અંધેરી નગરી અને ગંડુ રાજા
આ વાર્તા નથી. આ દુનિયામાં આવો માણસ હરે–ફરે છે. તેમનું નામ હતું : ‘મિ. રે લા–શપેલ.’ તે મારા બૉસ હતા. પ્લાસ્ટિક કલર કંપનીના પ્રેસિડન્ટ હતા. હું તે કંપનીમાં ટૅકનિકલ ડાયરેક્ટર હતો.
૧૯૯૮ના એપ્રિલમાં એક દિવસે સવારે તે મારી ઑફિસમાં ધસી આવ્યા. તેમના હાથમાં તે દિવસનું ‘ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સ’ હતું. તેમણે તે પેપર મારા ટેબલ પર પછાડ્યું. ‘વોટ ઈઝ ધીસ? આ શું છે?’ મને કાંઈ સમજ ન પડી. મને કહે કે, ‘પેપર વાંચ.’ પહેલા પાના પર મોટા અક્ષરે ન્યુઝ હતા કે ‘ઈન્ડિયાએ રાજસ્થાનના રણમાં અણુધડાકો કર્યો.’ પછી મારા પ્રેસિડન્ટ ઉછળીને બોલ્યા, ‘તમે ઈન્ડિયનો તમારા મગજમાં સમજો છો શું? એટમબોમ્બ ફોડ્યો એટલે અમારી બરોબરના થયા? તમે સાબિત શું કરવા માંગો છો?’ મેં ખૂબ નમ્રતાથી કહ્યું કે, ‘આ એટમબોમ્બ ફોડવામાં મારો હાથ નથી અને જો ઈન્ડિયન ગવર્નમેન્ટને સલાહ આપું તો ત્યાં કોઈ મારું સાંભળે પણ નહીં.’ તે બોલ્યા કે, ‘મિસ્ટર, શનિવારનું ડીનર કેન્સલ.’
આ ડીનરની વાતમાં એમ હતું કે માર્ચના અંતમાં ગૂડી પડવાને દિવસે મારી દીકરી પરણી હતી. તેમાં મિસ્ટર અને મિસીસ લા–શપેલ નહોતાં આવી શક્યાં. તો મેં તેમના કુટુમ્બ સાથે મારા કુટુમ્બનું ડીનર એક ફ્રેન્ચ રેસ્ટોરાંમાં ગોઠવ્યું હતું. આ ગાંડા માણસે ઈન્ડિયાએ અણુ વિસ્ફોટ કર્યો તે મારા માથે ઢોળ્યું અને મારો વાંક કાઢીને ડીનર કેન્સલ કર્યું. ‘તસ્કર ખાતર પાડતાં – ચોર દબાયા ચાર’ જેવો ઘાટ થયો. ઈન્ડિયન ગવર્નમેન્ટમાં મારું ચાલતું હોત તો તે બોંબ રે લા–શપેલના માથે જ ફોડાવત.
હવે આ માણસ કેટલો પાગલ છે તે તો મને પહેલે દિવસે મારા જોબ ઈન્ટરવ્યુ વખતે જ સમજાઈ ગયું હતું. મારો ઈન્ટરવ્યુ લેવા જનરલ મેનેજર અને પ્રેસિડન્ટ બેઠા હતા. હું જેવો તેમની ઑફિસમાં ગયો કે મિ. લા–શપેલ ઊભા થઈ ગયા. ‘ઓહ, માય ગોડ ! યુ આર વેરી હેન્ડસમ. આઈ લાઈક યોર પર્સનાલિટી,’ તેણે બાજુમાં બેઠેલા જનરલ મેનેજર મિ. ફીલ પેટનને કહ્યું કે, ‘મિ. પેટન, તમને આ માણસ ગમ્યો? મને તો બહુ જ ગમ્યો છે. એને નોકરીમાં રાખી દો.’ ટૅકનિકલ ડાયરેક્ટરની પોસ્ટ માટે આવું કેટલાને બન્યું હશે? મારા હાથમાં જાત જાતનાં સર્ટીફિકેટ્સ હતાં, કેરેકટર રેફરન્સીસ હતા. મિ. રે લા–શપેલને કશાની જરુર ન લાગી. તેમને મારો દેખાવ ગમી ગયો. તેમને મારી પર્સનાલિટી ગમી ગઈ. મેં મનોમન મારા મા–બાપને ‘થેન્ક યુ’ કહ્યું. આવું મારા જીવનમાં બીજી વાર બન્યું. પહેલી વાર, મારી પત્નીને પરણતાં પહેલાં જોવા ગયો હતો. ત્યારે બન્યું હતું.
મિ. લા–શપેલે તેમની સેક્રેટરીને અને સ્ટાફની બીજી બે ત્રણ છોકરીઓને બોલાવીને પુછ્યું કે, ‘આ માણસ હેન્ડસમ છે ને ! એને નોકરીમાં લીધો છે.’ મને પોતાને સંકોચ થતો હતો. ઈન્ટરવ્યુમાં કેવા કેવા સવાલ પૂછાશે વગેરે વિચારોથી પરસેવો થતો હતો. અને અહીં તો આ નાટક ! અને હૈયામાં ઠંડક થઈ ગઈ. હકીકતમાં તો મારે તે દિવસે જ સમજી લેવા જેવું હતું કે અહીં તો ‘ટકે શેર ભાજી; ટકે શેર ખાજા છે.’
તેમનો દીકરો અમારી કંપનીમાં સેલ્સમેન હતો. તેની સાથે મારે ઘણી વખતે ટૅકનિકલ મદદ માટે ટ્રાવેલીંગ કરવી પડતી હતી. અને મારી મદદથી તેને ચાર પાંચ સારા ઓર્ડર પણ મળ્યા હતા. તે મારો મિત્ર બની ગયો હતો. એક વખતે કોઈ કારણસર તેને અમારા પ્રેસિડન્ટ ખૂબ વઢ્યા. અને બે વચ્ચે કોઈ કારણસર બોલાચાલી થઈ. તે આખી ઑફિસે સાંભળ્યું–જોયું. પછી તે મારી ઑફિસમાં આવ્યા અને પોતાના દીકરા વિશે મને કહેવા લાગ્યા કે, ‘તેં એને ચડાવી માર્યો છે.’ ત્યારે મેં તેમને સમજાવ્યા કે ‘અમારા હિન્દુઓમાં કહેવાય છે કે છોકરાં તો બોલે; પણ બાપે તેમને માફ કરી દેવાં જોઈએ.’ તે વાત તેમને ગમી ગઈ અને ત્યાર પછી તે હમ્મેશાં મારી સાથે જાત જાતની હિન્દુ ફિલોસોફીની વાતો કરવા આવતા. મઝાની વાત એ હતી કે હું જનરલ મેનેજરને રિપોર્ટીંગ કરતો હતો. પણ પ્રેસિડન્ટ સીધા મારી ઑફિસમાં કામ સિવાયની વાતો કરવા આવી જતા. શરૂઆતમાં મને કે કોઈને આ વાત નહોતી સમજાતી. પછી મારા બોસ મિ. ફીલ પેટન મને લા–શપેલ સાથે શી શી વાતો થઈ તે પૂછતા. અને હું તેમને સાચું કારણ આપતો કે મિ. લા–શપેલ મારા કુટુમ્બ વિશે પૂછપરછ કરતા હતા. અને મારા બૉસ મને શંકાની નજરે જોતા અને કહેતા કે તારી વાત મને સાચી નથી લાગતી; પણ તું કહેતો હોય તો તારી વાત સાચી માનીશ.
હવે વિચારવા જેવી વાત એ હતી કે આવી મોટી કંપનીના પ્રેસિડન્ટને આમ ગપસપ કરવાનો સમય મળે ખરો? કંપનીનું ૪૮ મીલિયન ડૉલરનું સેલ હતું. અને સોથી વધુ માણસો કામ કરતા હતા. મને લાગતું કે કંપની જનરલ મેનેજર મિ. પેટન ચલાવતા અને પ્રેસિડન્ટ જલસા કરતા હતા.
અમેરિકન ફૂટબોલના એક કાળા પ્લેયર, ઓ. જે. સિમ્પ્સને પોતાની ગોરી પત્નીનું ખૂન કર્યું હતું. તેનો કેસ ચાલતો હતો. અમેરિકન પ્રજાનો મત તો આ વિષય પર વહેંચાયલો હતો. ગોરા માનતા કે તે ખૂની છે; જ્યારે કાળા અમેરિકનો તેને નિર્દોષ માનતા. જે દિવસે એ કેસનો કોર્ટમાં નિર્ણય આવવાનો હતો, તે દિવસે મિ. લા–શપેલ સવારે મારી ઑફિસમાં આવ્યા. મને કહે કે, ‘તને આ કેસ વિશે શું લાગે છે.’ મેં તેમને કહ્યું કે, ‘સિમ્પ્સન નિર્દોષ જાહેર થશે.’ મારી દૃષ્ટિએ કારણ તો બહુ સીધું હતું. અમેરિકાની કોર્ટમાં તેને ગુનેગાર સાબિત કરવો હોય તો દરેક જ્યુરીનો નિર્ણય એક સરખો હોવો જરૂરી હતો. હવે તેમાં બે કાળા જ્યુરી હતા! જે કદી કાળા કેદીને ગુનેગાર ન ગણે. એટલે ગુનેગાર છૂટી જાય. અને થયું પણ તેમ જ. ઓ. જે. સિમ્પ્સન નિર્દોષ જાહેર થયો.
