મશહૂર અદાકાર બલરાજ સાહનીએ 1972માં જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીમાં દીક્ષાન્ત પ્રવચન આપ્યું હતું. યુનિવર્સિટીનો વિદ્યાર્થી સંઘ નિયમિતપણે આ પ્રવચનની પુસ્તિકા પ્રગટ કરતો હતો, પણ પછી એ પ્રવચન ગુમનામીમાં ખોવાઈ ગયું. 2007માં યુનિવર્સિટીના ટીચર્સ સંગઠનના તત્કાલીન પ્રમુખ પ્રોફેસર ચમનલાલ એ પ્રવચનને પાછું શોધી લાવ્યા અને ત્યારથી એ પ્રવચન સંગઠનની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ છે. આ દીક્ષાન્ત સમારોહમાં બલરાજ સાહનીએ એ જ્યારે કૉલેજમાં ભણતા હતા ત્યારનો એક કિસ્સો કહેલો. યુવાનીના સમયે બલરાજ સાહાની પરિવાર સાથે વેકેશન માણવા રાવલપિંડીથી કાશ્મીર જઈ રહ્યા હતા.

અડધે રસ્તે પહોંચ્યા તો ખબર પડી કે આગલી રાતે ધોધમાર વરસાદમાં ભેખડ ધસી છે, અને આગળનો રસ્તો ધોવાઈ ગયો છે. બંને બાજુ ટ્રાફિક જામ. વાહનચાલકો અને મુસાફરોએ બંને બાજુ બુમાબુમ કરી મૂકી. આજુબાજુનાં ગામડાંમાં પણ લોકો પરેશાન થઈ ગયા. એકાદ-બે દિવસ પછી પી.ડબલ્યુ.ડી.વાળાએ રસ્તો ખોલ્યો. બલરાજ સાહાનીએ જોયું કે ‘સબ સલામત’ની ખાતરી આપવા છતાં એકેય બાજુથી કોઈ ડ્રાઇવર વાહન આગળ ધપાવવા તૈયાર ન હતો. એક તરફ ઊંડી ખીણ અને ઉપર ઊંચો પર્વત. ડ્રાઇવરોને પી.ડબલ્યુ.ડી.ના સુપરવાઇઝરના નિર્ણય પર ભરોસો ન હતો.

આગલા દિવસ સુધી બધાં એકબીજા પર બુમાબુમ કરી રહ્યાં હતાં, અને હવે રસ્તો ખૂલ્યો તો ‘પહેલે આપ પહેલે આપ’ની જેમ ખામોશી છવાઈ ગઈ. બલરાજ સાહની કહે છે, ‘અડધો કલાક પસાર થયો, બે ય બાજુથી એકે ય વાહન આગળ ન વધે. સહસા લીલા રંગની એક સ્પોટ્્ર્સ કાર બાજુમાં આવીને ઊભી રહી. એક ગોરો અંગ્રેજ એને ચલાવી રહ્યો હતો. વાહનોની લાંબી કતાર જોઈને ગોરો થોડો તાજ્જુબ હતો. મેં એક મસ્ત જેકેટ અને ટ્રાઉઝર પહેરેલું હતું તે જોઈને એને લાગ્યું કે હું કોઈ જાણીતો – જાણકાર માણસ છું, એટલે મને પૂછ્યું કે, શું મામલો છે. મેં એને બે દિવસની રામાયણ કહી. મારી વાત સાંભળીને એ જોરથી હસ્યો અને કારનું હોર્ન વગાડતો જ્યાં ભેખડ ધસી હતી એ રસ્તા પરથી પસાર થઈને બીજી બાજુ ઓઝલ થઈ ગયો.’

