એક ફિલ્મ રિલીઝ થાય છે. એની વાર્તાની રૂપરેખા જેવી ખબર પડે છે ને કોઇ વાચક ઉશ્કેરાઇ જાય છે. એના એડૃીનલ રશમાં એ પોતાના ભેજામાં કુંઠિત વિચારોની એક ગૂંચ બનાવે છે ને તરત એક કાગળ પર કાગારોળ કરીને રિવ્યૂ લખી નાંખે છે. પછી એ બાવરો બાવરો એક બે પ્રિન્ટ મિડિયામાં છપાવી દે છે. એ એવી ઠાંસ પણ મારે છે કે એણે પોતે હજુ એ ફિલ્મ જોઇ નથી અને જોવાનો પણ નથી.
ધીસ ઇઝ નોટ નાઇસ. એ અભદ્ર કહેવાય.
એ રિવ્યૂ છપાયા પછી રાબેતા મુજબ એ મૂવી જોવા જેવું છે કે કચરો, એની ડિબેટ શરૂ થઇ જાય છે. પછી તો જેમની નસોમાં રામરાજ્ય વહે છે, તેવું ટોળું કપાળે કેસરી બેન્ડાના લગાવી ડાંગો લઈને ફિલ્મ ઉદ્યોગને ઊતારી પાડવા જેહાદ શરૂ કરે છે. છેવટે એ ફિલ્મના ટાઇટલમાંથી કાનો માતર કઢાવીને સૈા જંપે છે. અા ઘટનામાં બધાંને નામ મળે છે. એવાં નામધારી લોકો જ અાપણા અાદિમાં અાદિ સંસ્કારોના રક્ષકો છે. અાવી ‘બદનામ’ ફિલ્મો સામે અા એન્જેિલકો સદરા પહેરીને ધરણાં ધરે છે. એટલે કેસ કોરટે ચઢે છે, િસનેમાગૃહની સીટો બળે છે, મિલિટરી બોલાવાય છે. તે દરમિયાન છીંડે ચઢેલી એ ફિલ્મ એક જ વીકમાં અોવરસીઝ માર્કેટમાંથી ૪૦૦-૫૦૦ કરોડ કમાઇ લે છે, થેંક્સ ટુ પેલા નોટ સો નાઇસ રિવ્યૂને. દિલ્હી સાહિત્ય એકેડેમી ઉપર દબાણ અાવે છે કે અૈસી ભારતમાત કી લાજ રખનેવાલી કોલમ કો પુરસ્કાર દે દો અોર અાજસે યે એક નઈ કેટેગરી કાયમ કી કર દો. અા રિવ્યૂ લેખકને કોઇ ખિતાબ અાપે છે અને હેન્ડલૂમની શાલ અોઢાડે છે. એ ફિલ્મની ઉપર હવે સેન્સર બોર્ડની કાતર ફરી.
પછી? એ ફિલ્મનું મૃત્યુ થઇ ગયું. એ ફિટાંશ થઇ ડબ્બામાં ગઇ. તો પ્રશ્ન થાય ફિલ્મનો ધર્મ શું છે?
એનો ધર્મ એક જ છે: વાર્તા કહેવાનો. એ કોઈ હેતુલક્ષી, જ્ઞાનવર્ધક દેશી હિસાબની એ.બી.સી.ડી. નથી કે અાપણે એને અાપણી રગોમાં ઊતારી દઈએ.
