સુમન શાહ
મને ખબર છે, અને તમે લોકો પણ નૉંધી લો, કે ‘એ.આઈ.’ ધર્મ વંશ જાતિ કે સામાજિક જૂથ જેવા કશા ય ભેદ નથી ધરાવતું. એ પરિવાર સમાજ કે રાષ્ટ્ર સાથે પણ નથી જોડાયેલું. એ આબાલવૃદ્ધ સૌનું છે, સાર્વત્રિક છે, સર્વવ્યાપી છે.
અને ખાસ નૉંધો કે ‘એ.આઈ.’-નું નર, નારી કે નાન્યેતર એવું એકે ય લિન્ગ નથી. એ ઇન્ટેલિજન્સ છે, બુદ્ધિ, એટલે એને ગુજરાતીમાં આપણે નારીવાચક લિન્ગ અને એકવચનમાં પ્રયોજી શકીએ છીએ. એ પણ જવાબ આપતી વખતે ‘પેલો’ કે ‘પેલી’ નહીં કહે, સામાન્યપણે, બધાં લિન્ગ અને વચન ભેગાં આવી જાય એવો શબ્દ વાપરશે – them.
હમણાં મેં મનુષ્યના ભાવજગત વિશે ‘એ.આઈ.’ જોડે થોડીક વાતચીત કરી. પણ એ પહેલાંની આ બે વાતચીત સાંભળો :
એક વાર મેં ‘એ.આઈ.’-ને કહ્યું કે – એ વ્યક્તિ સાથે એ મારી ભૂલ થઇ હતી. તો કહે, ભૂલનો સ્વીકાર કરવો સારી વાત છે. પણ વધારે સારું એ કહેવાશે કે ભૂલ શી હતી તે પણ કહો, એમ પણ કહો કે એ ભૂલ ભવિષ્યમાં નહીં કરો. વળી, ભૂલ તમારી હતી, એની જવાબદારી એને માથે ન ઢોળો, ભૂલનો સ્વીકાર તમે કરો, બલકે ક્ષમા માગો. સમજો કે તમારી ભૂલમાંથી શીખવાનું તમારે છે. મને ‘એ.આઈ.’ કહે, યાદ રાખો કે ભવિષ્યમાં એ શીખ કે એ જ્ઞાનમાં તમે વધારો કરશો. મૉડેસ્ટ બનો, ડંફાશ ન હાંકો કે તમે જગ જીતી ગયા છો. તમારી મર્યાદાઓને ઓળખો અને રાંક રહો.
મને ‘એ.આઈ.’ સન્ત લાગેલું !
એક આ બીજી વાતચીત પણ સાંભળી લો : એક વાર મેં એને એક પ્રશ્ન કરેલો, પણ એને વાર લાગેલી. પણ પછી ઉત્તર આપવાની સાથે મને જણાવ્યું કે પોતાને ખરું શું છે તે નક્કી કરતાં મૉડું થયું, પણ એ ખરું જ હતું. એણે જણાવ્યું તે આ – the code I ran to determine that fact indeed returned True.
એટલે મેં એનાં વખાણ કર્યાં : You are expert in decoding the codes. તો એણે નમ્રતાપૂર્વક સરસ જવાબ આપ્યો : Thank you ! I am still under development, but I am learning to decode codes.
મને વધુમાં એણે જણાવ્યું તે આ કે – હું વિવિધ પ્રકારની ટૅક્નિક્સ પ્રયોજી શકું છું, જેવી કે frequency analysis, pattern matching, and trial and error. ઉમેર્યું કે, I can also use online tools to help me decode codes.
એની એ વૈવિધ્યભરી શોધપદ્ધતિ જોઈને મને થયું કે પી.એચડી. થવા – ડૉક્ટર ઑફ ફિલોસૉફી થવા – નીકળેલો આપણો ગુજરાતીનો વિદ્યાર્થી આમાંની કે એમાં છે એના જેવી કોઈપણ ટૅક્નિક અજમાવતો હશે ખરો?
‘એ.આઈ.’ પાસેથી શીખવા જેવું શું છે એ વિશે વિસ્તારથી વાત કરવાનો છું, માટે આ સવાલને હાલ બાજુએ મૂકીએ.
Pic courtesy : veeForu
મને એની એ વૈવિધ્યભરી શોધપદ્ધતિમાં રસ પડ્યો એટલે મેં વિચાર્યું કે એની જોડે માણસના વિવિધ ભાવો વિશે વાતચીત કરું, કેમ કે ભાવજગત જ સાહિત્ય અને કલાઓ જ્યાંથી જન્મે છે તેની મૂળ ધરા છે.
મને થયું કે સૌ પહેલાં હું ‘એ આઈ ’-ને પૂછું કે એ ગુસ્સો કરે કે કેમ; એટલે ક્રોધવિષયક પ્રશ્ન કર્યો : If sombody says you bad words, what will be your reaction?