અંગ્રેજનું સાહસ જોઈને રસ્તાની બંને બાજુ હલચલ થવા લાગી. બે દિવસથી ખચકાઈને ઊભેલાં વાહનો આગળ જવા માટે ધક્કા-મુક્કી કરવા લાગ્યાં, અને ખામોશ વાતાવરણ અચાનક શોરબકોરથી ઊભરાઈ ગયું. બલરાજ સાહાની આ કિસ્સાનું અર્થઘટન કરીને કહે છે કે, ‘એક માણસ, જે આઝાદ દેશમાં મોટો થયો હોય, અને બીજો માણસ જે દાસ્તામાં રહ્યો હોય, એ બંનેનાં વિચાર-વ્યવહારમાં શું તફાવત હોય એ મને એ દિવસે સમજમાં આવ્યું. એક સ્વાધીન વ્યક્તિ પાસે વિચાર કરવાનો, નિર્ણય કરવાનો અને એનો અમલ કરવાનો ઇખ્તિયાર હોય છે. ગુલામીથી પીડિત વ્યક્તિ પાસે આ સામર્થ્ય નથી હોતું. એ બીજાના વિચારો ઉછીના લે છે, નિર્ણય પર આવવામાં હિચકિચાય છે, અને મોટા ભાગે એ જ માર્ગ પર જાય છે જે માર્ગ પર બીજા પણ ગયેલા હોય.’

બલરાજ સાહાનીએ આ શીખ ગાંઠે બાંધી હતી, અને જીવનમાં જ્યારે પણ સ્વતંત્રતાથી નિર્ણાયક કદમ ભરવાનાં અાવ્યાં હતાં ત્યારે એમને એની અપાર ખુશી થઈ હતી. દીક્ષાંત સમારોહના એ પ્રવચનમાં સાહની જે.એન.યુ.ના વિદ્યાર્થીઓને કહે છે, ‘મેં આજીવન મારા ચહેરા પર સ્વાધીનતા (સ્વને આધીન)નો શ્વાસ મહેસૂસ કર્યો છે. હું મારી જાતને આઝાદ માણસ કહું છું. મારો જોશ સાતમાં આસમાન ઊડ્યો હતો, અને મેં જિંદગીનો લુફ્ત માણ્યો છે, કારણ કે મને લાગ્યું કે જિંદગીનો એક અર્થ, એક ઉદ્દેશ્ય, એક તાત્પર્ય છે.’

44 વર્ષ પછી આ જ જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીમાં 28 વર્ષના કનૈયાકુમારે એના વિદ્યાર્થી સહયોગીઓને સંબોધતાં કહ્યું હતું, ‘મૈં આજ ભાષણ નહીં દૂંગા, આજ મૈં સિર્ફ અપના અનુભવ આપકો બતાઉંગા, ક્યોંકી ઈસ બાર પઢા કમ હૈ, સિસ્ટમ કો ઝેલા જ્યાદા હૈ. દેશ કે અંદર જો સમસ્યા હૈ .. ક્યા ઉસ સમસ્યા સે આઝાદી માંગના ગલત હૈ? યે ક્યા કહેતે હૈ કિસસે આઝાદી માંગ રહે હો? તુમ્હી બતા દો કિ ક્યા ભારતને કિસી કો ગુલામ કર રખા હૈ? નહીં … તો સહી મેં ભારત સે નહીં માંગ રહે હૈં. મેરે ભાઈઓ, ભારત મેં આઝાદી માંગ રહે હૈ. ‘સે’ ઔર ‘મેં’ મેં ફર્ક હૈ. ઇસ મુલ્ક કે અંદર જો ભૂખમરી ઔર ગરીબી હૈ, શોષણ ઔર અત્યાચાર હૈ ઉસસે આઝાદી માંગ રહૈ હૈ.’

