કોલંબિયન લેખક ગેબ્રિયલ ગાર્સિયા માર્કેઝ (૧૯૨૭-૨૦૧૪) વિશ્વ સાહિત્યમાં મોટું નામ છે. એમની નવલકથા 'એક સો સાલનું એકાંત'(વન હન્ડ્રેડ ઈયર્સ ઓફ સોલિટ્યુડ)ને ૧૯૮૨માં સાહિત્યનું નોબેલ પારિતોષિક મળ્યું હતું. કોલંબિયામાં તો માર્કેઝને એના વાચકો પૂજતા હતા, પણ જે દેશની એ ટીકા કરતા હતા, તે અમેરિકામાં પણ એમનો દબદબો એક સુપરસ્ટાર જેવો હતો. એમના લેફટિસ્ટ ઝુકાવના કારણે બંને દેશોએ એમના પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ ફરમાવ્યો હતો.
સિનેમામાં એવું જ એક નામ અકીરા કુરોસાવા. કુરોસાવા (૧૯૧૦-૧૯૯૮) માર્કેઝથી સિનિયર. જાપાની સિનેમા જગતમાંથી આ એક એવું નામ છે, જે જગતમાં તમામ કળા-સહિત્ય-સિનેમા પ્રેમીઓને ખબર છે. આપણા સત્યજીત રેએ એકવાર કહ્યું હતું કે, "અકીરાની ફિલ્મ 'રાશોમોન'થી મને વીજળીનો ઝટકો લાગ્યો હતો. મેં બીજા દિવસે ત્રણ વખત એ ફિલ્મ જોઈ અને હું અચંબામાં પડી ગયો કે આવી બીજી કોઈ ફિલ્મ હોય?" અકીરાની 'સેવન સમુરાઈ' પરથી 'શોલે' બની હતી. આમીર ખાનની 'તારે ઝમીં પર' અકીરાના જીવનચારિત્ર્ય પરથી બની હતી.
ગેબ્રિયલ ગાર્સિયા માર્કેઝે કેટલોક વખત ફિલ્મ વિવેચક તરીકે પણ કામ કરેલું. ૧૯૯૦માં કુરોસાવો ટોકિયોમાં 'રેપ્સડી ઇન ઓગસ્ટ' ફિલ્મનું શુટિંગ કરતા હતા, ત્યારે માર્કેઝ એમને મળવા ગયા હતા. બંને વચ્ચે છ કલાક સુધી સંવાદ થયો હતો. સાહિત્ય અને સિનેમાના બે મહારથી ભેગા થાય, તો શું વાત થાય? ૨૩ જૂન, ૧૯૯૧ના રોજ ‘ધ લોસ એન્જિલિસ ટાઈમ્સ’ સમચારપત્રમાં આ ક્લાસિક ઈન્ટરવ્યુ છપાયો હતો. કળાપ્રેમીઓ માટે એમાંથી થોડા અંશ અહીં આપ્યા છે. વાંચો, મઝા આવશે.
માર્કેઝ : તમે સ્ક્રિપ્ટ કેવી રીતે લખો છો? તમે ઘણા સાહિત્યને સ્ક્રિપ્ટમાં ઢાળ્યું છે.
કુરોસાવો : મારે કોઈ આઈડિયાને સ્ક્રિપ્ટમાં તબદીલ કરવો હોય તો હું કાગળ અને પેન્સિલ લઈને હોટેલના રૂમમાં પુરાઈ જાઉં. એ વખતે પ્લોટનો આછોપાતળો અંદાજ હોય. સીનની ખબર ન હોય, અને એ નેચરલી આવતા જાય.
માર્કેઝ : મગજમાં પહેલાં શું આવે, આઈડિયા કે ઈમેજ?
કુરોસાવો : છૂટીછવાઈ ઈમેજીસ હોય. અહીં જાપાનમાં સ્ક્રિપ્ટ લેખકો બહુ પદ્ધતિસર, સીન પછી સીન લખે. પણ એ બરાબર નથી. આપણે ભગવાન નથી કે બધું અગાઉથી ખબર હોય.
માર્કેઝ : શેક્સપિયર કે (મેક્સીમ) ગોર્કી કે દોસ્તોએવ્સકીનું રૂપાંતરણ કરો ત્યારે પણ સ્ફુરણા પ્રમાણે જ કરો?
