દર શૈક્ષણિક વર્ષની શરૂઆતમાં અલગ-અલગ પ્રકારના વાલીઓ અને દેશભરમાંથી આવેલાં યુવાન-યુવતીઓને મળું છું. ખાસ તો એડમિશન વખતે તેમનો ફોર્મલ ઇન્ટરવ્યૂ દ્વારા નવી પેઢીના વિદ્યાર્થીઓને મળવાનો અને તેમને જાણવાનો મોકો મળે છે. દર વર્ષે એડમિશનની 'સીઝન' પછી જે બારમા ધોરણ સુધીના શિક્ષણની ઝાંખી મળે છે, તે કોઈ હોરર ફિલ્મ જેવી હોય છે – ખાસ તો ગુજરાતના વિદ્યાર્થીઓ માટે. સત્તર-અઢાર વર્ષનાં યુવાન-યુવતીઓ ખૂબ જ ચિંતાતુર હોય છે, મૂંઝવણમાં હોય છે અને ગભરાયેલાં હોય છે. તેમનાં માં-બાપ અને વાલીઓ ઇન્ટરવ્યૂ રૂમ કે એક્ઝામ હોલની બહાર તેવી જ હાલતમાં હોય છે. આ સમયગાળો કોઈ પણ યુવાન કે યુવતી માટે કટોકટી ભરેલો હોય છે, પણ સાથે નવી-નવી શક્યતાઓથી ભરપૂર પણ હોય છે. શું થવાનું છે તે ખબર નથી, પણ તેની પણ અલગ મજા હોય છે. જો આપણું શિક્ષણ આવી એક નાની, અંગત કટોકટી માટે તેમને તૈયાર ન કરી શકે, એટલો આત્મવિશ્વાસ ન અપાવી શકે તો શું કામનું? આજનો યુવાન તેના વડીલો અને તેમણે બનાવેલી શિક્ષણ વ્યવસ્થાથી થાકેલો કેમ લાગે છે?
કોઈ પણ કોલેજમાં – એન્જીિનયરીંગ, મેડિકલ, આર્કિટેક્ચર, એકાઉન્ટિંગમાં – એડમિશન લેવા માટે કોચિંગ કલાસ હોય જ છે. સ્કૂલના બધા જ વિષયો માટે અલગ કોચિંગ કલાસ હોય છે. તો પછી સાતમા ધોરણ પછી સ્કૂલોની જરૂરત ખરી? જો એક વિદ્યાર્થીએ રોજિંદા વિષયો, સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ અને કલા-સાહિત્ય કે રમત-ગમત માટે અલગ-અલગ ક્લાસીસ જ ભરવાના હોય તો પછી આપણાં સમાજમાં સ્કૂલોની જરૂરિયાત શું છે? આ તો મોટા શહેરોની વાત છે; નાનાં ગામમાં તો બીજા ક્લાસીસ કરવાનો (અને ખરા અર્થમાં ખરાબ શિક્ષણથી અલગ પોતાનો બીજો રસ્તો ગોતી લેવાનો) વિકલ્પ પણ નથી.
ઘણી વાર બહુ જ નિખાલસ વિધાર્થીઓને મળવાનું થાય છે. ઇન્ટરવ્યૂમાં હું પ્રશ્ન પૂછું કે, 'શું વાંચવું ગમે છે?' તો જવાબ મળે છે કે, 'વાંચવું નથી ગમતું'. હા, ઘણા વિદ્યાર્થીઓને હવે કંઈ પણ વાંચવું નથી ગમતું. તેમના માટે વાંચવું એટલે ગોખવું અને ગોખવું એટલે કંટાળો. શિક્ષણ એટલે ગોખવું એટલે કંટાળો. આ બાબતમાં ક્યાં ય વિદ્યાર્થીઓનો વાંક કાઢવા જેવો નથી. શિક્ષણમાંથી કંટાળો કાઢવો હોય તો તેના ઘણા રસ્તા છે. આગામી પેઢી પાસે આંગળીઓના વેઢે માહિતીનો ખજાનો છે. આજના ગૂગલના જમાનામાં તેમને પોપટની જેમ માહિતી જ રટાવ્યા કરીશું તો આપણે તેમની બુદ્ધિશક્તિનું અપમાન કરી રહ્યા છીએ.
આપણે ત્યાં એવો સજ્જડ નિયમ છે કે 'જે ભણે તે રમે નહિ, જે રમે તે ભણે નહિ'! સાયન્સવાળાને ક્રિકેટની કીટ ન મળે. છોકરીઓ હેન્ડ બોલ રમે અને છોકરાઓ વોલીબોલ, આવી તો કેટલી ય રીતે રમત-ગમતનો એકડો શિક્ષણમાંથી કાઢવાની રીતોનું વ્યવસ્થાનો ભાગ છે. વળી, જે કાંઈ રમવું હોય તો તે પણ આઠમા ધોરણ સુધી રમી લેવાનું. પછીના ચાર વર્ષ ચક્કી પીસીંગ એન્ડ પીસીંગ. ચૌદથી અઢાર જેવા જીવનના શ્રેષ્ઠ વર્ષોમાં પુસ્તકોના ઢગલાં, હેલીકૉપ્ટરની જેમ મંડરાતાં મા-બાપ અને ગોખણપટ્ટી સાથે પનારો પડે. આ બધી પ્રક્રિયામાંથી પસાર થયા પછી કોઈનામાં મૌલિક વિચારો, સર્જનશક્તિ, અવલોકનશક્તિ, પોતાનો આગવો દ્રષ્ટિકોણ, જગતને જાણવાની જિજ્ઞાસા, નવી તરહમાં પોતાની જાતને ઢાળવાની આવડત, બીજા કોઈ વિષયોમાં રુચિ વગેરે બાકી રહી શકે!
આવાં વિદ્યાર્થીઓ અમારી પાસે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે આવે, ત્યારે અમારે એકડેએકથી શરૂઆત કરવાની – "ચાલ દોસ્ત, તારા ગમતાં વિષય પર, તારા મનથી, ક્યાંયથી કોપી કર્યા વગર, એકાદ ફકરો લખી બતાવ તો! શહેરના કોઈ પણ ચાર રસ્તા પર ઊભો રહીને 'શું દેખાય છે', કહી બતાવ તો! તે કુરોસાવાની ફિલ્મો જોઈ છે? તેં વિન્સેન્ટનું 'સ્ટારી નાઈટ' ચિત્ર જોયું છે? અખા વિષે સાંભળ્યું છે? યાર, તને રસ શેમાં પડે છે? ધીરેથી આ ‘અદબ, પલાંઠી' છોડ અને 'મોં પરની આંગળી' હટાવ. ના, અહીં તારે ગળામાં આઈડી કાર્ડ લગાવીને ફરવાની જરૂર નથી. હા, હા, હું આ બાબતમાં તારું મંતવ્ય પૂછું છું. કાંઈ વિચાર્યું છે? "
જો આ ‘અદબ, પલાંઠી' છોડવાની પ્રક્રિયા દસેક વર્ષ પહેલાં શરુ થઇ હોય તો આ વિદ્યાર્થી બીજા રાજ્યોના, બીજા દેશોના વિદ્યાર્થીઓ સાથે બરાબરીથી સ્પર્ધા કરી શકે.
We are failing the whole generation of bright and young people!
સૌજન્ય : https://www.facebook.com/joshirutul/posts/10154651006980493