કનૈયાનું ભાષણ, બલરાજ સાહાનીના ભાષણની જેમ, જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસની દીવાલોમાં જડાઈ ગયું છે. કોઈ વ્યક્તિનો નિર્ણય જો માત્ર એના ભાષણથી જ કરવાનો હોય (જેમ આપણે વર્ષો પહેલાં મોદીનો કર્યો હતો અને છેલ્લે સ્મૃિત ઇરાનીનો કર્યો) તો કનૈયાનું ભાષણ ‘પુત્રનાં લક્ષણો પારણાંમાંથી’ જેવું છે. એમાં ય કનૈયાનું ભાષણ સ્મૃિત ઇરાની માટે તો ખાસ જરૂરી હતું. ગુસ્સામાં ફાટ ફાટ સ્મૃિત ઇરાનીએ સંસદમાં જે અંદાજથી ભાષણ આપ્યું હતું, તેમાં ભાષણ ઓછું અને દમદાટી અને ગુંડાગર્દી વધારે હતી. કનૈયાએ જેલમાંથી નીકળીને સીધા જે.એન.યુ.ના મંચ પર જઈને બતાવી દીધું કે તમે હસતા મુખે કોઈને વ્યક્તિગત નિશાન બનાવ્યા વગર, મુદ્દા અને વિચારધારાઓ પર વાત કરી શકો છો.

પોતાની વાત કહેવા માટે ના તો તમારે કોઈની પર આંગળી ચીંધવાની જરૂર છે, ના તો આંખમાં રોષ ભરવાની. સંસદમાં આટલા માટે જ સંવાદ અને વિવાદનો અવસર આપવામાં આવે છે, જેથી જનહિતમાં, તર્કસાધ્ય બહસ થઈ શકે. એક સભ્ય સમાજ વાદ-સંવાદથી જ આગળ વધી શકે છે. કનૈયાકુમારે ત્રીજી માર્ચે યુનિવર્સિટી-કેમ્પસના અંધકારમાં આપણા સાંસદ, મંત્રી અને યુવાનો માટે એક મિસાલ પેશ કરી દીધી. જે આઝાદીના નારા માટે સરકારે કનૈયાને રાષ્ટ્રદ્રોહી ગણીને જેલમાં બંધ કરી દીધો હતો, કનૈયાએ બહાર આવીને એ જ આઝાદી શબ્દ સરકારને પાછો આપતાં કહ્યું, ‘ભારતથી નહીં, ભારતમાં જ આઝાદી જોઈએ છે.’ સ્વતંત્રતાના અડધી સદીના ઇતિહાસમાં પહેલી વાર કોઈએ આઝાદીની ધારણાને સાઇક્લોજિકલ અને ફિલોસોફિકલ દૃષ્ટિકોણથી પેશ કરી.

સામ્યવાદી-માર્ક્સવાદી પક્ષના નેતા મોહમ્મદ સલીમના કહેવા પ્રમાણે ભારતીય જનતા પક્ષ અને સંઘને ‘આઝાદી’ તેમ જ ઉર્દૂ અને ફારસીમાંથી આવેલા આવા શબ્દો સાથે સમસ્યા છે. દિલ્હી પોલીસે જે ‘પુરાવા’ રજૂ કર્યા હતા એમાં ‘આઝાદી’ શબ્દથી કનૈયા ગદ્દાર પુરવાર થતો હતો, પણ કનૈયાએ જેલમાંથી બહાર આવીને એ જ ‘આઝાદી’ શબ્દથી ખુદનો રાષ્ટ્રપ્રેમ સાબિત કરી દીધો. ‘આઝાદી’ શબ્દ કાશ્મીરના રોજિંદા જીવનનો ભાગ છે. કાશ્મીરી યુવાનો વર્ષોથી ‘હમ ક્યા ચાહતે .. આઝાદી’ એવા નારા પોકારતા રહ્યા છે. એટલા માટે જ જે.એન.યુ. કેમ્પસમાં અફઝલ ગુરુના નામ સાથે આઝાદી શબ્દનું અનુસંધાન થયું એટલે સરકારના કાન સરવા થઈ ગયા.

હકીકતમાં ‘આઝાદી’ શબ્દ કાશ્મીરી અલગતાવાદીઓની દેન નથી. કમલા ભસીન નામની જાણીતી મહિલા કાર્યકરે પુરુષોના પ્રાધાન્યતામાંથી સ્ત્રીઓને મુક્ત કરવા માટે આ નારો દક્ષિણ એશિયામાં વહેતો મૂક્યો હતો.