એટલે મિ. લા–શપેલ ગુસ્સે થયા. તે પોતે ગોરા અમેરિકન હતા. અને મને કહે કે, ‘તને ક્યાંથી ખબર પડી કે તે છૂટી જશે?’ તમે માનશો કે ઓ. જે. સિમ્પ્સન નિર્દોષ છૂટ્યો તો તેમાં મારો હાથ હતો? હવે આ માણસને કેવી રીતે જીતાય ! કદાચ કંપનીમાં કોઈ ટૅકનિકલ પ્રોબ્લેમ ઊકેલી ન શકું તો મને જૂતા મારો, ગણીને એક સો; પણ આવી વાહિયાત વાતો પર મારા પર ચીઢાય તેનું શું? પછી મેં નક્કી કર્યું કે : ‘સિંહનું મોઢું સૂંઘવા કરતાં શિયાળની જેમ કહી દેવાનું કે મને શરદી થઈ છે.’
હવે આ પ્રેસિડન્ટની બીજી ઘણી બધી વિચિત્ર બાજુઓ હતી. અમે બે, કોઈ ટૅકનિકલ પ્રેઝન્ટેશન માટે સાથે એર ટ્રાવેલીંગ કરતા. ત્યારે મારું લગેજ એ ઊંચકી લે ! જાતે મારી કૉફી બનાવી આપે ! તેમની સાથે કોઈ રેસ્ટોરાંમાં ડ્રીંક પીતા હોઈએ તો તમારે એ જેટલા પૅગ પીએ એટલા ફરજિયાત પીવા પડે! હા, તેમનો કાયદો હતો કે રેસ્ટોરાંમાં એ પોતે ખુરશીમાં બેસે પછી જ સ્ટાફ બેસે. જો એમની સાથે ટેનીસ રમતા હો તો તે જ જીતવા જોઈએ. જો ભૂલથી તમે જીતો તો પાછા મર્યા !
ટૂંકમાં, તમારા માથા પર બે–ધારી તલવાર લટકતી હોય. મને પોતાને પગાર સરસ હતો અને કંપનીની બધી ટૅકનિકલ મુશ્કેલીઓમાં મને ઊંડી સમજ હતી. તેથી નોકરી છોડવાનું બહુ મન નહોતું થતું. હવે બીજી ન સમજાય તેવી વાત એ હતી કે તે એક ઈન્ડિયન, હરનિશને તે પસંદ કરતા હતા; પરંતુ તેમને ઈન્ડિયા નહોતું ગમતું! બીજા ઈન્ડિયનો પણ નહોતા ગમતા !
તેમાં મારા કમનસીબે, કોઈ ઈન્ડિયને તેમની કારને પોતાની કાર ભટકાડી – અથવા તો એમ કહેવાય કે મિ. લા–શપેલની કાર કોઈ ઈન્ડિયનની કાર સાથે અથડાઈ. વાંક કોનો? ત્યારે કહે કે હરનિશનો. આવ્યા સીધા બીજે દિવસે મારી ઑફિસમાં. ‘તારા ઈન્ડિયનોને કાર ચલાવતા પણ નથી આવડતી. ઊંટગાડી ચલાવો, ઊંટગાડી!’ મને કહેવાનું મન તો થઈ ગયું કે : ‘અમે ઈન્ડિયનો તમારી કંપનીઓ તો ચલાવવાનું જાણીએ છીએ, એટલું ઓછું છે ?’
આ માણસથી છુટવાનું મેં નક્કી કરી નાખ્યું અને મેં પહેલી તકે તે નોકરીમાં રાજીનામું આપી દીધું. તો બીજે દિવસે સવારે મારી ઑફિસમાં આવીને કહે કે, ‘તમે ઈન્ડિયનો તમારા મગજમાં સમજો છો શું? તમારા વિના મારી કંપની બંધ પડી જશે?’
મેં તેમને જવાબ તો ન આપ્યો; પણ મનોમન ભગવાનને પ્રાર્થના કરી કે ભારત એટમબોંબ ફોડે તો સારું અને તે પણ મિ. લા–શપેલના માથા પર !
લખ્યા તારીખ : 15th May, 2016
4-Pleasant Drive, Yardville, NJ-08620 – USA Email : harnishjani5@gmail.com
સૌજન્ય : “સન્ડે ઈ.મહેફીલ” – વર્ષઃ બારમું – અંકઃ 354 – August 07, 2016
