કોણ હીરો અને કોણ વિલન એ નક્કી કરવાનું હંમેશાં આસાન નથી હોતું. હાલમાં આવેલી ફિલ્મ સોનચીડિયામાં પ્રેક્ષકોને નિર્દેશક પહેલેથી જ એવાં ‘ચશ્માં’ પહેરાવી દે છે કે ફિલ્મના અંત સુધી દર્શકો ચંબલના ડાકુઓને સહાનુભૂતિપૂર્વક જુએ અને પોલીસને વિલન તરીકે જુએ. ફિલ્મમાં પોલીસ ગોળી છોડે ત્યારે દર્શક એવું ઇચ્છે કે ડાકુને ગોળી ન વાગે તો સારું, જ્યારે ડાકુ ગોળી છોડે ત્યારે દર્શક ઇચ્છે કે ગોળી પોલીસને આંટી દે તો સારું.
હીરો-વિલનના મામલે થતી આવી ‘ગરબડ’નું સૌથી ક્લાસિક ઉદાહરણ તો પ્રત્યેક માનવી પોતે જ છે.
માણસ જ્યારે બીજાઓ સાથે વાત કરે છે, ત્યારે તે એવું સાબિત કરવા મથશે કે તે પોતે હીરો છે, સાચો છે, મહાન છે, ઉમદા છે, બુદ્ધિશાળી છે (અને તે જેનો વિરોધ કરે છે તે વિલન છે, નાલાયક છે, ટુચ્ચો છે, નકામો છે) ….
પરંતુ આ જ માણસ જ્યારે તેની પોતાની જ જાત સાથે વાત કરી રહ્યો હોય, સમજો કે અરીસા સામે ઊભો હોય, ત્યારે તે પોતાને જ વિલન ગણીને પોતાની ધૂળ કાઢે. જેમ કે, “જો તો ખરો, પેટ પર ચરબીના થર જામ્યા છે તો પણ નપાવટ (હું) વહેલો ઊઠીને ચાલવા નથી જતો.” “મારે સરહદ પર લડવા જવું જોઈએ, પણ મારામાં એટલી હિંમત નથી, પરિવાર-નોકરી-સગવડો છોડવાની મારી તૈયારી નથી.” “મારું નાક પકોડા જેવું છે.”
આ ખેલ રસપ્રદ હોય છે. આપણે આપણી ધૂળ કાઢી નાખીએ તો ચાલે, પણ બીજા કોઈ આપણી ભૂલ કાઢે તો આપણે તરત બાંયો ચડાવીએ …
આવામાં, દુનિયાભરમાં બાળકોએ હાલમાં વડીલોની ભૂલો ચીંધતા જે મોરચા કાઢ્યા તેને લીધે વડીલો સામે ધર્મસંકટ એ ઊભું થયું કે આ તો બાળકો છે, આપણાં જ બાળકો છે, એમની સામે બાંયો ચડાવવી કઈ રીતે?
આ કિસ્સો તમારી જાણમાં કદાચ ન આવ્યો હોય તો એકડે એકથી વાત કરીએ. થયું એવું કે સ્વીડનની ગ્રેટા થન્બર્ગ નામની ૧૬ વર્ષની છોકરીએ આખી દુનિયાનાં બાળકોને આહ્વાન આપ્યું કે આવો, ૧૫ માર્ચે વિશ્વવ્યાપી હડતાળ પાડીએ, સ્કૂલોમાં ગુલ્લી મારીએ, બેનર્સ લઈને સડકો પર ઉતરી આવીએ, પૃથ્વીના વધી રહેલા તાપમાનના મામલે દુનિયાભરના નેતાઓ અને વડીલો જે ઉદાસિનતા દાખવી રહ્યા છે તેનો વિરોધ કરીએ, તેમને ઢંઢોળીએ, જગાડીએ.
એ છોકરીની પહેલ સોશિયલ મીડિયાના જોરે આખી દુનિયામાં પહોંચી. અને દુનિયાભરનાં બાળકોએ છોકરી ગ્રેટાની ટહેલને રિસ્પોન્સ આપ્યો, જબરો રિસ્પોન્સ આપ્યો. કુલ ૧૧૨ દેશોમાં લગભગ ૨,૦૦૦ સ્થળોએ બાળકોએ નાની-મોટી રેલીઓ યોજીને દેખાવો કર્યા. ગ્રેટાનો દાવો છે કે રેલીઓમાં દસ લાખ બાળકોએ ભાગ લીધો.
ભારતમાં આ મામલો જરા ય ગાજ્યો નહીં. તેનું કારણ સાદું છે. ભારતમાં ચૂંટણી નજીક છે ત્યારે પાકિસ્તાન-ઇસ્લામ-આતંક-કાશ્મીર-રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા(ચૌકીદારી)નો મુદ્દો એટલો જોરમાં છે કે બેકારી, ગરીબી, મોંઘવારી, કૃષિ જેવા મુદ્દાઓ પણ દબાઈ ગયા હોય ત્યારે પર્યાવરણના મામલે ચિંતા કરી રહેલાં બાળકોનો અવાજ તો કોણ સાંભળવાનું હતું?
પણ આ અવાજ સાંભળવા જેવો છે.
વિશ્વવ્યાપી હડતાળ દ્વારા બાળકોએ જે ફરિયાદ કરી તેનો સૂર એવો છે કે હે પ્રિય વડીલો, હે દુનિયાભરની સરકારો, તમે આ બધું માંડયું શું છે? તમને દેખાતું નથી કે આપણી ઋતુઓ બદલાઈ રહી છે, વધુ જાલીમ બની રહી છે? તમને શું એ વાતની જરા પણ પરવા નથી કે તમે અમને વારસામાં કેવી ધરતી આપતા જશો? તમે તો જલસા કરીને જતાં રહેશો, પણ તમારા પછી આ ધરતી પર જીવવાનું અમારે છે. તમે ધરતીનો કચ્ચરઘાણ કાઢીને જતાં રહો એવું તો કેમ ચાલે?
