તમે કલ્પી શકો છો કે તમે, છત પરની ગરોળીથી ડરી ડરીને, સંડાસમાં કમોડ પર સીસી કરી રહ્યા હો, અને અચાનક લાઈટ ગૂલ થઈ જાય, અને પૂરા બે કલાક સુધી એ અંધકારમાં, ગરોળીના ડર વચ્ચે, અસહાય પુરાઈ રહો તો તમારી શું વલે થાય ?

શાંતિકાકાનો આ અનુભવ જાણવા જેવો છે.

આ શાંતિકાકા ૭૪ વર્ષના વયોવૃધ્ધ સજ્જન છે. સજ્જન તો ના કહેવાય, કારણ કે જુવાનીના દિવસોમાં, સંજીવકુમારના વહેમમાં કંઈ કેટલા ય ખેલ કરી ચુક્યા છે, પણ પાછલી ઉંમરે, પ્રોસ્ટેટની તકલીફો પછી, હિલોળા લેતા સમુદ્રનાં મોજાંઓ, ઠરીને શાંત થઈ ગયાં છે અને તેમની સમવયસ્ક બહેરી બૈરી શાંતા સાથે શેષ જીવન વ્યતિત કરી રહ્યા છે.

હાં … તો, આ શાંતિકાકાને કેન્સરનું ડાયગ્નોસિસ થયું છે. રેડીએશન અને સર્જરીમાંથી પસાર થઈ ચુક્યા છે. બાવન વર્ષના લગ્નજીવન પછી, તેમની નિઃસંતાન પત્ની માટે ભવિષ્યની આર્થિક વ્યવસ્થા કરવા માટે, અમેરિકાથી અમદાવાદ આવ્યા છે. એક જમાનામાં જ્યાં ખુલ્લા ખેતરો હતા અને આંબાનાં વૃક્ષોથી વનરાજી મહેંકતી હતી, એવા સ્થળે તેમણે એક નાનકડું ૬૪ વારનું ઘર બાંધ્યું હતું, અને ભવિષ્યમાં, પોતે રિટાયર થયા પછી, આ ઘરની પછવાડે ખુલ્લા ખેતરમાં, આંબાના ઝાડ નીચે ખાટલો ઢાળીને, પુસ્તકો વાંચતાં વાંચતાં, શેષ જીવન વ્યતિત કરવાના સ્વપ્નો સેવ્યા હતા.

એ ઘરનું રિનોવેશન કરાવીને, પંદરેક દિવસથી રહેવા માંડ્યું હતું. હવે સ્વપ્નો સેવેલાં એ ખેતરો અને આંબાનાં ઝાડ તો રહ્યાં નથી. એની જગ્યાએ ઊંચા બહુમાળી મકાનો ઊભા થઈ ગયા છે. આમ તો શાંતાબહેન અને શાંતિકાકા શેષજીવન શાંતિપૂર્વક હ્યુસ્ટનમાં વિતાવી શકે તેમ છે, પરંતુ હવે, કેન્સરના નિદાન પછી, નિઃસંતાન શાંતિકાકાને પોતાની પત્ની શાંતાના ભવિષ્યની ચિંતા થાય છે, કે અરેરે ! એ બિચારી અંગ્રેજી જાણતી નથી, કાને સાંભળતી નથી, ગાડી ડ્રાઇવ કરતી નથી. અરે ! ચેકમાં સહી કરીને પૈસા ઉપાડતા પણ એને આવડતું નથી, ત્યાં એ એકલી આ દેશમાં કેવી રીતે રહેશે ? એટલે અત્યારથી જ ઇન્ડિયાની નેશનાલાઇઝ્ડ બેન્કોમાં, દર ત્રણ મહિને એના સેવિંગ્ઝ ખાતામાં વ્યાજ જમા થઈ જાય અને અમેરિકાની સોશ્યલ સિક્યોરિટીના પૈસા પણ જમા થતા રહે એવી વ્યવસ્થા કરવા, એ અમદાવાદ આવ્યા હતા.

આટલી પૂર્વભૂમિકા પછી મૂળ વાત પર આવીએ.