1985માં પાકિસ્તાનમાં મહિલા સંબંધી એક પરિષદમાં કમલાએ ‘મેરી બહેનેં માંગે આઝાદી’ એવો નારો સાંભળેલો. 1995માં બેજિંગ પરિષદમાં કમલાએ આ નારામાં સુધારો કરીને મજબૂરીથી આઝાદી, હિંસાથી આઝાદી, ન્યૂક્લીઅર ધમાકાથી આઝાદી અને મીડિયાના દરિંદાથી આઝાદી એવાં સૂત્રો આપેલાં.

આઝાદી મૂળ ફારસી શબ્દ છે, અને એનો ઇતિહાસ ત્રણ હજાર વર્ષ જૂનો છે. ફારસીમાંથી આ શબ્દ કુરર્દીશ, પશ્તો, ઉર્દૂ અને હિન્દીમાં આવ્યો છે. ઉર્વશી બુટાલિયા નામની અન્ય એક મહિલા કાર્યકર કહે છે કે, સામાજિક અન્યાય સામે લડી રહેલા ડાબેરી વિચારધારાવાળાં પક્ષો અને સંગઠનોમાં આઝાદી શબ્દ ઈશ્વરના શ્લોક જેવો છે. મોટાભાગના લોકો (કાશ્મીરના સંદર્ભમાં) આઝાદીનો અર્થ ભૌગોલિક ભાગલાના અર્થમાં કરે છે, પરંતુ કાશ્મીરમાં જ એના અર્થ જુદા જુદા છે. કેટલાક માટે આઝાદીનો મતલબ ભારતમાંથી છુટકારો છે, તો કેટલાક માટે આર્ટિકલ 370માં આપેલી સ્વાયત્તતા છે. કેટલાક માટે આઝાદીનો અર્થ બંદૂકના ડર વગર સન્માનથી જીવવાનો છે, તો કેટલાક માટે એનો અર્થ આત્મગૌરવ અને રાજનૈતિક નિર્ણયકર્તાનો છે.

અારિફ અયાઝ પરે નામનો એક કાશ્મીરી એના બ્લોગમાં લખે છે, ‘મારા સાથી કાશ્મીરીઓ જો એમ માનતા હોય કે કનૈયાકુમારે આઝાદી શબ્દ હાઇજેક કરી લીધો છે, અને એનો ગલત ઉપયોગ કર્યો છે તો મારે એટલું જ કહેવું છે કે આઝાદી કિસી કે બાપ કી જાગીર નહીં હૈ, એ કોઈ વ્યક્તિ કે સંગઠનની માલિકી નથી. એના પર ભારત કે કાશ્મીરનો હક નથી. આઝાદી એ હર એક જીવની અભિલાષા છે.’ ‘ભારતથી નહીં, ભારતમાં આઝાદી’નો કનૈયાનો નારો સશક્ત છે, અને એમાં અનેક સંભાવનાઓ છે.

કાશ્મીરીઓ કનૈયાના દૃષ્ટિકોણને સ્વીકારે કે નહીં એ બીજો પ્રશ્ન છે, પણ કનૈયાએ કાશ્મીરની ખીણમાં છેલ્લી અડધી સદીથી ગુંજતા આ શબ્દને રાષ્ટ્રીય સંવાદ(નેશનલ ડિસ્કોર્સ)માં રમતો કરી દીધો છે. એનો મતલબ એમ પણ થાય કે કાશ્મીરીઓ જ રાજનૈતિક આઝાદી માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છે એવું નથી, ભારતની અંદર કાશ્મીરીઓથી બદતર ગુલામીમાં રહેવાવાળા પણ છે. 44 વર્ષ પહેલાં બલરાજ સાહનીએ એ જ જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીમાં એ જ દીક્ષાંત સમારોહમાં એ જ આઝાદીની વાત કરતાં સવાલ કર્યો હતો, ‘આ વર્ષે આપણે સ્વતંત્રતાની 25મી સાલગિરહ મનાવી રહ્યા છીએ, પણ આપણે ઇમાનદારીથી એ કહી શકીએ કે આપણે આપણી દાસવૃત્તિથી આઝાદ થયા છીએ?’

