આપણાથી કોઈ ભૂલ થાય તો
નાના-નાના લંબચોરસભર્યાં
ચોરસ નોટનાં પાનાં ઉપર
રોજનું ૧૦૮ વાર
રામનું નામ લખવાનો પ્રયોગ
મને એક બહેનપણીએ કરાવેલો
પાંચમા ધોરણમાં.
અંધારામાં ઉપલા માળે જઈને
પપ્પા માટે ચોપડી શોધી લાવવાની હોય
ત્યારે મારા બીકણ હૈયાના ધબકારથી વધુ ઝડપે
ને વધુ મોટા અવાજે
રામ-રામ બોલતાં-બોલતાં
એક-સાથે ત્રણ-ત્રણ દાદરા ચઢતાં
માએ શિખવાડેલું.
આદૌ રામ તપોવનાભિગમનમ
હત્વા મૃગમ કાંચનમ્…..
એક સંસ્કૃત શ્લોકમાં
કડકડાટ આખું રામાયણ બોલતાં
મારી દાદીએ શીખવ્યું’તું.
શ્રી રામચંદ્રકૃપાલુ ભજમન હરણ ભવભય દારુણમ
એમના ખોળામાં ઢળેલા મારા માથા પર
ફરતી વહાલભરી હથેળી
મામી જ્યારે એ ભજનને વહેતું મૂકતાં
ત્યારે બધું જ જાણે થંભી જતું,
પવન, રસ્તા, લોકો, નદીઓ, સમય …
ને બધું જ વહેવા લાગતું
ઓટલા, દીવાલો, ઝાડ, ગામનાં પાદર, ચબૂતરા
બધું ઓળઘોળ થઈ જતું બ્રહ્માંડમાં,
એ એક ક્ષણમાં,
એ સૂરમાં,
એ ખોળામાં.
મારી જિંદગીમાં
રામના સાથે જોડાયેલી
સીતા સિવાય બીજી ઘણી સ્ત્રીઓ હતી.
એક સાંજે કોઈ હરણ કરી ગયું
એ બધી ય સ્ત્રીઓના રામનું
ને ધરબી દીધો એને જીવતેજીવત
ઊંડા પાતાળમાં.
કોઈ દટાઈ ગયેલી મસ્જિદના અવશેષો ભેગો
ને ચણી દીધી ઝગઝગતી સુવર્ણનગરી ઉપર
ફરી એક વાર
ખબર નહિ કઈ મર્યાદાની આડમાં
ત્યજી દીધી એ સૌ સ્ત્રીઓને રામે
ફરી એક વાર ફાટી પડી ધરતી
મારા પગ તળે.
ને ધસી ગયાં અંદર
સમય, સ્મૃતિઓ, સંવેદનો, સંવિધાનો, અર્થો,
કાવ્યો, કવિઓ, મજૂરો, સ્ત્રીઓ, બાળકો,
ધર્મો અને કંઈક ફરિશ્તા
એક પછી એક કરતાં
હે રામ!
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 ઑગસ્ટ 2020; પૃ. 02