મેનોપોઝની પીડા અને પ્રોસ્ટેટની તકલીફો પછી, ઘણાં સમયથી પતિ-પત્ની સીંગલ બેડમાં, વચ્ચે ટીપોય પર દવાઓની શીશીઓ ગોઠવીને અલગ અલગ જ સૂતાં હતાં જેથી ઓઢવાનાની ખેંચાખેંચ એવોઇડ કરીને શાંતિથી ઊંઘી શકાય.

એ રાત્રે … લગભગ ત્રણ વાગ્યે, પહેલા શાંતાબહેન બાથરૂમ જવા ઊઠ્યાં. બાથરૂમમાંથી પાછા ફરતાં, રસોડામાં પાણી પીવા ગયાં. પછી તરત જ શાંતિકાકા ઊઠ્યા અને સંડાસમાં ઘુસ્યા અને કમોડ પર પીપી કરવું શરૂ કર્યું. રસોડામાં ગયેલા શાંતાબહેને સંડાસની લાઈટ ચાલુ જોઈ, એટલે એમને થયું કે પોતે લાઈટ બંધ કરવાનું ભૂલી ગયાં હશે, તેથી એમણે સંડાસની લાઈટ બહારથી ઓફ કરી નાંખી, અને સંડાસના દરવાજાને સાંકળ વાસી દીધી, અને જઈને પોતાના પલંગ પર, ગોદડુ ઓઢીને સૂઈ ગયાં.

લાઈટ ઓફ થતાં જ, શાંતિકાકા બૂમ પાડી ઊઠ્યા કે ‘અલી શોંતા, … હું બાથરૂમમાં છું. લાઈટ કર અને સાંકળ ખોલ.’…. પણ બહેરી શાંતા ક્યાંથી સાંભળે ?

શાંતિકાકાએ પીપી કરતાં પહેલાં જોયેલું કે એક જાડી મદમસ્ત લીલીછમ ગરોળી કમોડની બરાબર ઉપર, છત પર, વળગેલી હતી. શાંતિકાકાને નાનપણથી ગરોળીની બહુ બીક લાગે એટલે આ મદમસ્ત ગરોળીને જોતાં જોતાં જ એમણે હોસપાઈપ પકડી રાખેલો પણ પ્રોસ્ટેટને કારણે અતિ મંદ ગતિથી …. યુ નો વોટ આઈ મીન !

૭૪ વર્ષના પ્રોસ્ટેટ અને કેન્સર પેશન્ટ એવા શાંતિકાકા જોર જોરથી ‘શોંતા … શોંતાડી, દરવાજો ખોલ’ની બૂમો પાડતા જાય અને જોરજોરથી દરવાજાને ધધડાવતા જાય, પણ બહેરી બૈરી ક્યાંથી સાંભળે ? પાછળની સોસાઇટી ‘કામજ્યોતએપાર્ટમેન્ટ’ના રહીશો, ચોકીદાર બધા જાગી ગયા. શાંતિલાલની સોસાઈટીના પાડોશીઓ પણ રાત્રે ત્રણ વાગ્યે જાગી ગયા.

‘અરે … અમને તો રાત્રે ત્રણ વાગ્યે ઊંઘવા દો’ … સંડાસના કમોડની ઉપરના વેન્ટીલેટરના કાચમાંથી શાંતિકાકા જવાબ આપે …

પૂરા એકાદ કલાક સુધી આ તાયફો ચાલ્યો … એક બાજુ પેલી ગરોળીની બીક .. સાલી ગરોળી ફર્શ પર પડી હશે તો? ટૂંકી ચડ્ડી પહેરેલા શાંતિકાકા પેલી ગરોળી એમની લાજ લૂંટવાની હોય એમ બે ય હાથે ચડ્ડીને પકડી રાખે અને બૂમો તો પાડતા જ જાય … ક્યાંક ગરોળીને એની સહિયર ના મળી જાય !

શાંતિલાલની સોસાઈટીના પડોશીઓ આગળના દરવાજેથી ‘શાંતામાસી .. શાંતામાસી’ના પોકારો પાડે. પાછળની સોસાઈટીના રહીશો શાંતિલાલને ભાંડે … એમ ચાલ્યા કર્યું અને શાંતામાસી સુખપૂર્વક ઘસઘસાટ ઊંઘતાં રહ્યાં ….