કુરોસાવો : સાહિત્યિક કૃતિઓને સિનેમેટીક ઈમેજમાં ઢાળવી સહેલી નથી. દાખલા તરીકે જાસૂસી કથાનું શુટિંગ થતું હોય તો નવો-સવો ડિરેક્ટર લાશને રેલવે-ટ્રેક પાસે મૂકે, કારણ કે નવલકથામાં એવું જ હોય. હું એને કહું કે, તે વારતા વાંચી છે એટલે તને ખબર છે કે લાશ ટ્રેક પાસે છે. જે લોકોએ નોવેલ વાંચી ન હોય એમને જગ્યાથી શું ફર્ક પડે? સાહિત્યિક ઈમેજનો પાવર સિનેમેટીક ઈમેજથી અલગ હોય.
માર્કેઝ : અસલી જિંદગીમાંથી કોઈ એવી ઈમેજ યાદ છે જે ફિલ્મમાં વ્યક્ત કરવાનું અઘરું હોય?
કુરોસાવો : યેસ. લીડાચી નામનું એક ખાણિયું ટાઉન હતું. હું યુવાન હતો અને ડિરેક્ટરે એને શૂટ કર્યું હતું કારણ કે ત્યાંનું વાતાવરણ ભવ્ય અને અજીબ લાગતું હતું. પણ પિક્ચરમાં એક સામાન્ય ટાઉન જ દેખાયું. અમને ખબર હતી કે એ ટાઉન જીવ માટે જોખમી હતું અને ખાણિયાઓનાં બીવી-બચ્ચાં સલામતીને લઈને ડરમાં જીવતાં હતાં. આ ખબર હતી એટલે અમારી આંખ ટાઉનને એ રીતે જોતી હતી. પણ અમે જે અનુભવ કરતા હતા એ કેમરામાં ના પકડાયું, કારણ કે કેમેરાની આંખ અલગ હોય છે.
માર્કેઝ : અત્યારની ફિલ્મની વાત કરીએ તો, આંધીને શૂટ કરવી અઘરી પડે?
કુરોસાવો : ના. સૌથી અઘરા તો પ્રાણીઓ છે. પાણીના સાપ અને કીડીઓ બહુ અઘરી.
માર્કેઝ : ન્યુક્લિયર ઊર્જા અભિશાપ તરીકે આવી હતી, અને એ તમને ફીટ થાય તેવો વિષય છે. પણ તમે ન્યુક્લિયર ઊર્જા કરતાં એનો જે રીતે ઉપયોગ થયો છે, તેની નિંદા કરો છો.
કુરોસાવો : બંને બાબત એક નથી. ન્યુક્લિયર ઊર્જા માણસથી કંટ્રોલ થાય તેવી નથી. એને સાચવવામાં ભૂલ થઇ તો ભયાનક પરિણામ આવશે અને એની અસર અનેક પેઢીઓને નડશે. પાણી ગરમ હોય તો એની ગરમી ઓછી કરવા ઠંડું પાડવું પડે. હજારો વર્ષો સુધી જે ઉકળતું રહેવાનું છે, એ ન્યુક્લિયર એલિમેન્ટનો ઉપયોગ બંધ કરીએ તો સારું.
માર્કેઝ : તમે જે ફિલ્મ બનાવી રહ્યા છો એમાં આ બાબતે તમારા વિચારો છે?
કુરોસાવો : સીધી રીતે નહીં. (જાપાન ઉપર) બોમ્બ ફેંકવામાં આવ્યો ત્યારે હું નવોસવો પત્રકાર હતો. મારે જે થયું એના પર લેખો લખવા હતા, પણ ત્યારે કશું પણ લખવા પર પ્રતિબંધ હતો. આ ફિલ્મ બનાવવા માટે મેં એ વિષયનો અભ્યાસ કર્યો અને તે વખત કરતાં આજે મને વધુ ખબર છે. મેં જો સીધી રીતે મારા વિચારો આ ફિલ્મમાં મુક્યા હોત તો તે આજના જાપાન કે બીજે ક્યાં ય બતાવાત નહીં.
માર્કેઝ : આપણા આ સંવાદને પ્રગટ કરાવાનું શક્ય છે?
કુરોસાવો : મને વાંધો નથી. ઇન ફેક્ટ, દુનિયામાં લોકોએ આ વિષય પર વિચારવું જોઈએ.
માર્કેઝ : થેન્ક યુ. હું જો જાપાની હોત તો તમારી જેમ જ વિચારતો હોત. પણ હું સમજુ છું. યુદ્ધ કોઈના માટે સારું નથી.
કુરોસાવો : એ જ વાત છે. મુસીબત એ છે કે એકવાર ગોળીબાર શરૂ થાય, પછી ક્રાઈસ્ટ અને ફરિશ્તા પણ સૈન્યના ચીફ ઓફ સ્ટાફ બની જાય છે.
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2301278993533480&id=1379939932334062&__tn__=K-R