એ માત્ર સ્ટોરી ટેલિંગ છે. એમાં કેમેરા વપરાય, સંવાદ અાવે, સંગીત અાવે, ધ્વનિ ઉમેરાય અને છેલ્લે અાપણી નજરબંધી કરનારો એક કારીગર અંધારા ચેંબરમાં એકલો બેઠો બેઠો બધાં દ્રશ્યોના રિલ્સને ગંઠણ મંઠણ કરે. પછી એ માણસ એ દ્રશ્યો અાપણાં મગજનાં કોતરોમાં વરજિન ખિસકોલીઅોની જેમ દોડાવે. એનાંથી અાપણાં અંદરના મજ્જાતંતુમાં ધમાચકડી મચે અને એ તંતુની પૂંછડીઅોમાંથી બાયોકેમિકલ રસ ઝરે. એનાંથી વિજાણું ટ્રાફિક ઝબકીને સક્રિય થાય, જેમાં અાપણાં અંગત રંજ, રોષ, કામ, વાસના હર્ષ, અમર્ષ, અહમ્-બહમ્ બધામાં ખલબલી મચી જાય. એક મેજિક થાય. સૈા રસોની સિંફોની વાગે ને એના કોરસમાં એક વાર્તા મંડાય: ‘વૈશમ્્પાયન એણી પેરે બોલ્યા, સુણ જનમેજય રાય’. એના બેકગ્રાઉન્ડમાં એ.અાર. રહેમાન પોતાના ચીબરા અવાજમાં મોૈલા- મેરે- મોેૈલા નો જાપ જપે. કરતાલાં વાગે. ત્યારે અાપણાં ચિત્તમાં મૂવીનો જન્મ થાય.
હમણાં અહીં, ન્યુજર્સીમાં, ગુજરાતી ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ યોજાયો. ફિલ્મ સર્જકો સાથે એક સભા ભરાઇ. એમાં અંતે એક સવાલ પુછાયો કે ’તમે જોયેલાં મૂવીઝમાં તમને શું શું ગમેલું?’ એને બદલે મૂવીઝ કેવાં હોવાં જોઇએ એની ભળતી જ વાતો શ્રોતાઅોએ કરવા માંડી. એક બહેને તો જોરદાર અપીલ કરી કે ‘અાપણાં બાળકોને અહીં ઇન્ડિયન કલચર મળે, એવી ફિલ્મો બનાવો, ફોર એક્ઝાંપલ સ્વામી વિવેકાનંદ.’ જાહેર સભામાં કોઈને શિખામણ ના અપાય માટે હું ચૂપ છું, પણ તમને કહી દઉં કે ફિલ્મો એવી ફરમાસુ રીતે ના થાય. લિસન.
એક માણસ લો, પોલિસ કે ડોક્ટર, પ્રોફેસર, વકીલ કે કૃષ્ણ-મિલન પછીનો સુદામો લો, ચલોને અાઈસ્ક્રીમ ખાતો ભીમ – વગેરે. એને પત્ની મળી કોઇ મેનકા. ખરેખર તો એ સીતા + દ્રૈાપદી + રંભાના કોમ્બો જેવી છે. એ દંપતીને શ્રવણ સરિખા પુત્રો થયા, પુત્રીઅો પણ Spelling Bee ચેમ્પિયન થઈ અને હાર્વર્ડમાં ગઈ. હવે? એ માણસ એક દિવસ માંદો પડ્યો અને લાખ્ખોની જાયદાદ મૂકી મૃત્યુ પામ્યો. હવે કહો. એ માણસની ફિલ્મ બને? ના. ના બને. સોરી.
વ્હાય નોટ? અામ તો એ એક અાદર્શ સંસ્કારી કેરેક્ટર હતું ! પણ અા માણસની વાર્તામાં એવું કશું છે કે ખરું જે તમને બે મિનિટ પણ જકડી રાખે? ના. બોરિંગ.
