‘ધનની દેવી લક્ષ્મીની કૃપા તો હતી જ પણ તેણે મને લેક્સિકોનના માધ્યમથી દેવી સરસ્વતીની સેવા કરવાની તક આપી તેને હું મારું સૌભાગ્ય સમજું છું.’

ચાર વર્ષ અગાઉ ઑક્ટોબર – 2009માં ગુજરાતી લોકકોશના લોકાર્પણ પ્રસંગે આ શબ્દોમાં પ્રતિક્રિયા આપનાર રતિલાલ ચંદરયા / Ratilal Chandaria માટે કહેવું જોઇશે કે 13 ઑક્ટોબર 2013ની રાત્રે તેઓ પરમ સૌભાગ્યને પામ્યા. તેમનું આખું નામ આ એક વાર લખ્યું તે લખ્યું, બાકી આગળ તો તેમનો ઉલ્લેખ ‘રતિકાકા’ નામે જ થવાનો.

તો જગતના એંસી / Eighty (કોઈ ભૂલચૂક નથી!) દેશોમાં વેપાર ખેડતા અને તે સંબંધિત વહીવટી કામગીરી માટે અંગ્રેજી ટાઇપરાઇટરને હાથવગું રાખતા રતિકાકાને પ્રશ્ન થયો કે આ હું જે કામકાજ કરું છું તે મારી માતૃભાષા ગુજરાતીમાં થાય કે નહીં ? અને કમ્પ્યૂટર પર થાય કે નહીં તેવો બીજો પ્રશ્ન થયો કારણ કે તેનું આગમન થઈ ચૂક્યું હતું. પ્રશ્નો હતા તો તેના ઉકેલ પણ હતા. જો કે એ સરળ નહોતા અને પ્રારંભિક તબક્કે તે ‘ખર્ચાળ’ ઉકેલની કૅટેગરીમાં આવતા હતા. આર્થિક પ્રશ્ન તો ખેર નહોતો જ પણ ઉકેલ આપવાના નામે કોઈ દોઢી – બમણીથી ય વધુ રકમની માગણી કરે તે રતિકાકાને મંજૂર નહોતું. એવા કંઈક ટ્રબલશૂટિંગને પાર પાડતા પાડતા ગુજરાતી ભાષા માટે જે અવતારી કાર્ય થયું તે આ ગુજરાતી લેક્સિકોન / Gujarati Lexicon – http://www.gujaratilexicon.com/ 

‘અઢળક’ શબ્દ ઓછો પડે એટલા ધનમાં આળોટતા વિશ્વના અને ભારતના ધનકુબેરોની યાદી વારે-તહેવારે ફોર્બ્સ / Forbes સામયિક પ્રકટ કરતું રહે છે. એ ધનકુબેરોએ મોજ-મસ્તી, પરિવારની સુખાકારી માટે કેવો-કેટલો ખર્ચ કર્યો અને જન્મદિને કે લગ્નદિને પત્નીને હેલિકૉપ્ટર, હોડી કે હલેસું – શેની ભેટ ધરી તેના સંખ્યાબંધ તસવીરી અહેવાલો દૈનિક અખબારોમાં પ્રકાશિત થતાં રહે છે. ખુદના માટે આ કે આવા તમામ પ્રકારના શોખ પાળી-પોષી શકે તેટલા શ્રીમંત એવા રતિકાકા આ બધાથી દૂર રહ્યા. કેમ? એવો પ્રશ્ન થાય તો એનો દાખલો પણ તેમના જીવનમાંથી જ મળે તેમ છે.

લોકકોશનું લોકાર્પણ : (ડાબેથી) રતિલાલ ચંદરયા, નીતાબહેન શાહ અને પ્રદીપ ખાંડવાળા (છબિ સૌજન્ય : બિનીત મોદી) 

આગળ ઉલ્લેખ કર્યો છે તે લોકકોશના લોકાર્પણનો કાર્યક્રમ અમદાવાદની પંચતારક (ફાઈવસ્ટાર!) ગણી શકાય એવી હોટેલમાં આયોજિત થયો હતો. ગુજરાત ઇન્ફોર્મેટિક્સ લિમિટેડના / Gujarat Informatics Limited / http://www.gil.gujarat.gov.in/ ડિરેક્ટર નીતાબહેન શાહની / Nita Shah ઉપસ્થિતિમાં ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મૅનેજમૅન્ટ-અમદાવાદના પૂર્વ નિયામક પ્રદીપ ખાંડવાળાએ / Pradip Khandwala લોકાર્પણની વિધિ સંપન્ન કરી. એ પછી આમંત્રિત મહેમાનો – પત્રકારો માટે જમવાની વ્યવસ્થા હતી. વાનગીઓના ટેબલ પર ગોઠવાયેલા પકવાન – ફરસાણ સામે આંગળી ચીંધીને કોઇએ તેમને પૂછ્યું … ‘તમારા માટે જમવામાં શું પીરસી લાવીએ?’… રતિકાકાનો જવાબ હતો … ‘મને એક સૅન્ડવિચ બનાવી આપો અને સાથે થોડા દાળ-ભાત.’ આ મૂળભૂત સાદગીએ જ તેમને શબ્દ-સાહિત્યની સેવા કરવા તરફ વાળ્યા હોવા જોઇએ એમ ચોક્કસ કહી શકાય.

