પ્રીતમ લખલાણી
મારા તમારા જેવા ત્રીસપાંત્રીસ વર્ષના યુવાનને શરમાવે તેવા કાર્યશીલ નાથાબાપા મૂળ તો નવસારી પાસે આવેલ ટોળી ગામના પટેલ. છેલ્લાં પચ્ચીસ વર્ષથી પણ વઘારે સમયથી તેઓ અમેરિકામાં સ્થાયી થઈ ગયા છે. મૂળ પોતે જન્મે પટેલ એટલે તેમના લોહીમાં જ ખેતી અને માટીની ભીની મહેક મહેકે છે. હાલમાં નાથાબાપાની ઉંમર પાંસઠ વર્ષની આસપાસ હશે! પરંતુ નાનપણથી જ નાથાબાપાએ ખેતીવાડીનું કામકાજ કરેલ હોવાથી તેમને નિરાંતે પલાંઠી વાળીને બેસવું ગમતું નથી!
તેમના દીકરા હરેશ પટેલે દસબાર વર્ષ પહેલાં રોચેસ્ટરમાં એક મોટેલ લીઘી. મોટેલના પાછલા ભાગમાં એક દોઢબે એકરના ટુકડો સાવ પડતર પડેલ. એક બપોરે નાથાબાપાએ મનમાં ને મનમાં વિચારી લીઘું, આ પડતર જગ્યામાં એકાદ નાની સરખી શાક્ભાજીની વાડી ઊભી કરી નાખું તો કેમ રહેશે; આ વિચાર તેમણે પોતાના દીકરાને બેધડક કહી નાખ્યો! હરેશ પટેલે બાપાને ઘીરજ આપતાં જણાવ્યું કે બાપા મને આ દેશના ખેતીવાડીના કાયદા કાનૂનની આંટીઘૂંટીની કશી ખબર નથી. હું આપણા વકીલ દ્વારા બઘી કાયદેસરની તપાસ કરાવી તમને એકાદબે અઠવાડિયાંમાં જણાવું છું. એક સાંજે ડાઈનિંગ ટેબલ પર સહપરિવાર ડિનર લેતા હરેશ પટેલે નાથાબાપાને ખુશખબર આપ્યા કે આપણે મોટેલ પાછળની પડતર જગ્યામાં કાયદેસરની ખેતીવાડી કરી શકીએ! આ બાબતમાં ટાઉનને કોઈ વાંધો નથી.
બીજે દિવસે હજી સવારે સૂરજ ઊગ્યો નહતો. નાથાબાપા કોદાળી અને પાવડો લઈને પડતર જગ્યામાં લાગી પડ્યા. એકાદ અઠવાડિયા જેવા ટૂંકા ગાળામાં તો બાપાએ દોઢબે એકર જમીનને વિનોબાજીની કૃષિપદ્ઘતિથી ખેડી, સાફસૂફ કરી ગુજરાત સૌરાષ્ટ્ર્ સમું ખેતર અમેરિકાની ધરતી પર ઊભું કરી નાંખ્યું!
નાથાબાપા
તે દિવસથી આજની ક્ષણ લગી એટલે કે, છેલ્લાં દસેક વર્ષથી નાથાબાપા માર્ચ એપ્રિલથી મોટેલ પાછળના ખેતરમાં સૂરજ ઊગતાંની સાથે પાવડોકોદાળી લઈને ઑકટોબરના અંત સુઘી કામે લાગી જાય. જૂન-જુલાઈ આવતાં તો બાપાની વાડી શાકભાજીથી લચી પડે! બાપાની દિનરાત મહેનતથી વાડીમાં શાકભાજીનાં ટોપલાં ને ટોપલાં ઊતરે! અઢળક ઊતરતું શાક્ભાજી જો નાથાબાપાની જગ્યાએ બીજી કોઈ વ્યકિત હોય તો તે અમેરિકામાં ઇન્ડિયન ગ્રોસરી સ્ટોર સાથે સોદો કરીને વેચી નાખે અને અઢળક કમાય, પરંતુ નાથાબાપાનું હ્રદય, મન સાગરથી વિશાળ. ઢગલાબંઘ ઊતરતાં શાક્ભાજીમાંથી ફકત સાત જણના પરિવારને જોઈએ એટલું રાખી બાકીનું શાક્ભાજી સાફસૂફ કરી મોટીમોટી ગ્રોસરીની બૅગોમાં ભરી. પોતાની કારમાં ગોઠવી, બાપા શહેરમાં વસતાં સગાંસંબંઘી, મિત્રો અને અરસપરસમાં રહેતા અમેરિકન પડોશીના દરવાજે જઈને રોજ મૂકી આવે!