હવે ચતુર કરો વિચાર. જો એ માણસની અા મેનકા, એના પ્લમર સાથે નાસી જાય, તો ક્યાંક વારતા બને. એવું જ થયું . એક ઘેંઘા જેવા માણસે મેનકાના ટોયલેટની કોપર ટ્યૂબનું રેવણ કરી અાપ્્યું, ખાસ ‘અરજન્ટ ‘અાવેલો’. મેનકાથી અડધી રાતે કંબખ્ત ટોઇલેટ ફ્લશ થતું નહતું અને માસ્ટર બેડરૂમમાં અાબરૂ જાય તેવી સિચ્યુએશન થઇ ગયેલી. માટે એણે અલ્લાઅાશરે એક લોન્લી પ્લમરને ફોન કર્યો તો અા માણસ રીતસર કુંડળીમાં લખ્યા લેખની જેમ બાહુબલી સ્વરૂપે અાવી ગયો, અને પરિકથા જેવી ફિલ્મ બની. લિટરરી પંડાઅોએ અા પ્રસંગને મહાભારતના અાપણા દ્રૈાપદીના ચિરહરણ કેસની સાથે એક મેટાફોર તરીકે લીધો. જોવા જાવ તો એ પ્રસંગ પણ દ્રૈાપદીની અાબરૂ બચાવવા માટેનો જ હતો. મેનકાના કેસમાં રેવણ વોઝ નીડેડ. તો દ્રૈાપદીના કેસમાં સાડીના વીંટા. શું અા ફિલ્મ અોસ્કાર સુધી જઈ શકે? અવશ્ય. કારણ?
કારણ: મનોચિકિત્સકો કહેશે કે અાપણી નાયિકા મેનકા મહેલમાં અને મિલ્કતમાં ગૂંગળાઈ ગયેલી હતી. એને ઊગારનાર કોઈ હ્યુમન પસીનાની ગંધવાળો સુપરમેન અાઉટ અોફ બ્લુ, રેવણ કરવા વાર્તામાં અાવ્યો. એ બન્નેએ છિનાળુ કર્યું. પ્રેક્ષકોએ એ બધું CCTV પડદા પર નિહાળ્યું. સાૈ સ્પેલબાઉંડ થઇ ગયા. ધેટસ એ મૂવી.
યસ. ધેટસ એ મૂવી.
ગોડ બ્લેસ, એને સેન્સરનું A રેટિંગ મળ્યું માટે ૬૦૦ કરોડનો નફો થયો. એ નફામાંથી ટેક્સબ્રેક લેવા પ્રોડ્યુસરોએ દ્રૈાપદી જેવો વિષય લઇને’ સ્ત્રી ચેતના’ ઉપર બે ચાર વ્યાખ્યાનોનું અાયોજન કર્યું, બ્લેક- ટાઈ ડીનર થયાં. મોટીવેશનલ સ્પિકરો પ્લસ જોક્સ-મિમીક્રી-ગઝલુંવાળાઅોને ઘી- કેળાં કરવા બોલાવ્યા. એક નજીવી છિનાળુ સ્ટોરીથી ફોરેન ડિરેક્ટ ઈન્વેસ્ટમેંટ (FDI) વધી ગયું. સેન્સેક્સે રેકોર્ડ બ્રેક કર્યો. તો પીએમશ્રી બોલ્યા, ‘મિત્રોં! અચ્છે દિન અા ગયે. ફિનાલી ગવડાવો, ‘દુ:ખ ભરે દિન બીતે રે ભૈયા, અબ સુખ અાયો રે.’