સ્વતંત્રતાની અડધી સદી પછી કનૈયાકુમારે પણ એ જ વાત કરી હતી? એ દેશદ્રોહ કહેવાય? સોચો.

e.mail : rj.goswami007@gmail.com

સૌજન્ય : ‘રસરંગ’ પૂર્તિ, “સન્નડે ભાસ્કર”, 13 માર્ચ 2016

http://www.divyabhaskar.co.in/news/MAG-article-of-breaking-views-by-raj-goswami-in-sunday-bhaskar-5272631-NOR.html

Gandhi kept his new philosophy and technique of Satyagraha, that is, resistance to tyranny through truth and nonviolence, before the nation for its fight against British imperial domination, for its freedom, reconstruction and advancement, some twenty-five years before Independence. It is now more than thirty years since we achieved our Independence. No new ideas have emerged since then for the country's reconstruction and advancement. However, people are wondering, after these fifty- five years, whether Gandhi's ideas and techniques of Satyagraha have any relevance at the present time and hereafter. It is true that they are now better known and received by the learned than they were before. This may be due to the fact that the Janata Government has declared its adherence to Gandhi's basic principles, ideas, and main programmes for the reconstruction and progress of the country. In India, it is even now a fact that whatever the rulers approve of is accepted by the people, including the so-called intellectuals.

After Independence everybody thought, as did the rulers, that India could advance economically only through centralized and mechanised heavy industry, through mills and factories, mainly in the public sector, that is, under the State machinery. Today the dominant opinion in the ruling party is that the problems of chronic poverty and colossal un-­employment from which our country suffers cannot be solved merely through capital industry.

Leaving aside the economic question for the moment, let me ema­phasize that I have always wondered why the question of the relevance of Gandhi should be asked again and again, some sixty years after he unfolded and worked his ideas, during the struggle for independence. A similar question is not asked in the case of the Buddha and Mahavira twenty-six centuries after they passed away; and, in the case of Christ, nineteen centuries after his death. Even great scientists in the West like Newton and Einstein have not cast any doubts upon the teachings of Christ. Science has not demolished them. Why is this so? May it not be that these prophets tackled the question of the eternal verities — moral imperatives of life which do not change with the lapse of time — human nature being what it is known to be.

Why does the truth of the Buddha's teachings prevail in the modern world, in spite of many of his ideas and beliefs being outmoded? Why do Christ's teachings yet hold good, in spite of some of his ideas, like his belief in ghosts, devils and the curing of diseases by the mere touch of his hand, and in the raising of the dead? Let us then see if there is anything in Gandhi's ideas, beliefs, and teachings which transcend time and place and hold good for times to come. If there is, it is necessary to find wherein lie the essential ideas of his philosophy of life, individual and collective, which hold good today and will continue to do so in the future. Surely, the essence of his philosophy of life cannot lie in the charkha or khadi or in his advocacy of the potential of village and cottage industries. Khadi is almost being replaced by some other variety of cloth, produced from a synthetic fibre, which Gandhi had not envi­saged. Decentralized industry under modern economic conditions may or may not be the only remedy for the removal of poverty and un­employment in India, as it is not in some other developed countries. However, the present system of production through automation creates a certain problem. It is the multiplication of goods, without at the same time proportionately adding to the purchasing power of the people or their capacity to absorb the goods purchased. The result is that in highly industrialized countries useful articles are destroyed to keep the prices high and to keep the industry going or to provide the necessary employment. Further, automation rapidly exhausts the limited treasure- trove existing above the surface, on or below the ground and the sea. If all this is to be avoided, some slower method of production will have to be adopted which, while producing the essentials of life for the many, does not produce superfluities for the few.

Let us then see if any elements in Gandhi's thought and ideas have a permanent value for humanity.

To me it appears that the permanent value in Gandhi's thought and programmes of reform lies in the fact that he views life as an integral whole and not divided into separate, watertight compartments — political, economic, social, individual, and collective. The different aspects and facets of life are interconnected. They act and react upon one another. It is, therefore, necessary that only one set of moral laws and values should guide and regulate the various activities of man in the different departments of life. One cannot be truthful in one's personal and social conduct and untruthful in one's economic and political behaviour. One cannot be nonviolent and friendly in one's family and even inside the nation and practise violence and hatred in international dealings.