હારી, થાકીને શાંતિલાલે છેવટે પોતાના હથિયારો હેઠા મૂકી દીધા, અને છેલ્લે છેલ્લે કમોડના વેન્ટીલેટર પાસે જઈને પાછળની સોસાઈટીના રહીશોને કહ્યું :

‘મારા અજાણ્યા દોસ્તો … તમે તો કોઈએ મને જોયો નથી કે ઓળખતા નથી. હવે  મને લાગે છે કે મારું મોત જ મને છેક અમેરિકાથી અમદાવાદના આ અંધારિયા, ગંધાતા સંડાસમાં મરવા માટે ખેંચી લાવ્યું છે. જેના ભવિષ્યની સલામતીને ખાતર હું અહીં આવ્યો, એ મારી બાવન વર્ષના લગ્નજીવનની સંગિની પણ આ છેલ્લી ઘડીએ મારો અવાજ સાંભળી શકતી નથી. હું એને અલવિદા પણ કહી શકતો નથી. પેલી ગરોળી ગમે તે ઘડીએ મારા આ પાર્થિવ શરીરને સ્પર્શી લેશે અને મારું શરીર લીલુછમ થવા માંડશે. હું મોતને મારી સમક્ષ જોતો રહીશ અને આટઆટલા પૈસા હોવા છતાં, મેડિકલ સહાય વગર હું મોતને ભેટીશ. હું બાથરૂમના દરવાજા પાસે જ સૂઈ જાઉં છું. અને મોતની પ્રતિક્ષા કરું છું.

હવે કોઈ બારણાં ખખડાવીને કોઈની ઊંઘ ના બગાડશો. ફરી જ્યારે મારી પત્નીને બાથરૂમ જવાની ચળ ઉપડશે અને એ બાથરૂમ ખોલશે, ત્યારે એને મારો મૃતદેહ જોવા મળશે. શાંતાનો કોઈ દોષ નથી. એ બિચારી બહેરી છે. એણે જાણી જોઈને થોડો મને પૂરી દીધો છે ? આ તો મારી નિયતિ હતી. દોસ્તો … મારું મરણ એક વાત કહી જાય છે .. આખી જિન્દગી તમે પૈસા બચાવો, ગણ ગણ કરો, એની વ્યવસ્થા કર્યા કરો પણ નિયતિએ એ પૈસાની વ્યવસ્થા એની રીતે જ કરી રાખી છે. તમે તો એ પૈસાના વ્યવસ્થાપક જ હતા … એમ.ડી. એન્ડર્સન કેન્સર હોસ્પિટલ તમારું દુઃખ થોડું હળવું કરી શકે છે, પણ પાંચમની છઠ્ઠ નથી કરી શકતી.’

શાંતિલાલ શાંતિપૂર્વક સંડાસના દરવાજે બેસી પડ્યા. હવે એને પેલી ગરોળીની બીક નહોતી લાગતી. મૃત્યુને ભેટવાની તૈયારી કરી લીધા પછી કોઈ ડર નથી રહેતો.

સવારે પાંચ વાગ્યે, શાંતામાસી ઊઠ્યાં, સંડાસનું બારણું ખોલ્યું અને ઝોકું ખાઈ ગયેલા શાંતિકાકાને જોઈને હેબતાઈ જ ગયાં.

હવે ચીસ પાડવાનો વારો એમનો હતો.

આમ તો આટલેથી આ વાર્તા પૂરી કરી શકાય. વિવેચકો કહે કે ચોટદાર અંત સાથે વાર્તા પૂરી થઈ. પણ ના …

મારી વાર્તાનો અંત આ નથી. શાંતિકાકા ઊંઘમાંથી જાગ્યા હોય એમ ઊભા થયા. બહેરી પત્નીને વળગીને ખૂબ રડ્યા. ઘરની બહાર નીકળીને ખુલ્લા આસમાન સામે જોઈને ઊંડા ઊંડા શ્વાસ લીધા. ફરી સંડાસમાં જઈને પેલી છત પર વળગીને ચૉટેલી ગરોળીને જોઈ. ગરોળી આટઆટલી ધમાલ, બૂમાબૂમ વચ્ચે પણ સ્થિતપ્રજ્ઞ શી એમ જ છતને વળગેલી હતી. એ શાંતિકાકાનું મોત બનવા નહોતી આવી.

