ્મોનો ખજાનો ધરાવતી સર્વિસ ‘શેમારૂ એન્ટરટેઇમેન્ટ’નું બે અઠવાડિયાંનું લવાજમ ભર્યું છે.

વિકસિત દેશ અને સાધનસુવિધાઓ છતાં, બારીની બહાર જોતાં રહેતાં વૃદ્ધો, ઘરમાં દુનિયા વસાવીને રહેતાં બાળકો અને ‘હવે શું થશે?’ તેની ચિંતા કરતાં મા-બાપ બધે સરખાં જ હોય છે.

(પૅરિસ, ફ્રાન્સ)

e.mail : surabhicjoshi@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” – ડિજિટલ આવૃત્તિ; 13 ઍપ્રિલ 2020

Recently, the Opinion published a column by Raj Goswami, જાણે નકશા પરથી અમેરિકા ઊડી ગયું છે અને ચીન બેસી ગયું છે.” The very title asserts China’s international supremacy in the wake of Coronavirus that still keeps the world on its edge as the death toll, particularly in the United States keeps rising. The same point is made in a recent Foreign Affairs article by Yanzhong Huang, “Xi Jinping Won the Coronavirus Crisis, How China Made the Most of the Pandemic It Unleashed.” The article states, “today, as the Chinese government lifts its lockdown on the city of Wuhan, the epicenter of the outbreak, Xi can present himself instead as a forceful and triumphant leader on the world stage. Leaders in Europe and the United States are increasingly looking to China for help as they struggle to contain the virus in their own countries.” Looking at the way how miserably Amerca has performed during the Coronavirus crisis under the wayward leadership of an incompetent and ignorant president, both Goswamy and Huang have a point. 

There is a great deal of chatter about the decline of America. The superpower that saved Europe from Nazism and Fascism and contained international communism as well as one that ushered in unprecedented economic prosperity throughout the world is now viewed as a spent force. This is a prevailing view nearly everywhere, especially at home. A recent analysis by the accounting firm PriceWaterhouseCoopers suggests that measured by GDP, U. S. is slipping into the third place behind China and India by 2050.  America’s haphazard and ghastly performance abroad over the last two decades as well as its pathetic governance at home surely would give credence to this pessimistic assessment.

I have a fundamental problem with such long term projections. As Ruchir Sharma of Morgan Stanley recently put it, to assume that China and India will keep growing through 2050 at their present annual rate of growth–China at 6% and India at 4%–is unrealistic.  Witness for example what happened to the so-called Pacific Tigers–Taiwan and South Korea–who were growing at a fast clip after the Second World War but slowed considerably in recent times. As nations mature economically, the growth inevitably moderates. 

The other problem with any long term projection is that it does not take into account twists and turns that any economy goes through over the years.  For example, see how Coronavirus has upended most of the world’s economies in a matter of months.  The United States of early January 2020 is not the same as of March 2020 and the same is true of China and India and the rest of the world.

What matters for economic growth is a growing working age population. Here the U. S. has an advantage over China, Japan and most of Europe that are facing a serious aging crisis. As long as the U. S. keeps its immigration open, young immigrants particularly from the south of the border will keep knocking at its door legally as well as illegally. This in addition to the younger immigrants who are already here gives the U. S. a competitive edge. Above all, most declinists underestimate the unique American characteristic to recalibrate and innovate. Americans are more prone to adapt and adjust than perhaps any other people. Indeed, unlike a traditional society such as India or China, American society is continually evolving and changing.

Even if it were true that U.S. slips behind China and India in GDP growth, does that mean that we will not have immigrants clamoring to get in here? Let us just take the Indian case since I know it first hand. Indians want to migrate to the U.S. or elsewhere in the West primarily because they want to improve their economic well-being. Yes, Indian economic conditions have indeed improved since I left the country in 1965 but the fruits of economic progress have been distributed unevenly. Cities are undoubtedly doing better, but there too a profound income disparity is too evident to ignore. Let us not forget that when one looks at India overall, it still has the largest mass of poorest people in the world. 

I write all this not to deny how poorly America has performed at home and abroad but to say that America will rise to the Coronavirus challenge as it had done during the past crises. Witness how economically prosperous it emerged from the Great Depression and how it won the Second World War and became a great world power of unsurpassed military strength. 

I agree the present Trump interlude is thoroughly depressing, but looking at it in a longer historical perspective, I am inclined to say this too shall pass and still would bet on the U.S.

Washington

April 13, 2020

ગુજરાતની અને દેશની પરિસ્થિતિ જોતાં લૉક ડાઉન લંબાવવું અનિવાર્ય હતું. વડા પ્રધાને ગઈ કાલે જાણ કરી કે તે મંગળવારે સવારે દસ વાગ્યે બોલશે. એટલે ‘મંગળ’ શબ્દ પર શ્લેષ કરતાં બાળબોધી મથાંળાં આવી પડ્યાં, પણ હાલની સ્થિતિમાં મંગળ તો કશું ક્યાંથી હોય? સિવાય કે, તમે વ્યાવસાયિક મંગળખોર હો. વડા પ્રધાને, ખબર નહીં કયા મેળમાં કે પછી લોકોની ધારણા કરતાં જુદો જ ખેલ પાડવાના રાબેતા મુજબના મોહમાં, વધુ ૧૯ દિવસનું લૉક ડાઉન જાહેર કર્યું.

દેશની હાલત જોતાં લૉક ડાઉનના નિર્ણયને પૂરેપૂરું સમર્થન આપવું એ નાગરિકી ફરજ છે. કેમ કે, દેશમાં ધીમે ધીમે ટેસ્ટિંગ શરૂ થયાં છે. વધુ ટેસ્ટ થાય તેમ સાચી પરિસ્થિતિ સમજાતી થાય. ત્યાં સુધી સાવચેતી એ જ ઉત્તમ સુરક્ષા. બને ત્યાં સુધી બહાર નીકળવાનું ટાળવું. નીકળવું જ પડે તો માસ્ક વિના તો નહીં જ. આ બધું તો ખરું, પણ વડા પ્રધાને ભાષણમાં પચીસ મિનિટ લઈને કશી નક્કર વાત કરી? જવાબ છેઃ ના. ઊલટું પચીસ મિનિટ બગાડીને કહ્યું કે લૉક ડાઉનની વિગતો આવતી કાલે જાહેર થશે. ભાઈ, લેસન પૂરું થયું ન હોય તો દર્શન આપવા શા સારુ ઉતાવળા થાવ છો? કશુંક નક્કર કહેવાનું હોય તો અને ત્યારે જ આવો, તો શોભશો. નહીંતર મહામારીના આતંકમાં પણ સ્વ-મોહનું વરવું પ્રદર્શન કરતા લાગશો.

ભાષણમાં તેમણે એમ પણ કહ્યું કે આપણે જરા ય સમય બગાડ્યો નથી. આ વાત જૂઠી છે તેના અનેક જાહેર પુરાવા છે. આવા વખતે વડા પ્રધાન પ્રામાણિકતા સાથે નાગરિકો સમક્ષ રજૂ થઈને તેમને વિશ્વાસમાં લે એવી અપેક્ષા હોય, પણ તે વધુ એક વાર ઠગારી નીવડી છે. વાંક તો અપેક્ષા રાખનારનો જ ને?

e.mail : uakothari@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” – ડિજિટલ આવૃત્તિ; 14 ઍપ્રિલ 2020