To illustrate my point, I give here an incident which actually once occurred. Once a lady went to a fashionable shop to purchase a piece of cloth. The shopkeeper charged her four times the usual price. She paid it and went away. Afterwards, the merchant found that she had left her purse behind. It contained currency notes of five thousand rupees. He was worried and searched for the lady and, having found her, handed over the purse to her. The lady smiled and said: "You charged me for the cloth I purchased from you four time the usual price. It did not amount to more than a few rupees. Now you return to me my purse containing thousands of rupees. How is that?" The merchant too smiled and replied: 'That was my business morality and this, returning the purse, is my personal morality. I am not a thief." The politician, the lawyer, the merchant and those in various other walks of life, make the same kind of a distinction between their professional morality and their social and personal morality. Though otherwise honest people, they do not mind indulging in falsehood and violence in their professional life. The politician may be a good and honest man in his behaviour within his country, but if he is appointed an ambassador to a foreign land, he does not hesitate to use the services of spies and similar agents in order to get the various kinds of secrets of the host country. The magistrate does not hesitate to send a person to the gallows, though in his personal and social behaviour he is a gentle and kindly soul. Similarly, the policeman, a peace-loving person otherwise, does not hesitate to shoot his own countrymen at the bidding of the politician in power. The soldier does not hesitate to kill in battle those who are not his personal enemies and those who have done him no wrong, though in his social and personal life and conduct he is a harmless person. Custom and law have clouded the judgement and the conscience of these and other people. They are oblivious of the fact that by their public and profes­sional behaviour they are violating the moral law. This is because we do not consider life as an integrated whole. We have devised different moral codes for different aspects of our life.

For Gandhi, life, as we have said, is one. The moral law applies equally to all departments of life, whether of the common citizen, the merchant, the lawyer, the politician, or the soldier. Unless humanity recognizes the fact that human life is an integrated whole, there can be no peace in the world. Our internal and international conflicts will continue as they have been continuing through the centuries.

What are the essentials of the moral law? According to Gandhi, they are truth and nonviolence and whatever flows from them. He enume­rated them in his prayers — truth, nonviolence, non-stealing, chastity (brahmacharya), non-possession, bread labour, control of the palate, fearlessness, tolerance (equal respect for all religions), swadeshi, and removal of untouchability. Some of them are permament and some apply to the conditions of life in India today.

But, have not the two basic principles of morality — Truth and Non- violence (love) — been kept before the people by the earlier prophets, notably by the Buddha, Mahavira, and Christ? Gandhi himself said that "truth and nonviolence are as old as the hills". What then is new about them when Gandhi keeps them again before India and the world? But, do prophets and seers always keep before the people new sets of right and wrong, good and evil? To my mind, it is not a fact. They generally expand the scope and application of the laws that al­ready exist. Sometimes a law in reality is fully fulfilled, when its scope is expanded from time to time according to existing circumstances. Christ said: "I have come to fulfil the law and not to destroy it." What did he mean by this? He meant that he had come to fulfil the law of Moses, which the Jews observed. We must remember that Christ was a Jew. He said he had come to fulfil the law of Moses. What was this law? It was "an eye for an eye and a tooth for a tooth". How was the law of Moses an advance on the customs that existed before him? May it not be that, before Moses, people took the life of the person who had caused them an injury? Moses put a limit on this practice of retaliation and revenge. This was a step towards nonviolence. But, like every law, that of Moses also could be truly fulfilled by extending its scope. In that sense, Christ fulfilled the law of Moses by extending its scope and destroying the very concept of retaliation. He said: "Ye have heard that it hath been said, Thou shalt love thy neighbour, and hate thine enemy. But I say unto you bless them that curse you, do good to them that hate you, and pray for them which spitefully abuse you, and persecute you." Gandhi simply extended further the scope of the law outlined by the Buddha, Mahavira, Christ, and by other prophets and seers who preached nonviolence and truth, so as to cover the entire life of the individual and of the community.

