આવા ફોટા જોઈને કાં’થી યાદ આવે એ પાણીડાંનાં ગીતો?
કે આજ અમે પાણીડે ગ્યા’તાં સઈઅર મોરી ને જોયો સાયબો!
લખાઈ જાય છે જનમથી જ છઠ્ઠીના લેખમાં
કે મેલ કરવત પાણીડાં ને પાણીડાં!
કાં’તો નાનકાં ભઈલાને હાચવો કે નાનકી બેનડીને,
કાં’તો ઈંધણાં વીણવા જાવ ને કાં’તા પાણીડે !
ને કાં’તો દાદા-દાદીને દવાખાને લેઈ જાવ.
આ પીંછાટિયાએ કોઈ ’દિ તેલ ભાળ્યું નથી.
ને નવાં કપડાં કોને કે’વાય તે જાણે મારી બલારાત!
તમે માનો કે એખલો બાપો જ છાંટોપાણી કરે ને
માઈ કોરી રે’ય?
અરે, મારો એ બાપ માઈ છાંટોપાણી કરે ને
તો જ છોડે ની’ તો એને હારી પેઠે ઢીબે
ને હું વાત કરું?
દાદા-દાદી નિરાંતે જુએ પણ અરફ ની’કાડે.
એક દા’ડો નિહારે ગેઈલી,
બાજુવારી લેઈ ગયેલી ને પછી થોડા દાડા વધારે ગેઈ
ને લખતાંવાચતાં હીખી,
નિહારમાં નિબંધ લખવા કે’યું કે
તમારી દિનચર્યા લખો –
ને મેં તો આ બધું લઈખું
એટલે મે’તી તો રડવા લાગી!
પૂછે કે તું હાચ્ચે ઘેરે આટલું કામ કરે કે?
મેં કેયું કે ની’ કરું ને તો માઈબાપને ઢીબેડી કાઢતા વાર ની’ લાગે.
પણ લઈખું તે હારું કયરું, મે’તીને ખબર પડી એટલે
માઈ નિહાર ની’ મોકલતી ઉતી તે મે’તીએ હમજાવી એટલે
મને નિહાર જવાનું મલતું છે
ને  હા……સ
કે એટલે વાર તો છૂટી એ ઘરથી.
જો કે નિહારમાં બી’ બધું કાંઈ હારું ની’મલે!
અમારી પાહે જ નિહારમાં કચરા વરાવે
ને સંડાસ બી’ સાફ કરાવે!
એમ કે’ય રે સ્વાવલંબન ને આત્મનિર્ભરતા!
આટલા ભારીન શબ્દમાં હમજ તો ની’ પડે
પણ મે’તી કે’ય કે ૨૦૨૦નો
નારો છે કે આક્મનિરભર બનો એટલે…….
બનવાનું!
તિયારે તો થાય કે જો બધે હરખું જ ઓય તો
હારું કાં ઓહે?

૮/૭/૨૦૨૦.

[આ તસવીર સૌમ્યા દ્વારા લેવાયેલી છે, એવું તસવીરમાં દેખાય છે તે જાણ ખાતર.]

કોવિડ 19 એટલો ઝડપથી પ્રસર્યો કે જાણે સમગ્ર દેશ (યુનાઈટેડ કિંગ્ડમ) એકદમ જ જાણે એના સકંજામાં આવી ગયો. હજુ તો વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ 11 March 2020ના રોજ જાહેરાત કરી જ હતી કે કોવિડ 19 વિશ્વવ્યાપી બીમારી – pandemic – છે એને માંડ એક અઠવાડિયું થયું હશે, અને યુનાઇટેડ કિંગ્ડમમાં એનો ફેલાવો દેખાવા માંડ્યો હતો. અગાઉ ઈટલી તો એમાં સપડાઈ ચૂક્યું હતું જ. ઇટાલિયન ડૉક્ટર્સની ચેતવણીઓ યુ.કે. પહોંચી ચૂકી હતી. બ્રિટિશ સરકાર, NHS અને પબ્લિક હેલ્થના મોવડીઓ આ મહામારી સામે પહોંચી વળવા શક્યતમ પગલાંઓ લેવાની ગોઠવણમાં લાગેલાં – એમાં જ જાહેર તાળાબંધી(lockdown)નો નિર્ણય લેવાયો હતો.