યુરોપ અને અમેરિકા ખંડના મોટા ભાગના દેશોથી માંડીને ભારતના પડોશી બાંગલાદેશમાં પણ બાળકોએ આ ધરતી બચાઓ આંદોલનમાં ભાગ લીધો. એમાં બાળકોએ કેવી કેવી વાતો કહીએ એની એક ઝલક …
ઓકલેન્ડના ૧૬ વર્ષના છોકરા બ્રૂકને પત્રકારે જ્યારે એવું કહ્યું કે આવા આંદોલનને કારણે તારું ભણતર બગડશે ત્યારે બ્રૂકસાહેબ બોલ્યા, વડીલોને ઢંઢોળવામાં થોડું ભણવાનું બગડે તો ભલે બગડે. આમ પણ (કથળેલા પર્યાવરણને લીધે) હું જો જીવતો જ ન રહું તો પછી સ્કૂલમાં મને સારા માર્ક્સ આવેલા કે ખરાબ, તેનાથી શું ફ્રક પડવાનો?
હડતાળના દિવસે અમુક જગ્યાએ ક્યૂટ પ્રસંગો પણ જોવા મળ્યા. જેમ કે, ન્યૂ યોર્કમાં સિટી હોલ ખાતે હડતાળમાં ભાગ લઈ રહેલાં બચ્ચાંઓમાંથી બે છોકરાઓએ બપોરે ભૂખ લાગતાં ઓનલાઈન ઓર્ડર આપીને પીઝા મંગાવ્યા. ડિલીવરી બોય પીઝા લઈને આવ્યો તો ખરો, પણ આટલાં બધાં બચ્ચાંમાંથી કોણે ઓર્ડર આપ્યો એ શોધતાં એને નાકે દમ આવી ગયો અને એ ડિલીવરી બોયને જોઈને અન્ય ભૂખ્યાં બચ્ચાંઓએ પીઝા… પીઝા…નો કોલાહલ કરી મૂક્યો.
ક્યાંક બાળકોએ પોલીસોને આગલા દિવસે એવી જાણ કરી કે કાલે અમે કાનૂની પરવાનગી લીધા વિના રસ્તા પર ઉતરવાના છીએ (સવિનય કાનૂનભંગ કરવાના છીએ), તો ક્યાંક વળી બચ્ચાંઓએ સરઘસ કાઢતી વખતે વકીલોને પણ પોતાની પાછળ ઊભા રાખ્યા, ઇન કેસ, કોઈ લિગલ પ્રોબ્લેમ થાય તો!
સાન ફ્રાન્સિસ્કોમાં મમ્મીની આંગળી પકડીને આંદોલનમાં ભાગ લેવા આવેલા દસ વર્ષના છોકરા બેકહેમે એક જોરદાર વાત કહીઃ અમે બાળકો છીએ એનો મતલબ એવો નથી કે અમારી વાત બાલિશ છે (જસ્ટ બિકોઝ વી આર કિડ્ઝ ડઝન્ટ મીન વી હેવ ચાઈલ્ડિશ ઓપિનિયન).
એક્ઝેક્ટલી. બાળકોનો આ વિરોધ બાલિશ નથી. ઇન ફેક્ટ, વડીલો અનેક બાલિશ મુદ્દે બૂમબરાડામાંથી ઊંચા નથી આવતા ત્યારે એમણે આ બાળકો પાસેથી સમજવા જેવું છે કે કથળી રહેલું પર્યાવરણ એક અત્યંત મહત્ત્વનો મુદ્દો છે.
ભારતમાતાની સુરક્ષા મહત્ત્વની છે તેમ, ધરતીમાતાની સુરક્ષા પણ ઓછી મહત્ત્વની નથી.
ખૂટી રહેલાં ખનીજો, ધરતીનું વધી રહેલું તાપમાન, ખેતીની ઘટેલી બરકત, વિનાશક વાવાઝોડાં, પ્રદૂષણજન્ય રોગો વગેરે બાબતોમાં ‘હોતા હૈ… ચલતા હૈ…’ની નીતિ અપનાવનાર માણસજાતને બાળકો ચેતવી રહ્યાં છેઃ જલદી જાગો. જાગવામાં હજુ કેટલી વાર લગાડશો? અમારા માટે તમે આ ધરતી જીવવા જેવી રહેવા દેશો કે નહીં?
ટેણિયાંઓ આપણને મોટેરાંઓને આ રીતે દોષી ઠરાવી રહ્યા છે ત્યારે ખોટો બચાવ કરવાને બદલે આપણે સૌ મોટેરાંઓએ માથું નમાવીને, બાળકો સમક્ષ સ્વીકારવું રહ્યું કે યસ બોસ, યુ આર રાઈટ.
અને માત્ર ભૂલ સ્વીકારીને અટકવાને બદલે બાળકોએ ચીંધેલી દિશામાં સક્રિય બનવાની પણ આપણા સૌની ફરજ છે, કારણ કે છેવટે તો સવાલ ફ્ક્ત આટલો જ છેઃ બાળકોને આપણે વારસામાં શું આપીને જઈશું?
(‘એક વાતની સો વાત’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કતાર, ‘સંસ્કાર પૂર્તિ’, “સંદેશ”, 24 માર્ચ 2019)
https://www.facebook.com/dipak.soliya.1/posts/10157065210915138