ગુજરાતી ભાષા – સાહિત્ય પર સરસ્વતી દેવીની કૃપા વરસતી રહે અને લક્ષ્મી દેવી ક્યાં ય અંતરાયરૂપ ન બને તે જોવાની જેમણે નૈતિક જવાબદારી સ્વીકારી હતી તેવા બે નામ આપણને ઉદ્યોગ જગતમાંથી તાજેતરના વર્ષોમાં મળ્યા. એક રતિલાલ ચંદરયા અને બીજા બળવંતરાય પારેખ. (બળવંતરાય પારેખ : સાહિત્યના પારખુ / http://www.binitmodi.blogspot.in/2013/01/blog-post.html) બન્નેને 2013ના એક જ વર્ષમાં ગુમાવ્યા તે મોટી ખોટ. એવી ખોટ કે જેઓએ આ કામ માટે કદી નફા-નુકસાનનો હિસાબ માંડ્યો નહોતો.

સૌજન્ય : http://binitmodi.blogspot.in/ 19 October 2013

લાલ કૃષ્ણ અડવાણીના હરીફ ઉમેદવારો – ૨૦૦૪માં એક ડઝન – ૨૦૦૯માં દોઢ ડઝન

લોકસભા ચૂંટણી માટે ગુજરાતના મતદારો મતદાનના ત્રીજા તબક્કામાં ૩૦મી એપ્રિલે તેમનો મત આપે તેના દિવસોની ગણતરી થઈ રહી છે. ઉમેદવારો પાસે પ્રચાર કરવા માટે રોકડ બાર દિવસ રહ્યા છે. આ બારનો આંકડો વડા પ્રધાન પદ ઉપરાંત ગાંધીનગર લોકસભા બેઠકના ભારતીય જનતા પક્ષના ઉમેદવાર લાલ કૃષ્ણ અડવાણીને જરા જુદી રીતે લાગુ પડે છે. ગઈ ચૌદમી લોકસભાની ચૂંટણી કરતાં આ વખતે તેમની સામેના હરીફ ઉમેદવારોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. લોકસભાની બે ચૂંટણીઓ વચ્ચેના સામાન્યત: પાંચ વર્ષના સમયગાળામાં મતદારોની સંખ્યા, ચૂંટણીનો ખર્ચ વધે એ તો સમજી શકાય તેવું છે. પરંતુ હરીફ ઉમેદવારોની સંખ્યા વધે, ચોક્કસ પ્રમાણમાં વધે એવું અડવાણીની બેઠક પર જોવા મળ્યું છે.

એપ્રિલ-૨૦૦૪માં યોજાયેલી ચૌદમી લોકસભાની ચૂંટણીમાં લાલ કૃષ્ણ અડવાણી સામે કુલ બાર (૧૨) હરીફ ઉમેદવારો હતા તો આ વખતની ચૂંટણીમાં હરીફ ઉમેદવારોની કુલ સંખ્યા છે અઢાર (૧૮). આમ પાંચ વર્ષમાં હરીફ ઉમેદવારોની સંખ્યા ડઝનથી વધીને દોઢ ડઝન થઈ છે. એલ. કે. અડવાણીને હાલ ૮૨મું વર્ષ ચાલી રહ્યું છે. આ વખતે તેમની ઉંમરની નજીક ગણાય તેવા એક પણ હરીફ ઉમેદવાર મેદાનમાં નથી. મોટા ભાગના હરીફ ઉમેદવારો ૩૦થી ૬૦ની વયના છે. બાકી ગઈ ચૂંટણીમાં ૭૬ વર્ષ પૂરાં કરેલા અડવાણી સામે તેમની જ ઉંમરના વિઠ્ઠલભાઈ પંડ્યાએ (તેમને સ્વ. હરેન પંડ્યાના પિતાજી રૂપે ઓળખાવવા અજુગતું લાગે છે.) અપક્ષ ઉમેદવારી નોંધાવી હતી, તો મુખ્ય પ્રતિસ્પર્ધી એવા કોંગ્રેસના ઉમેદવાર ગાભાજી ઠાકોર પણ ૭૧ વર્ષના હતા.