એક મશહૂર અભિનેતાનો છોકરો છે. એ બાલક ધ્રુવ બનીને હાર્મોનિયમની તરજ ‘યશોમતિ મૈૈયાંસે ..’ પર ડાન્સ કરતાં કરતાં સ્ટેજપર ગોરમટું ખાય છે તો અાપણે એને સો ક્યૂટ, સો..અો ક્યૂટ કરતાં છાતી સરસો ચિપકાવી દઇએ છીએ. પછી એ છોકરો એક હેન્ડસમ ટિનેજર થાય છે, હાઈસ્કૂલ ડૃોપાઉટ થાય છે, ડૃગ્ઝના રવાડે ચઢે છે. એના ફેફસાંમાં એક બુલ્લસ (પરપોટો) થાય છે ને એ ફૂટે છે. એને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે. કોમામાં સરી પડે છે. સમસ્ત દેશમાં માતમ મોમેન્ટસનો સન્નાટો છવાઇ જાય છે. દેવળમાં ઘંટ વાગે છે, મુસ્લિમ યુથ માથે લીલા રૂમાલ લગાવી ધૂપ-લોબાન કરે છે. મારો તો પાનવાળો બંધ, મારો ધોબી ક્લોઝ. ચિકન ટીક્કાની લારીઅો ગાયબ. મારા બદરી મોહલ્લામાં તો લોકોએ પેલું અૈતિહાસિક ‘ધી’ દરબાર બેન્ડ બોલાવ્યું. એ બિચારાઅોએ ચેરિટી સ્પિરિટથી વગર યુનિફોર્મે પણ, માત્ર લેંઘાં-ગંજીમાં મરશિયાની ધૂનો વગાડી. એ વાજકોએ સમૂહમાં એવા ટ્યૂન્સની કાંઇ પ્રેક્ટિસ કરેલી નહીં, માટે એમનાં મરશિયાં વધારે કરુણ લાગ્યાં, હૈયાફાડ બેસૂરા કર્કશ અવાજો. ત્યાં ચમત્કાર થયો. ન્યૂઝ અાવ્યા કે એ છોકરો અમેરિકાની કો’ક હોસ્પિટલમાં બચી ગયો. અમારા મહોલ્લામાં જશન મનાવ્યો. બકરીઅોને ફ્રેશ ચારો નંખાયો. એ સાલ દેશમાં કોમી રમખાણ ના થયાં. કાળક્રમે એ એક્ટરના મૂવીઝ બોકસ અોફિસ પર ઉપરા છાપરી હીટ થયા.
કોણ માનશે કે એક કોકેનનો નશાખોર કે જેના ફેફસાંમાંથી હવા નિકળીને ફૂસ થઇ ગયેલો બુલ્લસ, અાપણને મિલિયન્સ અોફ ડોલર્સનું હુંડિયામણ (FDI) કમાવી અાપશે? એ ડોલર્સથી અાપણી સરકાર પવનચક્કીઅો ખરીદશે અને સહ્યાદ્રી પર્વત પરની હવાને અાંતરશે, ને એ વીજળીમાંથી પાંચસો ગામમાં લાઈટ અાવશે. એને શું કહીશું, ખલનાયક કે નાયક? શું એને પદ્મશ્રી પણ મળશે? ૧૦૦ ટકા.
તો વેન્ચર કેપિટાલિસ્ટો અાવી વાર્તાઅો ઉપર જ પૈસા રોકે, કે ક્યાંક લંગડો ઘોડો ડાર્બીની રેસ જીતે છે? લાવો એ સ્ટોરી ને ઊતારો ફિલ્મ. શું અાપણા ગ્રહની સૈાથી સેકસી સ્ત્રી સની લિયોન બી.જે.પી.ની ટિકિટ લઈને પ્રાઈમ મિનિસ્ટર થવા ચૂંટણીમાં ઊભી રહેશે? તેા પહેલાં એને બૂક કરી દો. દોડો. અરે, કોઇ મંદ બુદ્ધિનું બાળક એપલ કંપનીના અાર્ટિફીશિ્યલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI) વિભાગનું ચીફ (C.E.O.) થાય છે ? લાવો એ સ્ટોરી. કારણ એ બાળકને અાખું ગૂગલ સ-ર્ચ એન્જિન મ્હોંઢે હશે, કડકડાટ. એ એવી ઍપ અાપણને અાપશે કે એક ક્લિકમાં અાપણે ટાઈમ મશીનથી હાજરાહજૂર અાપણાં ભૂતકાળનાં રિયલ પાત્રો સાથે સંવાદ કરીશું. એવું થાય કે જાણે એંફીથિયેટરમાં અાપણે પગ લાંબા કરીને સાચમાચ પ્રેમાનંદની કથા સાંભળતા હોઈએ ને એ પોતાની અંાગળી પરની મેટલની રીંગોથી મસમોટી તાંબાની માણ પર થાપ દેતા હોય.
અા બધું પેલા રિવ્યૂ લખનારને અાપણે અાસ્તે અાસ્તે સમજાવીશું.
***
email: rpshah37@hotmail.com
