courtesy : "The Daily Telegraph", 13 June 2018

સમજૂતી માત્ર બે મુદ્દાની છે અને એ બે મુદ્દામાં બધું જ આવી જાય છે, માત્ર માળખું નથી આવતું.

કમાલ છે, ગયા અઠવાડિયાના અંતે ગ્રુપ ઑફ સેવન(જી-૭ જેમાં અમેરિકા, કૅનેડા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઇટલી અને જપાન સભ્યો છે)ની શિખર પરિષદમાં સભ્યદેશોના ડાહ્યા નેતાઓને ગાળો આપીને ગાંડપણ બતાવનારા અમેરિકન પ્રમુખ આ ધરતી પરના સૌથી ગાંડા માણસને મળવા સીધા સિંગાપોર ગયા હતા. મંગળવારે સિંગાપોરમાં અમેરિકન પ્રમુખ ડોનલ્ડ ટ્રમ્પ અને ઉત્તર કોરિયાના સરમુખત્યાર કિમ જોંગ ઉન વચ્ચે શિખર પરિષદ યોજાઈ હતી. એ પરિષદ ઘડિયાં લગ્ન જેવી હતી. ૫૦ મિનિટ ટ્રમ્પ અને કિમ વચ્ચે વાતચીત થઈ હતી અને બે કલાક બે દેશોના વિદેશ પ્રધાનો અને અધિકારીઓ વચ્ચે વાતચીત થઈ હતી અને ચપટી વગાડતાં સમજૂતી થઈ ગઈ હતી.

સમજૂતી માત્ર બે મુદ્દાની છે અને એ બે મુદ્દામાં બધું જ આવી જાય છે, માત્ર માળખું નથી આવતું. પહેલો મુદ્દો છે કે નૉર્થ કોરિયા એના અણુ કાર્યક્રમ સમેટી લેશે અને બીજો મુદ્દો છે અમેરિકા નૉર્થ કોરિયાનું જરૂર પડ્યે રક્ષણ કરશે. સમજૂતી પછી પત્રકારો સાથે વાતચીત કરતી વખતે અમેરિકન પ્રમુખ જ વધારે બોલતા હતા, જ્યારે કિમે ખાસ નહીં બોલવાનું પસંદ કર્યું હતું. સ્વાભાવિકપણે અમેરિકાએ નૉર્થ કોરિયા સામે લાદેલા પ્રતિબંધોનો અંત આવી જશે. સમજૂતીમાં જે ખૂટે છે એ વિગતો. નૉર્થ કોરિયા કઈ રીતે અને કેટલા સમયમાં અણુકાર્યક્રમ સમેટી લેશે એની કોઈ વિગત આપવામાં આવી નથી અને અમેરિકા નૉર્થ કોરિયાને કઈ રીતનું રક્ષણ આપશે એની પણ કોઈ વિગત આપવામાં આવી નથી. મોટા ભાગના રાજકીય નિરીક્ષકોનું અનુમાન છે કે આ સમજૂતી ટકવાની નથી.

કોરિયા ચીન, રશિયા, જપાન અને અમેરિકાના વિસ્તારવાદી રાજકારણનું શિકાર છે. જ્યારે રશિયા અને ચીન નિર્બળ હતા, ત્યારે જપાને કોરિયા પર કબજો જમાવ્યો હતો અને કોરિયાને જપાન દ્વારા રક્ષિત દેશ તરીકેનો દરજ્જો આપ્યો હતો. બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં જપાનનો પરાજય થયો હતો અને રશિયા અને અમેરિકાનો વિજય થયો હતો. કોરિયાનાં બે ફાડિયાં કરવામાં આવ્યાં હતાં; નૉર્થ કોરિયા રશિયાના પ્રભાવ હેઠળ હતું અને સાઉથ કોરિયા અમેરિકાના. પાછળનાં વર્ષોમાં નૉર્થ કોરિયા પર રશિયા કરતાં ચીનનો અને સાઉથ કોરિયા પર જપાનનો પ્રભાવ વધતો ગયો હતો એનું મુખ્ય કારણ હતું ભૌગોલિક નજદીકી.