જો કે આ બન્ને ચૂંટણી વચ્ચે એક સામ્ય જરૂર છે. વાત ઉંમર સાથે જ સંકળાયેલી છે. ગઈ લોકસભા ચૂંટણીમાં અડવાણી સામે ૨૮ વર્ષના ઇમરાન અજમેરી ઉર્ફે સોનિયાદે પવૈયાએ અપક્ષ ઉમેદવારી કરી હતી તો આ ચૂંટણીમાં ૮૨ વર્ષના અડવાણી સામે સિદ્ધેશ દિનેશભાઈ પટેલ નામના ૨૮ વર્ષીય યુવાને અપક્ષ ઉમેદવારી નોંધાવી છે. ૮૨ વિરુદ્ધ ૨૮. અડવાણીના પ્રતિસ્પર્ધી અપક્ષ ઉમેદવારોમાં રાજકારણ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવતી વ્યક્તિનું નામ છે રાહુલ મહેતા, જેમના પિતા ચીમનભાઈ મહેતા ૧૯૮૪થી ૧૯૯૬ વચ્ચે બે ટર્મ માટે ગુજરાતમાંથી રાજ્યસભામાં ચૂંટાયા હતા અને કેન્દ્ર સરકારમાં માનવ સંસાધન વિકાસ વિભાગમાં રાજ્યમંત્રી પણ હતા. તેઓ પહેલી મુદતમાં કોંગ્રેસમાંથી અને બીજી મુદતમાં જનતાદળમાંથી ચૂંટાયા હતા. હાલ તેઓ અમદાવાદમાં જ નિવૃત્ત જીવન ગાળે છે.

પંદરમી લોકસભાની રચના માટે જરૂરી એવી ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં પ્રથમ તબક્કાનું મતદાન પૂરું થયું છે તો બીજા તબક્કાના મતદાન માટે ત્રણ દિવસની વાર છે. આ બે તબક્કાની વચ્ચે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર નીદામંગલમ્ (એન) ગોપાલસ્વામી આજે નિવૃત્ત થાય છે. સામાન્ય ચૂંટણીઓના કાર્યક્રમ વચ્ચે ચૂંટણી કમિશનર નિવૃત્ત થતા હોય તેવી ઘટના પહેલીવારની છે. એમ તો તેમના કાર્યકાળમાં ઘણું બધું પહેલીવારનું થયું છે. ત્રણ કમિશનરોના બનેલા પંચના મુખિયા એવા કમિશનર સાથી ચૂંટણી કમિશનર અંગે રાષ્ટ્રપતિને ફરિયાદ કરે તેવી ઘટના પણ પહેલી જ વાર બની હતી.

મિત્રો જેમને લાડમાં 'ગોપુ' કહે છે તેવા ગોપાલસ્વામી ગુજરાત સાથે નાતો ધરાવે છે. તેઓ ૧૯૬૬ની બેચના ગુજરાત કેડરના આઈએએસ અધિકારી છે. સેન્ટ સ્ટીફન્સ કોલેજના પૂર્વ વિદ્યાર્થી રહી ચૂકેલા તેઓ સનદી અધિકારીઓ માટે ફરજિઆત ગણાતી અન્ય ભાષાની પરીક્ષામાં ગુજરાતી ભાષાની પરીક્ષામાં બીજા સ્થાને આવ્યા હતા. આઈએએસ અધિકારી રૂપે તેમને પહેલું પોસ્ટિંગ સુરતમાં મળ્યું હતું. ઉદ્યોગોથી ધમધમતા સુરત શહેરને સારામાં સારી નાગરિક સુવિધાઓ મળે તે દિશામાં કામગીરી કરીને તેઓ એટલા લોકપ્રિય થયા હતા કે સ્થાનિક રાજકીય નેતાઓ તેમને એમ કહેતા કે તેઓ ચૂંટણીમાં ઉમેદવારી કરે તો સહેલાઈથી ચૂંટણી જીતી જાય. નેતાઓ જેમને ચૂંટણી લડવાની સલાહ આપતા હતા તે ગોપાલસ્વામી સમય જતાં દેશના મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર પદે આવ્યા અને આજે નિવૃત્ત પણ થાય છે. કપાળે તિલક કરતા અને વેદ-ધર્મગ્રંથોનો ઊંડો અભ્યાસ ધરાવતા ગોપાલસ્વામીની પ્રમાણિકતા વિશે સહેજ પણ શંકા હોય તો આ કિસ્સો પણ યાદ રાખવા જેવો છે. એક સ્થાનિક નેતા તેમને લાંચ આપવા માટે પાંચ હજાર રૂપિયા રોકડા લઈને ગયા તો પોલીસને બોલાવતાં પહેલાં તેમણે એ સમયના મુખ્યમંત્રી હિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈને ફોન કરીને જાણ કરી હતી.