The question then arises: Why did not the old seers and prophets of truth and nonviolence extend the scope of these laws and their applica­tion to all the facets of life — political, economic and social, individual and collective? This, in my opinion, was due to two reasons. One is that their mission was confined to a spiritual salvation of the indivi­dual. They thought that such individuals as are possessed of self-reali- zation would act as a leaven in society. As a matter of fact, they have so worked. Who can deny the fact that prophets like the Buddha, Mahavira, and Christ exercised their influence in civilizing man and advancing his culture and continue to do so even today?

But it is also a fact that so far as the inner circle of their disciples was concerned, the moral law was applied with all its uncompromising and absolute rigour. Christ told his apostles: "And as ye go preach, saying, the Kingdom of Heaven is at hand. Heal the sick, cleanse the lepers, raise the dead, cast out devils; freely ye have received, freely give. Provide neither gold, nor silver, nor brass in your purses, nor scrip for your journey, neither two coats, neither shoes, nor yet staves: for the workman is worthy of his meat." These instructions were for the inner circle of disciples who were to renounce life and its concerns and be the guides of the people. These laws did not apply in their rigour to the life of the ordinary householder.

The Buddhist monk too has to lead a life of great rigour. He is to for­go the ease and comfort that is permitted to the householder.

This point is clearly brought out in Jainism. The Jain monk has to take the five cardinal vows of his order. They are called the mahavratas, the great vows, namely nonviolence, truth, non-stealing, non-possession, and non-attachment. The ordinary householder, living and func­tioning in the mundane world, has to take the very same vows, vratas, but these are anuvratas, small vows, greatly modified in execution. In Jainism, the monk's life is rigorous in the extreme. He cannot use any conveyance for his journey, however long it may be. Conveyances were drawn by cattle in ancient days. Therefore using them for one's journey would be doing violence to them. But even now, when they are driven by steam, petrol, diesel or electricity, the Jain monk does not use them. He must beg for his food and that too not specially prepared for him. He must not sit except on the ground. Such is the nature of the rigorous discipline which a Jain monk has to follow.

The point is that the prophets, saints, and sages, in spite of the rigorous discipline meant for the monks, the inner circle modified the code of conduct in the case of their lay disciples.

The second reason for the old prophets not applying the rigours of truth and nonviolence to common people was that they were not civilized and cultured enough in those times to practise nonviolence even in the limited sphere of social life.

Before the onset of the modern age, society was divided into small tribes and afterwards into petty principalities and small kingdoms. They could not conceive the idea that inter-tribal or international injustice could be removed, except through war. Even then, the more civilized and cultured nations were careful to see that war was confined to a special caste or class. In India, it was confined to one caste, the kshatriyas. In Europe, wars were fought by the upper strata of society, the nobles and the knights. The ordinary people were rarely called to involve themselves in a war. This is not so today. All classes, the religious man in his retreat, the philosopher in his study, the teacher in his class-room, the artist in his studio, the merchant in his godown or shop, all are called to join the colours, whether they feel that the war their governments are waging is justified or not. Whenever the government of a country decides to go to war, it does not even consult Parliament, much less the people. It is rightly felt that any public discussion about an impending war would expose something of the strategy to be follow­ed and that this would be dangerous.

In the older days, if there was a war between groups and nations, it generally did not affect the common life of the people much. Generally war was fought between the armies of the two sides. There was no com­pulsory drafting of the common citizen for it. Today, war in any part of the world is likely to spread and become a world war. The big nations even now do get involved in the rivalry of small nations and help them with advice and sell them the armaments they themselves are not likely to use. The smaller nations are willing to purchase these arms. If the big nations do not directly participate in small local wars, it is because they know that if they do so, they will have to use nuclear weapons soon against each other. They are fully aware of the fact that in such a war there will be no victor and no vanquished, and the whole of humanity will have to pay the price of their folly. Today, the peace of the world, so far as the Big Powers are concerned, depends upon the fear and the terror of the use of the weapons of war that have been invented by modern science. In fact, if any one of these weapons goes off even accidentally, a good portion of the world may be destroyed. But for the fear of the use of nuclear weapons, the big nations are ready to cut each other's throat for real or fancied advancement of their pre­stige and power.