૧૯૫૦થી ૧૯૫૩નાં વર્ષોમાં નૉર્થ અને સાઉથ કોરિયા વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું, જેમાં સાઉથ કોરિયા વતી અમેરિકા મુખ્ય પક્ષકાર હતું. નૉર્થ અને સાઉથ કોરિયા વચ્ચે સરહદ નિર્ધાર્ર્યા વિનાની સંદિગ્ધ છે અને એનો લાભ લઈને નૉર્થ કોરિયાએ સાઉથ કોરિયા પર કબજો જમાવ્યો હતો. ૧૯૫૩માં કોરિયન યુદ્ધનો અંત આવે એ માટે ભારતના વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ પ્રયત્નો કર્યા હતા. સાઉથ કોરિયા અમેરિકા અને જપાનની પાંખમાં હોવાના કારણે અને મૂડીવાદી ઢાંચો અપનાવ્યો હોવાના કારણે નૉર્થ કોરિયા કરતાં આર્થિક રીતે અનેકગણું સમૃદ્ધ છે. આ સ્થિતિમાં નૉર્થ કોરિયા પાસે ટકી રહેવા માટે નઠારાપણું બતાવવા સિવાય કોઈ છૂટકો નહોતો અને એમાં કિમ વંશની તોલે કોઈ ન આવી શકે.

નૉર્થ કોરિયાના વર્તમાન શાસક કિમ જોંગ ઉન ત્રીજી પેઢીના રાક્ષસ છે અને એ પહેલાં તેના પિતા અને દાદા કોરિયન પ્રજાને અને જગતને રાક્ષસી શાસનનો પરિચય કરાવી ચૂક્યા છે. નઠારાપણું અને સંહારક શક્તિ ટકી રહેવા માટેની મુખ્ય શક્તિ છે એ નૉર્થ કોરિયાના શાસકોને કોરિયન યુદ્ધ વખતે જ સમજાઈ ગયું હતું. નૉર્થ કોરિયાએ ૧૯૫૦ના દાયકાથી જ રશિયાની સહાય સાથે અણુ કાર્યક્રમ હાથ ધર્યો હતો. દરમ્યાન ચીન આર્થિક અને લશ્કરી રીતે શક્તિશાળી બનવા લાગ્યું. રશિયા, ચીન અને નૉર્થ કોરિયાની ધરી રચાવાને કારણે હવે અસ્તિત્વનું સંકટ સાઉથ કોરિયા સામે અને કેટલેક અંશે જપાન સામે પેદા થયું હતું. અમેરિકા પણ નૉર્થ કોરિયાથી ભયભીત હતું.

સાઉથ કોરિયામાં આર્થિક વિકાસ અને સુખાકારી અને નૉર્થ કોરિયામાં લોખંડી શાસન, પ્રચંડ લશ્કરી તાકાત; પણ અંદરથી ખોખલું. ૧૯૮૫માં રશિયામાં મિખાઇલ ગોર્બાચોફ સત્તામાં આવ્યા એ પછીથી તેમણે શીતયુદ્ધનો અંત લાવ્યો. રશિયાએ જગતકાજી બનવાની જગ્યાએ ઘરઆંગણાને વિકટ પ્રશ્નો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. ચીનમાં માઓના અવસાન પછી ડૅન્ગ ઝિયાઓ પિંગે મૂડીવાદી આર્થિક ઢાંચો અપનાવીને ચીનના લશ્કરી કરતાં આર્થિક વિકાસ પર વધારે ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. આ સ્થિતિમાં નૉર્થ કોરિયાના શાસકો સામે પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો કે તેમણે નઠારાપણામાં વધારો કરવો જોઈએ કે પછી કૂણા પડવું જોઈએ.