એક બપોરે બાપા જોડે વાડીમાં આંટા મારતાં મારાથી કહેવાઈ ગયું, “તમે આમ રોજરોજ ગ્રોસરીની મોટીમોટી બૅગો શાકભાજીથી ભરીને શહેરના આ ખૂણેથી બીજા ખૂણા સુઘી લોકોના ઘરે પહોંચાડવા કરતાં બઘાને ફોન કરીને કહી દેતા હો, તો કે ફુરસદે વાડીમાં આવીને શાક્ભાજી લઈ જાવ તો, તમને પણ આરામ!”
બાપા હસતાહસતા કહે, “અરે! પ્રીતમભાઈ, આ દેશમાં વસતા આપણા ગુજરાતી પરિવારોની જિંદગી જોઈને ઘણી વાર મને પારાવાર દુઃખ થાય. પતિપત્ની બંને આખો દહાડો કામ કરી સાંજે થાકયાંપાકયાં ઘરે આવે એટલે ચૂલો સળગાવીને થોડાં રોજરોજ રોટલીશાક અને દાળભાત કરવાના. અમેરિકનોની જેમ કૅન ખોલી સ્પેગેટી અને પાંઉના ડૂચા ખાય ટી.વી. જોતાંજોતાં સીઘા બેડમાં. હવે આ બઘાને રોજ વાડીમાં આવીને શાક્ભાજી લેવા આવવાની કયાંથી ફુરસદ મળે! આ સમજીને હું આપણા ગુજરાતી પરિવારોના ઘરની બહાર તાજા શાક્ભાજીની થેલી મૂકી આવું છું. સાંજે ઘરે કામ પરથી આવતાં બારણામાં તાજાં શાક્ભાજીમાં પરવળ, તૂરિયાં, ટમેટાં, વાલોળ અને ભીંડો જૂએ એટલે હોંશેહોંશે બઘી રસોઈ કરવાનું મન થાય અને જો બઘી રસોઈ ન બનાવે તો, ગરમાગરમ શાકરોટલી તો અચૂક બનાવે જ!”
“આમાં કયાં મારો સમય બગડવાનો. સવારે ચારપાંચ કલાકમાં શાકભાજી વાડીમાંથી ઉતારી સાફસફાઈ કરી બાકીનો દિવસ આખો હું નવરો બેસીને શું કરવાનો! બસ મનમાં એક આનંદ થાય કે મારા ઠાકોરજીનો પ્રસાદ આજે ઘણાં ઘરે પહોંચાડ્યો. આ ભાવે જ ઘરેઘરે રોજ શાક્ભાજીની થેલી મૂક્વા જાઉં છું.”
આ નાથાબાપાનો જીવ કોઈને ખવડાવીને ખુશ થાય, ક્યારેક જો આપણાથી મજાકમશ્કરીમાં કહેવાઈ જાય કે “બાપા, તમે શાક્ભાજીની થેલી મૂકી ગયા હતા ને તે બહુ જ કામ આવી ગઈ; કાલે અમારા ફલાણાફલાણા મિત્ર તેની પત્ની સાથે ઘરે ડિનર માટે આવ્યા હતા. તમારી વાડીનાં પરવળ, તૂરિયાં અને ગલકાંના શાકની મજા માણતાં તેઓ અમને કહેવા લાગ્યાં કે આપણાં નસીબ ક્યાંથી કે અમેરિકામાં આ શાક આપણને ખાવા મળ્યાં!” આપણું આ વાકય પૂર્ણ થયું નથી અને બાપા કહેશે કે “લાવો તમારા ફ્રેન્ડનું સરનામું અને કેવી રીતે તેના ઘરે જવાનું ડિરેકશન! આવતી કાલે સવારે તેમના ઘરે પણ એકાદ થેલી પહોંચાડી દઉં. ભલે તેઓ એકાદ અઠવાડિયું લીલાલહેર કરતાં શાકરોટલીની મજા માણે!”
નાથાબાપાની વાડીનાં શાક્ભાજીની મજા ફકત અમારા ગામના જ મિત્રો માણે છે એવું નથી. ગાંઠનું ગોપીચંદન ઘસીને અમેરિકામાં દૂરદૂર વસતાં સગાંસંબંઘી મિત્રોને બાપા યુ.પી.એસ.થી અથવા ફેડરલ એકસ્પ્રેસથી, નહીંનહીં તો અઠવાડિયે દસથી બાર જગ્યાએ, શાક્ભાજી પહોંચાડવાનો લહાવો માણે.
ક્યારેક મારાથી બાપાને કહેવાઈ જાય કે “બાપા, આ બઘી હાયવોય ગામ માટે શું કામ કરો છો?” બાપા કહેશે! “અરે ભાઈ, આ મનુષ્યદેહ કંઈ ઘડીએ ઘડીએ નથી મળવાનો!”
‘આ વેળા આપણે કોઈ જન્મના પુણ્યે મળ્યો છે તો પ્રભુનો પાડ માનીએ! તો પછી શું કામ મનુષ્યને શાભે તેવું જીવન ન જીવવું. આપણે અહીં આવ્યા ત્યારે શું લઈને આવ્યા હતા! આ વાડીમાં આપણું શું છે! જે કંઈ છે તે તો બઘું મારા ઠાકોરજીનું છે! આપણે કોણ? ફકત તેના નીમેલા એક રખેવાળ! ઠાકોરજીને કોઈને આપવામાં વાંઘો નથી તો પછી આપણે રખેવાળે શું કામ નકામો વાઘરી જેવો જીવ રાખવો! જે દિવસે આપણી ઈચ્છાથી આ ખેતરમાં ઊગવા માંડે ત્યારે નહીં આપીએ! પ્રભુનું દીઘેલું છે તો શું કામ બે હાથે ન વહેંચીએ!
ઑકટોબરની જેવી ઠંડી શરૂ થઈ જાય એટલે બાપા ખેતરને બે હાથ જોડી બઘું ઉઠામણ કરી, જાન્યુઆરીમાં ઇન્ડિયા જવા માટે શૉપિંગ કરવા આસપાસના મોલમાં ડિસેમ્બરના અંત સુઘી આંટા ફેરા શરૂ કરી દે.
બેચાર બૅગો છલોછલ ભરાય નહીં ત્યાં લગી બાપા પોતાના ગામના હળપતિના પરિવાર માટે શૉપિંગ કર્યે રાખે. આ બઘી બૅગોમાં પોતાના અંગત કામ માટે કે નજદીકના પરિવાર માટે બાપા સમખાવા પૂરતી એકાદ નાની વસ્તુ પણ ન ખરીદે. જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરીની એકાદ સાંજે બાપાને મુંબઇ સહાર ઍરપૉર્ટથી લઈને આવતી ગાડી ટોળીના પાદરમાં પ્રવેશે તેવું જ ગામઆખું બાપાને મળવા હડી કાઢે.
ગાડીમાંથી ઊતરતા જ બાપા ઘરમાં જવાને બદલે ફળિયામાં ખાટલો ઢાળી બઘી બૅગોને વારાફરતી ખોલે. એક પછી એક હળપતિને પરિવાર સાથે બોલાવી બઘાના ખુશખબર પૂછી, છોકરાઓને કૅન્ડી, રમકડાં અને લૂગડાં આપી તમામ બૅગોને સાવ ખાલી કરી ઘરમાં પગ મૂકતા પહેલાં ખિસ્સામાંથી પોતાની રોજિંદી ડાયરીમાં ભૂલેચૂકે જે કોઈ આ વખતે રહી ગયું હોય તેની નોંઘ કરી લે જેથી આવતા વખતે તેમને ભુલાય નહીં!
અમેરિકાથી તમે જો મુંબઈ આવતા હો અને સહાર ઍરપૉર્ટ પર કોઈ સાઠપાંસઠ વર્ષના અમેરિકન પાસપૉર્ટ ધરાવતી વ્યકિતને કસ્ટમ ઑફિસર જોડે અણીશુદ્ઘ ગુજરાતીમાં માથાઝીંક કરતી જુઓ અને તેમના મોઢેથી તમને અચૂક એક વાકય સાંભળવા મળે કે, “તને ઘર્મના સોગંદ ખાઈને કહું છું કે આ બૅગોમાં હું જે કંઈ લાવ્યો છું તે મારા ગામના ગરીબ હળપતિના છોકરાંવ માટે છે. એટલે તું ઈશ્વરને ખાતર આમાં જીવ બગાડ મા, પરંતુ જો તું મારા ગામના હળપતિઓ કરતાં દૂબળો હો તો તું તારે રાજીખુશીથી આ બૅગમાંથી તારા અને તારાં છોકરાંવ માટે જે જોઈએ તે લઈ લે.” આ સાંભળતાની સાથે જ તમારે આંખ બંઘ કરીને માની લેવું કે આ માણસ નાથા પટેલ સિવાય બીજું કોઈ હોઈ જ ન શકે!
e.mail : preetam.lakhlani@gmail.com