The common people, going about their day-to-day business and affairs, have rarely wanted war. In recent times, it has generally come from the ambitions of politicians, even as it came in the former days from the ambitions of kings and emperors.

However, man's life has changed so much today that it is quite possible that Gandhi's idea of a single set of moral laws governing the world can become acceptable, especially to the cultural elite. This is due, among other things, to rapid means of travel. People of the world seem to be neighbours today, living at one another's door-steps. Aware­ness and knowledge have greatly increased. Science has opened vistas of advance which were earlier undreamt of. There has been a revolu­tionary advance in all spheres of knowledge. A calamity in any part of the world evokes ready response from everywhere. Any piece of good literature spreads in translation in no time. Through the radio we are in touch with each other all the time. Even art treasures can be seen and enjoyed at long distances through television. In commerce and industry too, the world appears to be becoming one world. In such a world there is a greater chance of Gandhi's idea of world peace, based upon the acceptance of truth and nonviolence, being relevant.

Let us now see how the practical politicians themselves want to bring about international peace. Not long ago, after the First World War, President Woodrow Wilson said that peace could be maintained in the world only if there is disarmament and open diplomacy. Wars today are not fought by fisticuffs or even by bows and arrows, swords and guns, as in former days; but through more sophisticated and highly dan­gerous weapons. What, therefore, is the meaning of disarmament? It only means a peaceful and nonviolent way of settling international dis­putes. However, even while talking of disarmament, nations go on piling arms, even when they know that such arms will not be useful in modern warfare. This means that the politicians unlike Gandhi are not willing to practise what they claim to believe in and what they preach to others.

What is the meaning of open diplomacy? It can only mean truthful conduct in international intercourse. But here too politicians talk of open diplomacy without meaning it. They have invented nuclear and electronic devices which have eliminated the human agents for espionage in other countries. Today one can know what is happening in another country without using any human agency which may be detected and found out. Our Government, after the invasion of India by China in 1962, invited the United States to plant a nuclear device in our country which would enable us to find out the military secrets of China. It is said that one of these devices is now missing. One does not know what injury it will cause in the future through a possible leakage of the radio-active material.

During the course of the Second World War, the United Nations was founded to maintain peace in the world. Today almost all nations are its members, but it is said to be overridden with intrigues. The fear is that it may go the way of its predecessor, the League of Nations. There is also the International Court of Justice to which several impor­tant disputes between nations have been and can be referred. Even in war, some international organizations such as the Red Cross function. Its members cannot be injured even in war except by accidents or when nuclear weapons may be used.

However good and useful these international institutions and organi­zations may be, it is doubtful if they would be able to maintain peace in the world.

Then, again, all these are external devices to eliminate conflicts. They can be fully useful only when the minds of men are converted in moral and ethical terms. What is now needed is that the minds of the leaders of the people, not only in politics but in all spheres of life, are converted to moral ways. Then only the peace of the world can be maintained.

Here then comes the usefulness of Gandhi's philosophy of life, which is guided by adherence to truth and nonviolence. Only when the mind of man is converted to keep the moral law in international affairs will the functioning of the United Nations and similar agencies for keeping the peace of the world become effective. From all these points of view, the message of the use of moral values in all departments of life, individual and social, national and international, will really bear fruit in this age when humanity is increasingly feeling compelled to move in the direction of "one world". The world then becomes just like a family and is guided in its relations by the eternal verities of life as stated and practised by Gandhi.

Source: Gandhi Marg, Vol. 1, No. 1, April 1979.

http://www.mkgandhi.org/articles/gandhian-revalution-of-values.html?utm_source=MailingList&utm_medium=email&utm_campaign=Gandhi+Journal+Article-II+%28March+2016%29+%3A+Gandhian+Revalution+of+Values

courtesy : "The Indian Express", 10 March 2016