બસ, ૧૯૮૫થી આજ સુધી નૉર્થ કોરિયા બન્ને પરસ્પર વિરોધી માર્ગ અપનાવી રહ્યું છે. ૧૯૮૫માં નૉર્થ કોરિયાએ અણુ બિનપ્રસારણ સંધિ પર સહી કરી હતી અને એ પછી અંચઈ કરીને નીકળી ગયું હતું. ૧૯૯૪માં અમેરિકન પ્રમુખ બિલ ક્લિન્ટનના સમયમાં સમજૂતીનું એક માળખું (ઍગ્રીડ ફ્રેમવર્ક) વિકસાવવામાં આવ્યું હતું, જે પણ નૉર્થ કોરિયાએ તોડી નાખ્યું હતું. ક્લિન્ટનના અનુગામી જ્યૉર્જ બુશે કિમને આ જગતના ત્રણ રાક્ષસોમાંના એક તરીકે ઓળખાવ્યો હતો અને નૉર્થ કોરિયાને નામશેષ કરવાની ધમકી આપી હતી ત્યારે એના જવાબરૂપે નૉર્થ કોરિયાએ ૨૦૦૬માં અણુધડાકા કર્યા હતા. બરાક ઓબામા પ્રમુખ બન્યા પછી તેમણે પણ દોસ્તીનો હાથ આગળ કર્યો હતો. ડોનલ્ડ ટ્રમ્પ મારી નાખું કાપી નાખુંવાળો મિજાજ ધરાવે છે એટલે ૨૦૧૭માં ટ્રમ્પ પ્રમુખ બન્યા એ પછીથી નૉર્થ કોરિયાએ અણુ પરીક્ષણોનો મારો ચલાવ્યો હતો.

ગભરાયેલા બન્ને છે. નૉર્થ કોરિયા પણ ગભરાયેલું છે અને અમેરિકા પણ ગભરાયેલું છે. અમેરિકા કરતાં વધુ સાઉથ કોરિયા અને જપાન ગભરાયેલા છે અને એ બન્ને દેશો નૉર્થ કોરિયા સાથે સમજૂતી કરવા માટે અમેરિકા પર દબાણ લાવે છે. નૉર્થ કોરિયાને એ વાતનો ડર છે કે શસ્ત્રોના ભંડાર છે, પણ કોઠલા ખાલી છે ત્યારે પ્રજાને દબાવી રાખીને ક્યાં સુધી નભાવી શકાશે? બીજી બાજુ કિમ જોંગ ઉનને જો જરાક ઢીલ છોડે તો તેના હાલ અમેરિકા લિબિયાના કદ્દાફી જેવા કરશે એ વાતનો ડર છે. ઓછામાં પૂરું અમેરિકાના વિદેશ પ્રધાને લિબિયા ફૉર્મ્યુલાની મહિના પહેલાં વાત કરી હતી, જેને કારણે કિમે ટ્રમ્પને મળવાની ના પાડી દીધી હતી. ટૂંકમાં કિમને હાથમાંની તલવાર ફેંકી દેતાં ડર લાગે છે, કારણ કે તલવાર તેની તાકાત છે. બીજી બાજુ તલવારના ભરોસે કેટલા દિવસ ટકી શકાશે એ વાતનો પણ તેને ડર લાગે છે. આ બાજુ ડોનલ્ડ ટ્રમ્પમાં ઓબામાના મુત્સદ્દીગીરીના ગુણોનો અભાવ છે, એ જોતાં સમજૂતી ટકે એમ લાગતું નથી.

આમ છતાં પહેલ થઈ એ સારી વાત છે. અઘરા કેસોમાં અનેક નિષ્ફળતા પછી સફળતા મળતી હોય છે.

સૌજન્ય : ‘કારણ-તારણ’ નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતી મિડ-ડે”, 13 જૂન 2018

કલ્પનાએ નીતિનભાઈ સાથે સાન્તાક્રુઝમાં ફોન પર વાત કરી ત્યારે બીજી વાતોમાં એમણે એમ પણ કહેલું કે એમની નીચે રહેતાં લીલાબહેન સાન્તાક્રુઝમાં પડી ગયાં હતાં અને તબિયત બહુ ખરાબ થઈ જવાથી લીલાબહેનની દીકરી કોકિલા આવીને એમને પાછી અમેરિકા લઈ ગઈ છે.

કલ્પના ફિલાડેફિયા રહે. મુંબઈ જાય ત્યારે એના મિત્ર નીતિનભાઈ અને શારદાબહેનને મળવા સાન્તાક્રુઝ અચૂક જાય. લીલાબહેન અને લાલજીભાઈ એમની નીચે રહે. કલ્પના એમને પણ મળે. લાલજીભાઈ ગુજરી ગયા પછી કોકિલા લીલાબહેનને એને ઘેર ન્યૂ હેવન, કનેટીકટ લઈ આવી. આ વાતને પચ્ચીસ જેટલાં વરસ થઈ ગયાં. દરમિયાન, વરસે બે વરસે લીલાબહેન મુંબઈ જાય અને એમના સાન્તાક્રુઝના ફ્લેટમાં રહે. સગાંવહાલાં અને મિત્રોને મળીને પાછાં આવે.