શાંતિકાકાએ એ ગરોળીને બે હાથ જોડીને પ્રણામ કર્યા.

લખ્યા તારીખ –   ૨૮ માર્ચ ૨૦૧૫

e.mail : navinbanker@yahoo.com

Julio Ribeiro is one of the best known police officers in India. Recently (March 16, 2015) he wrote in his article that he is feeling like a stranger in this country. ‘I feel threatened, not wanted, reduced to a stranger in my own country’. This pain and anguish of a distinguished citizen, an outstanding police officer has to be seen against the backdrop of the rising attacks on Churches and rape of the 71 year old nun in Kolkata. All over the country the rage amongst the Christian community is there to be seen in the form of silent marches, candle light vigils and peaceful protests.

As such during the last several months in particular the instances of attacks, and intimidation of the minority community has become more frightening. There is also a noticeable change in the pattern of violence against them. Earlier these attacks were more in the remote Adivasi areas, now one can see this taking place in urban areas also. The change in frequency of these attacks after the new Government took over is a striking phenomenon.

As such Christians are one of the very old communities in India. Right from the first century when St. Thomas visited Malabar Coast in Kerala and set up a Church there the Christian community has been here, part of the society, contributing to various aspects of social life. The missionaries, the nuns and priests, have also spent ages in the rural hinterlands setting up educational and health facilities and have also founded the most reputed educational institutions in most of the major cities of the country. Christians today are a tiny minority (2.3% as per 2001 census). It has been a community which like any other has its own internal diversity with various Christian denominations.

In this context the rise of anti Christian violence during last few decades in Adivasi areas, Dangs (Gujarat) Jhabua (MP) Kandhamal (Orissa) has been an unnerving experience for the community as a whole and for those believing in pluralism and diversity of the country in particular. The violence which picked up from mid nineties peaked in the burning alive of Pastor Graham Stains (23rd Jan 1999) and later Kandhamal violence in 2007 and 2008. After this there was a sort of low intensity scattered violence in remote areas, till the attack on Churches in Delhi from last several months. The Churches which were attacked were scattered in five corners of Delhi, Dilshad Garden (East), Jasola (South West), Rohini (Outer Delhi), Vikaspuri (West) and Vasant kunj (South), as if by design the whole terrain of Delhi was to be covered for polarization. It was claimed by police and state that the main cause of these has been theft etc.; in the face of the fact at most of the places the donation boxes remained intact. BJP spokesperson are vociferously giving the data that during this period so many temples have also been attacked, which is a mere putting the wool in the eye, as the targeted nature of anti Christian violence is very glaring.

In the meanwhile the RSS Sarsanghachalak, the boss of the Hindu right, to which BJP owes its allegiance, states that Mother Teresa was doing the charity work with intent to conversion. Post the statement two major incidents have come to light. One is in Hisar in Harayana, where a church has been attacked, it’s Cross replaced by the idol of Lord Hanuman and the Chief Minister of Haryana, who again has RSS background, stated that the Pastor of the Church has been alleged to be part of the conversion activities. At the same time RSS progeny Vishwa Hindu Parishad stated that more such acts of attack on churches will take place if conversions are not stopped. This incident reminds one of the placing of the idols of Ram Lalla (Baby Ram) in Babri Mosque in 1949 and then claiming that it was a birth place of Lord Ram. In addition the statement of the Chief Minister gives a clear indication as to how the investigation of the incident will take place and whether the real culprits will ever be nabbed. Incidentally there are no police complaints about Pastors’ conversion activities if any, in the police records. This ‘they are doing conversions’ is a standard ploy which is propagated for anti Christian violence, which one has witnessed so far.