એની સાથેસાથે અગ્રણી ડોક્ટર્સ – વિશેષજ્ઞો પોતપોતાનાં ક્ષેત્રમાં દરદીઓનાં સ્વાસ્થ્ય જાળવવા શું વ્યવસ્થા રાખવી એ નક્કી કરી રહ્યાં હતાં. એક વાત સ્પષ્ટ હતી કે જેમ બને એમ સૌથી વધુ વ્યક્તિઓને કોરોનાનો ચેપ ના લાગે એ પ્રાથમિકતા હતી. પરિણામસ્વરૂપ ક્રમશઃ તાત્કાલિક જરૂરી (emergency) અને અનિવાર્ય હોય તેવા રોગ સિવાયના ઓપેરશન મુલતવી કરવામાં આવ્યાં. એ પછી રાબેતા મુજબની રૂબરૂ ક્લિનિકલ તપાસ પણ મુલતવી કરાઈ પરંતુ એની અવેજીમાં ફોન અથવા વીડિયો કન્સલ્ટેશનનાં પર્યાય ઊભાં કરવામાં આવ્યાં કે જેથી દરદીઓને જરૂરી તબીબી સહાય અને સહારો મળી રહે અને જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં રૂબરૂ મુલાકત / તપાસ ગોઠવી શકાય. આ સાથે સાથે બધી NHS હોસ્પિટલ કોવિડથી ગંભીર બિમારોની સારસંભાળ માટે તૈયાર કરવામાં આવી, જ્યાં વોર્ડ અને ઇન્ટેસિવ કેર યુનિટ્સની ખાસ સગવડો વધારવામાં આવી અને જરૂર પહોંચી વળવા નર્સીસ ડોક્ટર્સની જરૂરિયાત પ્રમાણે ફરજોની ફેરબદલી (redeployment) કરવામાં આવી.

છેલ્લાં ત્રણ મહિનાથી મોટા ભાગના ડોક્ટર્સ ટેલિફોન કે વીડિયો કન્સલ્ટેશનમાં વ્યસ્ત રહ્યા છે :   સાંપ્રત સંજોગોએ સૌને નવું શીખવા, નવી ગોઠવણો કરવાં પ્રેર્યા છે અને આ એનું જીવંત ઉદાહરણ છે. સામાન્યતઃ એ અવલોકન રહ્યું છે કે મુસીબતનો સમય પછી માણસમાં યા તો ઉમદા વ્યક્તિત્વ ઉભરે છે, યા સૌથી ખરાબ. માણસ યા તૂટી જાય છે, યા મજબૂત થઇ ઉભરે છે. આ ત્રણ મહિના દરમિયાન મારાં ઘણાં દરદીઓ સાથે ફોન કન્સલ્ટેશનનો અનુભવ થયો છે. સન્મુખ ન હોવાં છતાં એમનાં અવાજમાંનાં ભાવ અનુભવી શકાયાં છે. સુખદ આશ્ચર્ય એ સતત રહે છે કે સામાન્યતઃ દરદીઓ સકારત્મક (positive) વલણ ધરાવતા લાગ્યા – આશાસ્પદ, સમજુ, સાંપ્રત પરિસ્થિતિથી વાકેફ અને સ્વીકારતાં. ફોન ના બીજે છેડેથી મેં એમનો આદર – વ્યક્તિગત અને NHSના પ્રતિનિધિ તરીકે ભરપૂર અનુભવ્યો છે. મારા સહકાર્યકરોનો પણ આ જ અનુભવ છે.

હૃદયને પીગળાવતી ઘણી ઘટનાઓ જોઈએ છીએ, એવી વાતો પણ સાંભળી છે – આપ સૌ વાંચકોએ પણ એવું અનુભવ્યું હશે. મારા માટે સૌથી રોચક, હૈયું સ્રવે એવી કોઈ બાબત હોય તો ટેલિફોન કન્સલ્ટેશન પૂરું થવામાં હોય, ત્યારે સામે છેડેથી દરદી પૃચ્છા કરે – “ડોક્ટર, તમે બરાબર છો ને?" અને એ પૃચ્છા વિસ્તરે NHSના બીજા કાર્યકર્તાઓ માટે એને  કુટુંબીઓ માટે પણ. કોઈ અંગત સંબંધ ન હોવાં છતાં સ્વંયંભૂ નીપજતી આ સ્પૃહા માણસનો માણસમાં વિશ્વાસ પુનઃ સ્થાપિત કરે છે. કોવિડ 19ની મહામારી હજુ ચાલુ છે એ ગંભીર છે – ઘાતક પણ, વિશ્વમાં લાખો લોકો જીવ ખોઈ ચુક્યા છે. એના ઈલાજની શૉધ પણ ચાલુ છે – એ મળે ત્યાં સુધી આપણે સૌએ સાવધાની વર્તી કાળજી લેવી રહી. આ પરેશાનીના કાળમાં એક સુખદ વાત જે અનુભવસિદ્ધ થઇ છે તે એ કે કરુણા જીવંત છે, સ્પૃહા સર્વવ્યાપી છે, માણસાઈના દીવા પ્રજ્વલિત છે; નિઃશંક!