લીલાબહેન એમના જમાનાનાં લેખિકા હતાં. બે વારતાસંગ્રહો પણ પ્રસિદ્ધ કરેલાં. કલ્પનાને પણ સાહિત્યમાં રસ એટલે બન્ને પુસ્તકો એમણે કલ્પનાને આપેલાં.

પચ્ચીસ વરસ દરમિયાન એકાદ બે વાર લીલાબહેનને મળવાનું થયેલું. પણ એમના સમાચાર અવારનવાર મળતા રહે.

ઓક્ટોબર ૨૦૦૮માં કલ્પનાને યેલ યુનિવર્સિટી તરફથી સાઉથ એશિયન કોન્ફરન્સમાં ભાગ લેવાનું નિમંત્રણ મળ્યું. ઓક્ટોબર મહિનો એટલે અમેરિકાના ઉત્તરપૂર્વ પ્રાંતોમાં પાનખર સોળે કળાએ ખીલી ઊઠી હોય. ગાઢી વનરાજી વૃક્ષોનાં પાંદડાં ખરી જતાં પહેલાં પીળાં, રાતાં, કેસરી, અને ભૂખરા રંગો ધારણ કરે. દૂરથી લાગે કે વનમાં જાણે દવ લાગ્યો છે. પાનખરમાં વૃક્ષોની આવી જાહોજલાલી હોઈ શકે એ તો જેણે માણી હોય એને જ ખ્યાલ આવે. લોકો દેશ પરદેશથી જોવા આવે.

કલ્પનાએ નિમંત્રણ સ્વીકાર્યું. એને થયું કે કોન્ફરન્સમાં ભાગ લેવાશે, પાનખર માણવા મળશે, અને શક્ય હશે તો લીલાબહેનને પણ મળાશે.  કલ્પનાએ કોકિલાને ફોન કરીને એ મળવા આવી શકે કે કેમ એ પૂછયું.

“બા ઘેર જ છે. ગમે ત્યારે આવોને. બાને ખૂબ ગમશે. હું કામ પરથી પાંચ વાગ્યે આવીશ. નર્સ ઘરે હશે.” કોકિલાએ કહ્યું.

કલ્પના કોન્ફરન્સ પતાવી લીલાબહેનને મળવા ગઈ. બપોરના ત્રણેક વાગ્યા હશે. કલ્પનાએ બેલ મારી. નર્સે બારણું ખોલ્યું.

“આઈ એમ કલ્પના. આઈ હેવ કમ ટુ સી લીલાબહેન.”

“કમ ઈન. બા ઇઝ અપસ્ટેર્સ.” કલ્પના એની પાછળ પાછળ ઉપર ગઈ.

કલ્પનાએ અનુમાન કર્યું કે લીલાબહેન ખાટલા પર સૂતાં છે. રજાઈના આકાર પરથી લાગે કે રજાઈ જ આડીઅવળી પડી છે ને એની નીચે કોઈ નથી. નર્સે ઈશારાથી કલ્પનાને સામેના ખાટલા પર બેસવા કહ્યું.

થોડી વાર પછી લીલાબહેન જાગ્યાં.

“નર્સ!” લીલાબહેને બૂમ પાડી.

“નર્સ!” લીલાબહેને ફરીથી બૂમ પાડી.

“યસ, બા.”

“વોટ ટાઈમ ઈઝ ઈટ?”

“અરાઉન્ડ થ્રી.” બપોરની ટીવી સીરિયલમાંથી નજર ખસેડી નર્સ બોલી.

“આઈ વોન્ટ ટુ ગો પીપી.”

“ઓકે.” નર્સે કહ્યું.

નર્સ કમોડવાળી ખુરશી લાવી. કલ્પના ઊઠીને રૂમની બહાર ગઈ. ખાટલા પરથી ઊઠતાં ઊઠતાં લીલાબહેને જોયું કે કલ્પના સામેના ખાટલા પર બેઠી હતી. પાંચેક મિનિટ પછી કલ્પનાએ ડોકિયું કર્યું તો જોયું કે લીલાબહેન વાળ ઓળાવતાં હતાં. નર્સે એમની સાવ પાતળી ગૂંથેલી લટ છોડી. વાળમાંથી ગૂંચ કાઢી. નાની અંબોડી વાળી. લીલાબહેને આંગળી ચીંધી ચાંલ્લો માંગ્યો. જમણા હાથની આંગળી નાક પર મૂકી કપાળ સુધી લઈ ગયાં અને બરાબર કપાળની વચ્ચે ચાંલ્લો ચોંટાડયો.