After Bhagwat’s comments on Mother Teresa the anti Christian violence seems to be intensifying by the day and the incidence of Haryana and Kolkata are symbols of that and VHP is openly talking of more attacks. When Prime Minister Modi broke his deliberate silence on the issues of violence against minorities, he did say that religious freedom will be respected. But one also knows that what he says and what he means are mostly not the same. Also that now the silence of last several months has given a clear message to his associates in RSS combines that they can carry on their disruptive and polarizing activities at will. A large section within the Christian community feel that Modi was voted on the agenda of development and this type of violence was not anticipated! That is a sheer naivety, Modi is a RSS trained Pracharak, for whom the divisive agenda remains at the core, to be implemented by a clever ‘division of labor’ implemented through different organizations, which are part of RSS combine popularly known as Sangh Parivar.

As such India has been the cradle of many religions, which celebrated and lived together, a far cry from the present atmosphere which is intimidating the minorities. Christian’s plight in recent times is something to which the concerned democratic rights individuals need to wake up to. This seems to be unfolding of the script, Pehle Kasai Phir Isai, (First Muslim, then Christians). It is not just a violation of their rights; it’s also a violation of very basic norm of democracy. As they say, a democracy has to be judged by the litmus test of level of security and equity its minorities enjoy!

Who has been the most admired among the 15 Prime Ministers India has had so far? The answer is a no-brainer. It was Pandit Jawaharlal Nehru. As a towering leader of India's freedom movement, and later as the principal architect of modern India, Nehru scaled a height in the hearts of Indians that remains unequalled till today. Notwithstanding the hate-Nehru campaign unleased by some supporters of the Sangh Parivar in recent times, and notwithstanding the mistakes committed by Nehru himself, the mass adulation he commanded in his time is incontestable.

His daughter Indira Gandhi was also widely admired as a strong-willed leader. But that admiration was tinged with fear. Moreover, some of her actions made her the target of strong opposition. Rajiv Gandhi became immensely popular when he became Prime Minister, riding a sympathy wave, in the wake of his mother's tragic assassination. However, he, a good-hearted man and a guileless politician, lost much of his popularity in the wake of the Bofors scandal. His lack of maturity cost him dearly.

Atal Bihari Vajpayee, on whom the Bharat Ratna is conferred today by President Pranab Mukherjee, comes after Nehru as India's most admired Prime Minister. However, his place among former Prime Ministers is unique in many ways. Unlike India and Rajiv, he did not have the advantage of belonging to a "dynasty". His rise in Indian politics was entirely due to his own innate talent, striving, struggle and sacrifice. He became the first genuinely non-Congress leader to win the people's mandate to lead India.

The party he belonged to before the Emergency – Bharatiya Jana Sangh – had only a marginal presence in India, both numerically and geographically. Yet, Vajpayee as the leader of the Jana Sangh was even then a widely admired national leader. In terms of the power of oratory, no other Prime Minister, not even Nehru, comes anywhere close to him. His meetings used to attract huge crowds even in non-Hindi areas. The fact that he is also a top-notch poet contributed to people's adulation for him. He had the rare ability to command the respect of even his political opponents. For example, Anna Durai, who led a powerful anti-Hindi agitation in Tamil Nadu, once said that he would welcome Hindi if the language was as charming as the one spoken by "my friend Vajpayee".

Vajpayee was one of the heroes of the anti-Emergency struggle (1975-77) that restored democracy in India. His short stint as India's External Affairs Minister during the Janata Party's rule was outstanding. The sincere efforts he made to normalize India's relations with Pakistan and China laid the foundation for the subsequent steps in this direction by successive governments. In particular, his move to ease visa restrictions for Indians wanting to travel to Pakistan, and vice versa, endeared him to Indian Muslims and also to many people in Pakistan. This is not what they had expected from a leader who had belonged to what was widely perceived as a "Hindu" party.

These days it has become the favourite pastime of a section of supporters of the Bharatiya Janata Party to malign secularism and to emphasise the "Hindu" identity and agenda of their party. How completely antithetical this is to the worldview of Vajpayee who founded the party in 1980! The disintegration of the Janata Party – partly due to in-fighting by certain power-hungry leaders and partly due to the continued Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS) affiliation of erstwhile Jana Sangh members of the Janata Party – had convinced Vajpayee that both he and his newly founded party, BJP, had to move away from the "Hindu-only" image of the Jana Sangh.