MBBS MS MML FRCS FRCOphth

Consultant Ophthalmologist

કોરોનાકાળમાં આપદ્ધર્મ તરીકે ૨ એપ્રિલ, ૨૦૨૦થી ‘નિરીક્ષક’નો દૈનિક ડિજિટલ અવતાર શરૂ થયો, ત્યારે પાનાંની સંખ્યાથી માંડીને સ્વરૂપ-માળખા વિશે લાંબો વિચાર કર્યો ન હતો અને એ વિશે ઝાઝી ચિંતા કરવાની જરૂર પણ લાગી ન હતી. કેમ કે, એ ઉપક્રમ કશું સાબિત કરવા માટે નહીં, પણ જે કરવા જેવું અને ન થતું લાગે, તે કરવા માટેનો હતો. વ્યાવસાયિક પ્રકાશનોની જેમ તેમાં ‘ટાર્ગેટ ઑડિયન્સ’ની ચિંતા સેવવાની ન હતી, તો ‘આ બધું કેવળ નિજાનંદ માટે છે’ — એવો કોઈ સર્જકભ્રમ પણ ન હતો. આશય સ્પષ્ટ હતો કે ‘નિરીક્ષક’ની પખવાડિક પ્રિન્ટ આવૃત્તિ જે રીતે નાગરિકઘડતર અને વિચારવિમર્શ માટે મથે છે, તે જ કામ આ દૈનિકે કરવાનું છે.

ખરું પૂછો તો, ડિજિટલ ‘નિરીક્ષક’નો પહેલો અંક નીકળ્યો ત્યારે તે દૈનિક ધોરણે નિયમિત રીતે કાઢી શકાશે, એવો નિશ્ચય કે દાવો પણ ન હતાં. પરંતુ ટૂંક સમયમાં ડિજિટલ આવૃત્તિનું મહત્ત્વ અને જરૂરિયાત અંકે થવા લાગ્યાં. ના, તેમાં આપવડાઈનો કે આશ્વાસનનો સવાલ ન હતો. ચાલુ ફેશનની આત્મમુગ્ધતામાં ગયા વિના ડિજિટલ ‘નિરીક્ષક’ વિશે બે બાબતો સમજાવા લાગીઃ

(૧) ડિજિટલ આવૃત્તિને વોટ્સએપ જેવા માધ્યમનો લાભ મળવાથી પરંપરાતગત ઉપરાંતના બહોળા વાચકવર્ગ સુધી ‘નિરીક્ષક’ પહોંચવા લાગ્યું.

(૨) આ પ્રકારના વાચનની જરૂરિયાત પહેલાં જેટલી જ અથવા અધકચરી માહિતીના ઘોડાપૂરના જમાનામાં તો કદાચ એથી પણ વધારે છે.

એક પણ રજા કે ખાડા વિના નીકળેલા દૈનિક ‘નિરીક્ષક’ના સળંગ ૬૫ અંક પછી તેની આવશ્યકતા અને અસર એ બંને વિશેની અમારી પ્રતીતિ દૃઢ બની. અમદાવાદમાં પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ શરૂ થતાં પખવાડિક પ્રિન્ટ ‘નિરીક્ષક’નું કામ રાબેતા મુજબ શરૂ થયું. એટલે પ જૂન,૨૦૨૦ના રોજ છેલ્લો અંક કાઢીને દૈનિક ‘નિરીક્ષક’ આટોપાયું. પરંતુ તે નિમિત્તે જે અહેસાસ અને પ્રતીતિ થયાં હતાં, તેના ધક્કે – એ મૂડી સાથે, આજથી ‘નિરીક્ષક’ તેનો પખવાડિક પ્રિન્ટ અવતાર ચાલુ રાખીને, અઠવાડિક ડિજિટલ અવતારે હાજર થયું છે.

દૈનિક ‘નિરીક્ષક’માં કોરોનાને લગતાં લખાણો જ સમાવવાનું રાખ્યું હતું. પરંતુ ડિજિટલ સાપ્તાહિક તરીકેના આ અવતારમાં એવી કોઈ મર્યાદા બાંધી નથી. તેમાં નાગરિકહિત, નાગરિકવિમર્શ, નાગરિકહસ્તક્ષેપને લગતા તમામ વિષયો અંગેનાં લખાણ સામેલ કરવાનો ખ્યાલ છે. આ ઉપરાંત અવારનવાર પુસ્તક-પરિચયો અને એવી બીજી સામગ્રી પણ ખરી. ઉપરાંત, ડિજિટલ માધ્યમની બીજી શક્યતાઓનો મહત્તમ કસ કેવી રીતે કાઢી શકાય, તેનો પણ વિચાર અને અમલ યથાસમયે થતાં રહેશે. પ્રકાશિત વાચનસામગ્રી વિશેનાં સૂચનો અને પ્રતિભાવો આવકાર્ય છે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” સાપ્તાહિક ડિજિટલ આવૃત્તિ; 06 જુલાઈ 2020; પૃ. 01