કલ્પના બારણા પાસે ઊભી હતી.

“કોણ?” લીલાબહેને પૂછ્યું.

“કલ્પના. કલ્પના પારેખ. ફિલાડેફિયાથી આવી છું.”

“કલ્પના, અંદર આવ. ખાટલા પર બેસ. આમ બારણા પાસે શું ઊભી છે?”

કલ્પના એમની સામેના ખાટલા પર બેઠી.

“તું મુંબઈથી આવી?

“ના, હું ફિલાડેફિયા રહું છું. યાદ છે તમે એક વાર કોકિલા સાથે મારે ઘેર આવેલાં?”

“એમ?  મને કેમ યાદ નથી?” લીલાબહેને કહ્યું.

“બા, બહુ વરસ થયાં ને? અમે ય કેટલું ભૂલી જઈએ છીએ.” કલ્પનાને પણ લીલાબહેન માટે બાનું સંબોધન વધુ ગમ્યું.

“નર્સ!” લીલાબહેને બૂમ પાડી.

“નર્સ!” લીલાબહેને ફરીથી બૂમ પાડી.

“યસ, બા.”

“વોટ ટાઈમ ઈઝ ઈટ?”

“થ્રી ટવેન્ટી.” નર્સે કહ્યું.

“ઈટ ઈઝ થ્રી ટવેન્ટી એન્ડ નો લન્ચ?”

“બા, યુ હેડ લન્ચ.”

“કલ્પના, મેં લન્ચ ખાધું હોય તો મને યાદ ન રહે? આ નર્સ આખો દિવસ ટીવી જ જોયા કરે છે ને મ્યુિઝક પર નાચ્યા કરે છે. શી થીન્કસ શી ઈઝ અ ગૂડ ડાન્સર! બટ નર્સ, યુ આર નોટ અ ગૂડ ડાન્સર!”

“ઓકે. બા ..”

“ડોન્ટ વોચ ટીવી. ગેટ મી લન્ચ.”

“ઓકે, બા.”

“કલ્પના, યાદ છે આપણે ત્યાં ઉમાશંકર અને મનસુખલાલ ઝવેરી આવતા’તા?”

“હા, હું એમને તમારે ત્યાં જ મળી છું.”

“એક વાર સુંદરમ્‌ની ટ્રેન મોડી થયેલી તે છેક રાતે બાર વાગ્યે અમારે ત્યાં આવ્યા. મેં એમને ગરમ ગરમ ભાખરી શાક જમાડયા’તા.”

“હં.”

“નર્સ, વ્હેર આર યુ? વોટ અબાઉટ માઈ શાવર? માઈ લન્ચ?”

“બા, યુ હેડ શાવર એન્ડ યુ હેડ લન્ચ.”

આ નર્સ સાવ નકામી છે. એના કરતાં તો મારું અંગ્રેજી સારું છે. સાવ ડોબી છે ડોબી. લીલાબહેન બોલ્યાં.

“બા, એ નાની છે. વળી અમેરિકાની નથી લાગતી.” કલ્પનાએ કહ્યું.

“નર્સ, વ્હેર આર યુ ફ્રોમ?” કલ્પનાએ પૂછયું.

“ડોમિનિકન રિપબ્લિક.”

“બા, એ અહીંની નથી એટલે સારું અંગ્રેજી નથી આવડતું.”

“કલ્પના, મારી ઉંમર કેટલી છે ખબર છે?”

“આશરે …..” કલ્પના બોલે આગળ, એ પહેલાં જ લીલાબહેન બોલ્યાં, “અરે, પૂરાં બાણું થયાં. જે, ટેબલ પર મારો ફોટો છે.”

ટેબલ પર લીલાબહેનનો ભર યુવાનીનો ફોટો હતો. સુંદર નમણો ચહેરો. ભાવ નીતરતી આંખો. સરસ ઓેળેલા વાળ.

ઉમાશંકર આવ્યા ત્યારે લાલજીએ પાડેલો.