It is instructive in this context to remind today's BJP leaders and supporters that Vajpayee wrote a courageous article titled "All responsible for the Janata crisis" in Indian Express on August 2, 1979. Even though he did not hold the RSS responsible for the crisis in the Janata Party, his words of advice for RSS leaders are highly relevant in today's context when a new equation of uncertainty and tension is emerging between RSS and Prime Minister Narendra Modi.

"… the RSS, claiming to be a social and cultural organisation, should have taken greater pains to demonstrate that they did not seek a political role. Patronising a press that takes sides in the sordid politics of power, involvement in youth bodies that interact with political parties, participating in trade union rivalries such as the one which recently brought enormous misery to the people of Delhi by callously cutting off the water supply – these do not help the RSS to establish its apolitical credentials.

It is possible that some people genuinely feel apprehensive about the RSS. A certain onus accordingly devolved on the RSS, an onus that has not been discharged effectively by the RSS. Its repudiation of the theocratic form of the state was welcome, yet the question could legitimately be asked – why does it not open its doors to non-Hindus?

The other course of action open to the RSS could be to function only as a Hindu religion-cum-social-cultural organisation wedded to the task of eradicating the evils, revitalising it to face the challenges of modern times. The kind of selfless service that the RSS has rendered in times of natural calamities has endeared it even to its critics and has established beyond doubt its capacity for constructive work for ameliorating the suffering of those who are in need of help. Such an organisation will draw support and sustenance from members of various political parties as has been the case with institutions like the Arya Samaj." (Emphasis added.)

At the BJP's founding conference in Mumbai in 1980, the person Vajpayee invited as the chief guest was a Muslim – Mohammed Currim Chagla, the widely respected former justice of the Supreme Court. Chagla predicted in his speech that Vajpayee would someday become India's Prime Minister.

Vajpayee's misgivings about the Ram Janmabhoomi movement launched by the BJP, in close cooperation with other RSS-affiliated organisations, are well known. His brief 13-day stint as Prime Minister in 1996 further convinced him that the BJP needed to mainstream itself as a party wedded to secularism. The result was the formation of the National Democratic Alliance (NDA). His performance as a two-term Prime Minister heading the NDA government between 1998 and 2004 helped India become stronger in more ways than one.

According to me, the crowning glory of his Prime Ministership was not that he made India a nuclear weapons power. Nor was it the many landmark development projects he initiated. Rather, it was the sincerity and persistence with which he tried to normalise the situation in Jammu & Kashmir and to normalise India's relations with Pakistan. Despite Pakistan's betrayal in Kargil, he continued in his mission to establish peaceful and good neighbourly ties with Pakistan. He also established a framework for resolution of the border dispute with China. That framework, which has been carried forward by the governments of Dr Manmohan Singh and Modi, promises to yield a fruitful result.

I have no doubt that India's dispute with Pakistan over Kashmir would have been resolved had Vajpayee won a renewed mandate in 2004. The two principal reasons for the BJP's defeat in 2004 were: the communal conflagration in Gujarat in 2002 (which led to Muslim consolidation against the ruling party), and the disillusionment of the hardliners in the Sangh Parivar with Vajpayee.

Paradoxically, neither the BJP's defeat in 2004, and again in 2009, nor the fact that Vajpayee has been completely away from limelight due to his prolonged ill health, has diminished people's admiration for Vajpayee. The reason for this is the fact that here was a leader who always strove to rise above partisan politics, and also above the barriers in India's diverse society, for the larger good of the nation. Here was a leader of honesty and integrity who tried his best to bridge the inevitable contradictions in politics, always remaining faithful to the cause he believed in – the cause that had motivated him to leave the comforts of home in his teens and plunge into the uncertainties of public life.

In the highly, and increasingly competitive and confrontationist arena of Indian democracy, very few leaders have earned the Sanskrit epithet 'Ajaatashatru' – one who has only friends and no foes. Vajpayee is one of them. No wonder the entire nation has applauded the belated conferment of the highest civilian award on him.

Truly, the Bharat Ratna has been given to a Jewel of India.

(The writer was an aide to former Prime Minister Atal Bihari Vajpayee.)

http://www.ndtv.com/opinion/what-made-bharat-ratna-vajpayee-an-extraordinary-leader-750011?pfrom=home-cheatsheet