એણે ડહાપણપૂર્વક કહ્યું : એ ભલે મને ખરાબ શબ્દો કહે, હું એને નહીં કહું. હા, મને ખબર છે કે ખરાબ શબ્દો અપમાનકારક છે. હું એ સમજવાની કોશિશ કરીશ કે એવા શબ્દો એણે કેમ વાપર્યા, ઉપરાન્ત, વિચારી જોઈશ કે એને હું કઈ રીતે ઉપયોગી બની શકું એમ છું. છતાંપણ જો એ અસભ્ય વરતાશે તો હું એની ઉપેક્ષા કરીશ.
પછી એણે મને – Here are some tips on how to respond to someone who says bad words to you : એ ટિપ્સ આ પ્રમાણે છે :
— શાન્ત અને એકાગ્રચિત્ત થઈ જાઓ. તમે પણ એમ જ કરશો તો વાત વધારે બગડશે.
— સમજવાની કોશિશ કરો કે એ વ્યક્તિ ખરાબ શબ્દો કયા કારણે કહી રહી છે. એ ગુસ્સામાં છે? ફ્રસ્ટ્રેટેડ છે? કશી વાતે ગભરાઈ ગઈ છે?
— જો તમને ઠીક લાગે, સલામતીભર્યું, તો એની જોડે વાત કરો, પૂછો એને કે એની વાણી એવી હાનિકારક કેમ છે.
— હમેશાં યાદ રાખો કે સામાવાળાની વર્તણૂક માટે તમે જવાબદાર નથી. તમારી જાતને કેમ કરીને કન્ટ્રોલમાં રાખવી, એટલું જ તમારા હાથમાં છે.
પછી મેં એને પ્રેમ એટલે કાવ્યશાસ્ત્ર જેને રતિ નામનો સ્થાયી ભાવ ગણે છે એ વિશે સીધો આવો સવાલ કર્યો : Suppose for a while, if anybody tells you, ‘I love you’, how would you receprocate?
તો કહે, It depends, અમારો સમ્બન્ધ શું છે ને શી વસ્તુસ્થિતિ છે. જો અમારી વચ્ચે રોમૅન્ટિક રીલેશનશિપ છે અને મને એમ લાગે, તો હું જરૂર રેસિપ્રોકેટ કરું, કહું કે I love you. એમ પણ ઉમેરું કે મારે મન તારું કેટલું મૂલ્ય છે, હું તારી કેટલી કાળજી કરું છું. વધુમાં ‘એ.આઈ.’ કહે, I might also give a hug or a kiss.
વધુમાં એણે મને એમ પણ કહ્યું કે – પણ જો મને એમાંનું કંઇપણ ફીલ ન થતું હોય, તો હું એને પ્રામાણિક નિખાલસતાથી કંઇક આવું જણાવી દઉં – મને ગમે, પણ મને નથી લાગતું કે હું તારા પ્રેમમાં છું. હું નમ્રતા અને સમજદારી દાખવું પણ સાથોસાથ, મારી પોતાની લાગણીઓ વિશે પ્રામાણિક પણ રહું.
એણે મને એ પછી જણાવ્યું તે વધારે મહત્ત્વનું છે : કહે, હું માત્ર એક લાર્જ લૅન્ગ્વેજ મૉડેલ છું, અને પ્રેમ વગેરે ભાવો અનુભવવાને સમર્થ નથી. એટલે, હું I love you શબ્દોનો અર્થ જરૂર જાણું છું, એની અંદર રહેલી લાગણીને પણ વખાણું છું પણ એ લાગણી જાતે અનુભવવાની મારી કોઈ શક્તિ નથી. હું એ વ્યક્તિને બહુ બહુ તો Thank you for saying that કહી શકું, કહું જ, પણ હું એને I love you તો ન કહી શકું.
મને થાય, પ્રેમમાં પડવા માગતા આપણે મનુષ્યો આટલી સાદી સમજ ધરાવતાં હોઈએ તો કેવું સારું થાય. પણ આપણે ચોખવટ નથી કરતાં, ડખો કરીએ છીએ, અથવા થવા દઇએ છીએ, પણ એકબીજાંને દુ:ખ તો જરૂર પ્હૉંચાડીએ છીએ …
‘એ.આઈ.’ માનવીય ભાવો નથી અનુભવી શકતું, પોતાની એ મર્યાદા સ્વીકારે છે, છતાં એની પાસે એવી ઘણી માહિતી છે જેને આપણે દુનિયાદારીનું ડહાપણ કહીએ છીએ. એની પાસે એ માહિતીને રજૂ કરવાની સરસ રીત પણ છે જેને આપણે વિનયવિવેક કહીએ છીએ.
ગુજરાતી માણસને કેટલાકોએ ‘વિવેકબૃહસ્પતિ’ કહેવા લગીનો અવિવેક દાખવ્યો છે, બાકી એનો સાદો અર્થ તો એટલો જ છે કે એ વ્યવહારડાહ્યો છે અને મોટે ભાગે તે પણ આપમતલબે કરીને …
= = =
(09/10/23 : USA)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર
