તાજા જ સમાચાર છે કે સુરત મહાનગરપાલિકા કચરામાંથી હજારો ઘરોને ચાલે એટલી વીજળી પેદા કરવાની છે. શહેરમાંથી રોજ બે હજાર ટન કચરો નીકળે છે તેમાંથી સાડા સાતસો ટન કચરો વીજળી ઉત્પાદનમાં વપરાતો હોય તો એનાથી વધારે સારું શું?
પણ કચરો, આપણો ખોરાક પણ બને છે ને તે આપણે વર્ષોથી ખાઈએ છીએ તેની ઘણા ઓછાને જાણ હશે. ગઈ કાલના જ સમાચાર છે કે ઉત્તર પ્રદેશમાં નકલી ગરમ મસાલા બનાવવાનું એક કારખાનું પોલીસે ઝડપી પાડ્યું. આ કારખાનું ચલાવનારાના છેડા રાજકારણને અડેલા હતા. વળી કારખાનાનું લાઈસન્સ પણ ન હતું. આ ગરમ મસાલો વર્ષોથી ગધેડાની લાદ, એસિડ અને રંગીન ભૂસાથી બનતો હતો. પોલીસે 300 કિલોનો આવો નકલી જથ્થો પકડી પાડ્યો ને તે ઉપરાંત ધાણા, મરચાં, હળદર પાઉડરના જથ્થા પણ પોલીસને હાથ લાગ્યા જેના નમૂના તપાસ માટે મોકલાયા છે. તપાસ થશે ને થોડા વખતમાં વાત દબાઈ કે ભૂલાઈ જશે. એ પછી વળી કોઈ કારખાનું પકડાશે ને વળી તપાસ થશે ને એમ ગાડું ગબડયાં કરશે, પણ આમાં ચિંતાજનક છે તે લોકોનાં આરોગ્ય જોડે ચેડાં થાય છે તે !
ઘણીવાર તો ઘણાની સવાર જ ભેળસેળવાળાં ચા, દૂધથી પડે છે. ચાની જે ભૂકી વપરાશમાં આવે છે તેમાં રંગેલી ફોતરીઓ વપરાય છે ને દૂધમાં પાણી ઉમેરવાની વાત તો યુગો જૂની છે. પાણી હોય તો, તો ધૂળ નાખી, પણ યુરિયા અને બીજાં કેમિકલથી જે નકલી દૂધ બને છે તે તો અનેક રોગોને જન્મ આપનારું છે. દૂધ સંપૂર્ણ આહાર છે, પણ તે ચોખ્ખું દૂધ હોય તો, નહીં તો એ જોખમી આહાર જ છે. આ દૂધ બાળકો પીએ છે ને એ દ્વારા બાળપણ પોષણનો નહીં, પણ કુપોષણનો શિકાર બને છે. નકલી દૂધ દ્વારા દેશનાં ભવિષ્ય જોડે ચેડાં થાય છે ને તેમનાં રક્ષણ માટે ખાસ કૈં થતું નથી તે શરમજનક છે.
દૂધ ઉપરાંત દૂધની બનાવટોમાં, માખણમાં, માવામાં, મીઠાઈમાં સેકરિન, બાફેલાં બટાકાનો માવો, પ્રતિબંધિત રંગોનો ઉપયોગ નવો નથી. આ ઉપરાંત પણ અનેક હલકી કક્ષાની વસ્તુઓની ભેળસેળ થતી જ રહી છે ને દૂધ તો ગુણકારી ને દૂધનું તે ઉત્તમ, એવી સમજ સાથે આપણે તે હોજરીમાં ઠાલવતાં રહીએ છીએ.
શાકભાજી લીલાંછમ જોઈને આપણે ખરીદવા લલચાઈએ છીએ, પણ એ લીલાશ શાકભાજીની નથી. એ રંગોની કરામત છે ને આપણે રંગાયેલું શાક ઘરે લાવીએ છીએ. શોપિંગ મોલ્સમાં તાજું શાક મળે છે એમ માનવાની જરૂર નથી. ત્યાં ખરીદતી વખતે દેખાતી લીલાશ ને તાજપ છેતરામણી છે. ત્યાં લાઇટની કરામતોથી બધું તાજું ને લીલું દેખાડાય છે. એના કરતાં શાક માર્કેટમાંથી ખરીદવામાં જોખમ ઓછું છે.
મસાલાના, ફાસ્ટ ફૂડના આવતાં તૈયાર પેકેટ્સમાં શું ભેળવાય છે તે આપણે જોવા જતાં નથી. મરચાંની ભૂકીમાં ઈંટનો લાલ ભૂકો નથી જ એવું ખાતરીથી કહી શકાય એમ નથી. એવું જ હળદર કે અન્ય મસાલા સંદર્ભે પણ ખરું. આપણે ધીમી આત્મહત્યા માટે બહુ જ ઉતાવળા છીએ. હોટેલોમાં કે જંક ફૂડમાં આપણે જાણી સમજીને જ છેતરાઈએ છીએ. જંકફૂડ ખરાબ છે એવું જંકફૂડ ખાતાં ખાતાં કહેવાની બહાદુરી આપણે કેળવી લીધી છે કે જરામાં કૈં થઈ જતું નથી એમ માનીએ, મનાવીએ છીએ, પણ હિસાબ લગાવવા જેવો છે કે એક દિવસમાં આ "જરા" કેટલું વધારે થાય છે !
એક સમય હતો જ્યારે ઘરમાં અનાજ સાફ થતું. હવે અનાજ ઘરમાં ભરવાનું ઘટ્યું છે ને એનું સ્થાન તૈયાર પેકેટોએ લીધું છે. ઘઉં ઘરમાં વીણાતા ને કાંકરી, કિલ્લા કે ઈયળ વીણામણમાં નીકળી જતાં. બજારમાં લાંગની દાળ વેચવા પરપ્રતિબંધ છે, પણ તે પકવવા પર નથી, એટલે ચણાની દાળના લોટમાં તે ભેળવાય ને વેચાય તો તેની ખબર પડતી નથી. હવે ચણાનો કે ઘઉંનો લોટ સરસ પ્લાસ્ટિક પેકેટોમાં હોંશે હોંશે ઘરે લાવીએ છીએ, ત્યારે ખબર હોય જ છે કે લોટમાં કાંકરી, માટી કે જીવાત દળાઈ જ હશે, પણ હવે વીણવાની કડાકૂટમાં કોઈએ પડવું નથી ને પેટથી વધારે સારી કચરાપેટી બીજે ક્યાં મળવાની હતી એટલે બધું એમાં ઠાલવીએ છીએ. આટલા ડાકટરો છે દેશમાં, તે નહીં તો કમાશે કેમ !
બજારમાં મળતું ખાદ્યતેલ અનેક બીજા નબળા ને હલકા તેલની મિલાવટનું પરિણામ હોઈ શકે છે. એક સમય હતો જ્યારે મહોલ્લાને નાકે આવેલી ઘાણી પરથી તલનું તાજું તેલ ખરીદાતું. તે લગભગ વેચાતું બંધ થયું છે ને તેને બદલે સોયાબીન, સૂરજમુખી, કપાસ વગેરે તેલનો વપરાશ વધ્યો છે. હવે તો આકર્ષક પેકિંગમાં બધું મળે છે. એમાં પેકિંગ જ સારું હોય છે ને એનો ઉપયોગ તો આપણે કરતા નથી ને જેનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે કરવા જેવો હોતો નથી. ઘી ચોખ્ખું જ વેચાતું હોય છે, પણ એમાં "ચોખ્ખું" શબ્દ સિવાય ભાગ્યે જ કૈં ચોખ્ખું હોય છે.
દવાદારૂમાં થતી ભેળસેળની તો શું વાતો કરીએ? થોડે થોડે વખતે થતો લઠ્ઠાકાંડ સૌ જાણે છે. નકલી દવાને કારણે થાય છે એવું કે દરદી મરતો નથી ને જીવતો ય નથી. કોરોનાના ટ્રીટમેંટ માટે નકલી ઈંજેક્શનોની ફેક્ટરી ખૂલેલી તે વાત બહુ જૂની નથી ને નકલી ઈંજેક્શનો અસલી કરતાં મોંઘાં વેચાયેલાં તે પણ દુનિયા જાણે છે. ટૂંકમાં દવા કે દારૂ બંનેમાં ભેળસેળ થાય છે ને જોખમો વધે જ છે.
એટલું બધું નકલી આપણી આસપાસ છે કે અસલી જ નકલી લાગવા માંડે છે. જમરૂખ મોટું હોય તો ખાવાનું ગમે, પણ એ ટેટી જેટલું મોટું હોય તો તે ખાવું કે કેમ તે વિચારવાનું રહે. ફ્રૂટ્સ રસાયણોથી વહેલાં પકવવામાં આવે છે. સીઝનથી વહેલી પાકેલી કેરી એકદમ પીળી હોય છે. આ પીળાશ તેની કુદરતી પીળાશ કરતાં વધારે હોય છે. તે ખરીદવાની લાલચ થાય એવી હોય છે ને તે વધારે મોંઘી હોય છે. એ બોક્સ ઘરે ખૂલે ત્યારે જ ખબર પડે છે કે એ દેખાય છે જ સારી, બાકી તે સારી એવી ખાટી હોય છે. ફળ હોય તેનાથી મોટું અકુદરતી રીતે પકવવામાં આવે તો તેમાં થતો રસાયણોનો ઉપયોગ હાનિકારક છે એ સમજી લેવાનું રહે. શાકભાજી કે અનાજ પર થતો જંતુનાશકોનો છંટકાવ તંદુરસ્તીને જોખમાવે છે. એની અસર તરત નથી વર્તાતી, પણ પેટની અનેક તકલીફો ને આરોગ્યના અનેક પ્રશ્નો મોડાવહેલાં થાય જ છે તે નિર્વિવાદ છે.
તંત્રો કામ તો કરતાં હોય છે, ક્યારેક દરોડા પાડીને નકલી ચીજ વસ્તુઓ ઝડપી પણ લેવાતી હોય છે ને કાનૂની કાર્યવાહી પણ થાય છે, પણ તેનું પ્રમાણ ઓછું છે. કેટલીક વાર તો ભ્રષ્ટ તંત્રો જ પૈસા ખાઈને બધું સગેવગે કરી દેતાં હોય છે. ક્યારેક જેન્યુઇન કામો પણ થાય છે, પણ તેની ટકાવારી ખૂબ ઓછી છે. દારૂની ભઠ્ઠીઓ પર થતા દરોડાઓ દેખાવના પણ હોય છે. ક્યારેક પોલીસ જ અગાઉથી જાણ કરે છે દરોડાની, તો ક્યારેક ભઠ્ઠીનો માલિક જ સામેથી માલ પકડાવી દે છે જેથી લાગે કે તંત્રો કામ કરે છે. એકાદ વખતનો દરોડો તે ઉકેલ નથી. એકાદ વખત મીઠાઈની દુકાનમાંથી માવો પકડવાથી બહુ ફેર પડતો નથી. કારણ વરસમાં બીજા ઘણા દિવસો છે ને એ વખતે કોઈ દરોડો પડતો નથી. એટલે તંત્રોની સક્રિયતા ને પ્રમાણિક્તા વધે તો જ ફેર પડે એમ બને.
આ બધું કેમ થાય છે? એનો જવાબ છે, હરામની રીતે કમાવા માટે ! નાના વેપારીથી માંડીને મોટી મોટી કંપનીઓનો એક જ ઉદ્દેશ હોય છે, વધુને વધુ નફો કરવાનો. ધંધો બધા જ કરતાં હોય છે ને બધાએ નફો કરવો જ જોઈએ એની પણ ના નથી, પણ કેટલો નફો? કોઈની જિંદગી દાવ પર લાગે એટલો નફો તો કેમ ચાલે? નકલી તેલ વેચનારો નફો કરી દુનિયાને લૂંટે ત્યારે નકલી દૂધ ખરીદીને એ પણ છેતરાય જ છે તે ભૂલવા જેવું નથી. ઝેરનો ધંધો તો ન થાયને ! પણ આપણે ત્યાં એ જ ચાલે છે. દૂધમાં દૂધ જ ન હોય એટલો નફો તો કેમ સહન થાય? એક વસ્તુ છે કે ગમે એટલો અન્યાય કેમ ન થાય, પણ કુદરતી ન્યાય જેવું જગતમાં હજી છે. હિસાબ થતો જ હોય છે ને છેવટે હરામની કમાણી રામ જ ખાતો હોય છે. અબજો રૂપિયા ઘરમાં જ રહી જાય ને માણસ ચાલી નીકળે છે એવું ક્યાં નથી બનતું?
આપણે માણસ છીએ ને માણસ જ રહીએ. આખી પૃથ્વી કમાઈએ તો પણ તે અહીં જ રહેવાની છે, તો બીજાના પેટને કચરાપેટી ન સમજીએ, એની ચિંતા કરીએ. પેટ બધાંને જ લાગેલું છે એની ના નથી , પણ આપણું પેટ છે તો બીજાની કચરાપેટી નથી એટલું સમજીએ તોય ઘણું. અસ્તુ !
0
e.mail : ravindra21111946@gmail.com
પ્રગટ : લેખકની ‘આજકાલ’ નામક કટાર, “ધબકાર” દૈનિક, 18 ડિસેમ્બર 2020