“ક્યાં છે ઉમાશંકર હમણાં? હજી અમદાવાદના બંગલામાં જ રહે છે? ‘સેતુ’ એમના બંગલાનું નામ, નહીં?”

“હા, બંગલાનું નામ તો ‘સેતુ’ જ પણ ઉમાશંકર તો ગુજરી ગયા છે. ખાસ્સો વખત થયો.”

“તો મને કેમ ખબર નથી? કોકિલાએ કેમ કહ્યું નહીં? એક વાર સાન્તાક્રુઝના ઘરે આવેલા ત્યારે એમણે એમનો ગંગોત્રી મને ભેટ આપેલો. મને કહે કે …..”

“શું?”

“કલ્પના, મારું નામ શું?”

“લીલાબહેન.”

“હા, લીલા. જોને, મારું જ નામ ભૂલી જાઉં છું. એમણે કહેલું કે લે, લીલા આ ગંગોત્રી તારે માટે. હસ્તાક્ષર કરીને આપેલો. હું તો ખુશ ખુશ. તેં વાંચ્યો છે?”

“હા, પણ બધાં કાવ્યો યાદ નથી.” કલ્પના બોલી.

“એની અર્પણપંક્તિ યાદ છે?”

“ના”.

“કંઈ પ્રવાસી, પ્રવાસી જેવું હતું.”

“તમારી પાસે પુસ્તક હોય તો જોઈ આપું.” કલ્પના બોલી.

“નર્સ!” લીલાબહેને બૂમ પાડી.

“યસ, બા?”

“નો શાવર, નો લન્ચ? કલ્પના, આ ડોબીને સમજાવને કે હું સવારની ભૂખી છું.”

“બા, ચ્હા-નાસ્તો લેશો?” કલ્પનાએ પૂછયું

“અરે, પહેલાં લન્ચનું તો કરો. કોકિલા ક્યાં છે?”

“આવતી જ હશે.”

“તું કાકાસાહેબને મળી છે?”

“ના, દૂરથી જોયા છે.”

“અને મેઘાણીને? અમે તો એમને મુંબઈના કોન્વોકેશન હોલમાં સાંભળવા જઈએ. શું બુલંદ એમનો અવાજ! કવિતા બોલે ત્યારે અમારી આંખમાંથી તો ટપટપ આંસુ પડે!”

“બા, તમને કેટલું બધું યાદ છે અને તે ય અમેરિકામાં!”

“મને બાણું થયાં. નર્સ, આઇ વોન્ટ ટુ ગો પીપી”.

“બા, યુ જસ્ટ ડિડ.” નર્સ બોલી.

“કલ્પના, પ્રવાસી પછીના કયા શબ્દો?”

“મને ચોક્કસ યાદ નથી.” કલ્પના શરમની મારી બોલી.

“વિલેપાર્લામાં સપ્તર્ષિ હતા.”

“સપ્તર્ષિ?”

“જો, હું ગણાવું. અમૃતલાલ યાજ્ઞિક, ગુલાબદાસ બ્રોકર, મનસુખલાલ ઝવેરી, સુંદરજી બેટાઈ, રામપ્રસાદ બક્ષી, હરિવલ્લભ ભાયાણી, અને કરસનદાસ માણેક. વિલેપાર્લામાં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદનું અધિવેશન હતું ત્યારે હું બધાંને મળેલી. કલ્પના, મારા જમાઈનું નામ શું?”

“બા, સપ્તર્ષિ યાદ છે ને તમારા જમાઈનું નામ જ ભૂલી ગયા?”

“અરે, મારું નામ જ ભૂલી જાઉં છું. જોજે, તું પણ એક દિવસ ….”

“તમારા જમાઈનું નામ ગૌરાંગ.”

“એ ક્યારે આવશે?”

“સાંજે.”

“અત્યારે કેટલા વાગ્યા?”

“ચાર.”

“હું ક્યાં છું?”

“ન્યૂ હેવનમાં, કોકિલાને ત્યાં.”

“તું કોણ?”

“કલ્પના.”

“કલ્પના કોણ?”

“કલ્પના પારેખ. આપણે નીતિનભાઈને ત્યાં સાન્તાક્રુઝમાં મળેલાં. તમે મારે ત્યાં ફિલાડેફિયા પણ આવી ગયાં છો.”

“રામપ્રસાદ બક્ષી શું કરે છે? હજી સંસ્કૃત ભણાવે છે? ને પેલા સદાય હસતા હરિવલ્લભ ભાયાણી? ઉમાશંકરનું “સંસ્કૃિત” હજી જીવે છે? બિચારા ગાંઠનું ગોપીચંદન કરતા’તા! કોકિલા તો સંસ્કૃિત મંગાવતી જ નથી.

“બા, રામપ્રસાદ, ભાયાણીસાહેબ, અને ઉમાશંકર કોઈ હયાત નથી.”

“મને કેમ ખબર નથી?”

“તમે ભૂલી ગયા છો.”

“તું કલ્પના કે કોકિલા?”

“કલ્પના.”

“મને યાદ આવ્યું ….!”

“શું, બા?”

“પેલી અર્પણપંક્તિ. પ્રવાસી, તેં જગવી સિંધુરટણા. પણ વચ્ચેના શબ્દો ……”

“બા, હું તમને જોઈ આપીશ.”

“આપણાથી સીધું ઉમાશંકરને પૂછાય?”

“બા, એ હવે નથી.” કલ્પના બોલી.

“નર્સ …! નર્સ …!”

“યસ, બા?”

“ડોન્ટ વોચ ટીવી. ડોન્ટ ડાન્સ. યુ આર નોટ અ ગૂડ ડાન્સર …!”

“ઓકે, બા.”

“કલ્પના, પેલો ફોટો ….”

“લો ..”

“ઉમાશંકર આવ્યા ત્યારે લાલજીએ પાડેલો. જે, હું બાણુંની છું પણ એવી જ લાગું છુંને? મારા વાળ, વાળમાં ફૂલ, લાલચટ્ટક ચાંલ્લો, જામનગરની બાંધણી ….!’

“બા, તમે હજી એટલાં જ રૂપાળાં છો.”

“કલ્પના, કોકિલાને કહેને કે  બપોર થઈ ગઈ. લન્ચ ક્યારે બનાવશે?”

“તમને નાસ્તો આપું?”

“ના, મારે સૂઈ જવું છે.”

“બા, હું નીકળું. મારે હજી બોસ્ટન જવું છે.”

કલ્પનાએ કોકિલાને ફોન કરીને કહ્યું કે એ જાય છે. બોસ્ટનથી પાછાં ફરતાં કદાચ આવશે. એ નીચે ઊતરી. નર્સે દરવાજો બંધ કર્યો. કલ્પનાએ ગાડી અનલોક કરી.

પર્સ પેસેન્જર સીટ પર મૂકી. ડ્રાઈવર સીટ પર બેસી સીટબેલ્ટ બાંધ્યો. ગાડી સ્ટાર્ટ કરવા જતી હતી ત્યાં જ નર્સ દોડીને આવી.

“બા વોન્ટસ યુ.”

કલ્પનાને થયું બાને કંઈ થઈ ગયું. એ દોડીને ઉપર ગઈ.

બા પથારીમાં સૂતાં સૂતાં બારણા સામે જોતાં હતાં. એમણે કલ્પનાને જોઈ.

“કલ્પના, યાદ આવી ગઈ.”

“શું?”

“અર્પણપંક્તિ. “અજાણ્યું વહી આવ્યું ગભરુ ઝરણું કો તવ પદે
             પ્રવાસી, તેં એને હૃદય જગવી સિંધુરટણા!”

કલ્પના વોઝ સ્પીચલેસ. એ બારણામાં જ સ્થિર થઈ ગઈ. નીચે બારણું અનલોક થવાનો અવાજ આવ્યો. કોકિલા હળવે પગલે દાદર ચડી બાના રૂમમાં આવી.

“આવ, આવ, કલ્પના. કોકિલાએ કહેલું કે તું આવવાની છે. કેમ, આટલી મોડી આવી? મેં તો આખી બપોર કોકિલા સાથે વાતો કરી. ભગવાન જાણે શુંનું શું બોલી ગઈ હોઈશ. તું ક્યાંથી આવી? મુંબઈથી? મેં લન્ચ નથી ખાધો. તું ખાઈશને મારી સાથે? નર્સ.. વ્હેર આર યુ? નર્સ ……!”

સૌજન્ય : https://davdanuangnu.wordpress.com/2018/06/10/પન્ના-નાયકની-વાર્તા-૨-ખૂ/