ઈશ્વરના પસ્તાવાનો પાર નથી
અાશા બૂચ
બ્રહ્માએ સૃષ્ટિની રચના કરી. અંતરીક્ષમાં નભોમંડળ રચ્યું, સૂર્યમાળાના ગ્રહો તરતા મુક્યા. કાળક્રમે પૃથ્વીનો જન્મ થયો જેમાં પૃથ્વી, અગ્નિ, વાયુ, જળ અને આકાશ એ પંચમહાભૂતના અસ્તિત્વને પરિણામે અન્ય જીવસૃષ્ટિ પ્રગટ થઈ. જળચર, ખેચર અને ભૂચર પ્રાણી યોનીઓ મા ધરતીનો ખોળો ખુંદવા લાગ્યાં અને ઉત્ક્રાંતિનાં ચરમ ચરણે માનવ જાતની વ્યુત્પત્તિ થઈ.
માનવ જાત બાલ્યાવસ્થામાં હતી ત્યારે એને પોતે કોણ છે, ક્યાંથી આવ્યો, જીવનનો શો હેતુ છે, પ્રકૃતિનું શું રહસ્ય છે, કુદરત સાથે અને તમામ જીવસૃષ્ટિ સાથે કેમ વર્તવું એ વિષે જિજ્ઞાસા જાગી. તેવે ટાણે ભગવાને કેટલાક ઉત્કૃષ્ટ કોટિના માનવોને અદ્દભુત અાંતરદૃષ્ટિ આપી અને તેના બધા સવાલોના જવાબ આપવા ઉપરાંત મનુષ્યે રચેલ નવી સમાજરચનાને સુપેરે ચલાવવા માટે આચાર સંહિતા આપી, જેને દુનિયા આખીના લોકોએ પોતપોતાની ભાષામાં ધર્મ, मज़हब, Religion, Faith વગેરે નામ આપ્યું.
આ તબક્કે ઈશ્વરને થયું કે તેનું કર્તવ્ય પૂરું થયું. હવે પ્રાણી જગતમાં સહુથી વધુ બુદ્ધિ, ભાષા અને સંસ્કૃિત ધરાવતી હોવાને કારણે અન્ય પ્રાણીઓ પર શારીરિક અને માનસિક પ્રભુત્વ ધરાવતી માનવ જાત આ જગતના તમામ જીવો અને પરસ્પરની સાથે હળી મળીને શાંતિથી રહેશે. અને થયું પણ તેમ જ. આજથી પાંચ સાત હજાર વર્ષ પહેલાં દુનિયાની મહા નદીઓને કિનારે અલગ અલગ સંસ્કૃિતઓનો વિકાસ થયો.
ઈત્તફાક પણ કેવો, ચીન, ઈજિપ્ત, મેસોપોટેમિયા, ઇઝરાયેલ, ભારત વગેરે દેશોમાં બસો, પાંચસો અને એક હજાર વર્ષને ગાળે એક પછી એક અવતારી પુરુષો જન્મ્યા. મજાની વાત એ છે કે તેમને ઈશ્વરની કૃપાથી લગભગ એક સરખું દર્શન લાધ્યું. અને એ થયું ધર્મનું પહેલું અંગ. ભગવત ગીતામાં શ્રી કૃષ્ણે અર્જુનને પોતાનું વિરાટ સ્વરૂપ બતાવ્યું એથી સાબિત થાય છે કે ઈશ્વરની લીલા એવી તો અપરંપાર છે કે તેનું પૂર્ણ દર્શન કોઈ દેહધારી માનવને માટે સુલભ નથી. પરંતુ લાઓત્સે, કન્ફ્યુશિયસ, મોઝીસ, બુદ્ધ, જીસસ, મહાવીર, મોહમ્મદ અને જરથુષ્ટ્ર જેવા આર્ષદ્રષ્ટાઓને જે કાંઈ આંશિક અનુભૂતિઓ થઈ તે તેમણે પોતાની આસપાસના સમાજના લોકોને દાખલા, દ્રષ્ટાંતો અને કથાઓના રૂપમાં કહી સંભળાવી. આ કથાઓ ધર્મના બીજા અંગ રૂપે ઉભરી આવી. એ દરેક સંદેશવાહકોએ ભગવાનના જુદા જુદા પાસાઓના ગુણાનુવાદ કર્યા પણ એ બધાના ઉપદેશના ગર્ભમાં સત્યાચરણ કરવું, પ્રેમ કરવો, કરુણા દાખવવી, સમત્વ અને અહિંસાનું પાલન કરવું જેવા નીતિ-વિચારો રહેલા અનુભવાય છે. અને એ નીતિમત્તાના ખ્યાલો બન્યા ધર્મનું ત્રીજું અંગ. પરમાત્મ દર્શન, ધર્મકથાઓ અને નીતિ-નિયમોમાં વિવિધતા છે પણ સામ્ય પણ એટલું જ જોવા મળે છે અને વિરોધ તો ક્યાં ય દ્રષ્ટિગોચર નથી થતો. આજ કારણસર માનવ જાતને ધર્મ જેવી મૂલ્યવાન ભેટ આપ્યા બદલ ભગવાન ખુશ હતો અને માનવો પણ સુખ ચેનથી રહેતા હતા.
હવે દ્રશ્ય અહીંથી બદલાય છે. અત્યાર સુધી સુખેથી જીવતા અલગ અલગ ધર્માનુયાયીઓ ભગવદ્દ ભજનની જુદી જુદી વિધિઓ – કે જે ધર્મનું ચોથું અંગ છે અને ધર્મ દ્વારા સ્થાપિત ધારા-ધોરણ, નિયમો – કે જે ધર્મનું પાંચમું અંગ છે એ મુદ્દે પરસ્પર વાદ વિવાદ થવાથી બાખડવા લાગ્યા. કોઈ પગ ઉલટા વાળે, કોઈ પલાંઠી મારે, કોઈ ઊભા ઊભા ભજે, કોઈ પ્યુ પર બેસીને ધ્યાન ધરે, કોઈ સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રણામ કરે પણ સહુ છેવટ તો ભગવાનને ભજતા હોય છે. કોઈ સ્કાર્ફ બાંધે, કોઈ પાઘડી બાંધે, કોઈ માથે ઓઢે, કોઈ સ્કલ કેપ પહેરે, કોઈ માથે ગોળ ટોપી પહેરે પણ એ બધાને મન સર્વશક્તિમાન પ્રત્યે આદર બતાવવાની જ ભાવના હોય છે. કોઈનું પૂજાગૃહ ચર્ચના નામે ઓળખાય, કોઈનું મંદિર કે મસ્જિદ તરીકે પંકાય, કોઈ સીનેગોગમાં ઈશ્વર ખોળે તો વળી કોઈ ગુરુદ્વારામાં ભગવાનના ગુણગાન ગાય, અંતે તો તમામ શ્રદ્ધાળુઓ પરમ કૃપાળુ સાથે અનુસંધાન કરવા માંગે છે. અને મજાની વાત તો એ છે કે હિબ્રુ, સંસ્કૃત, ઈંગ્લિશ, અરેબીક, પાલી કે પંજાબી ભાષામાં ગવાતાં ભક્તિ ગીતોનું કોઈ ભાષાંતર કરી આપે તો એમના અર્થ અને ભાવમાં એટલું તો સામ્ય ભાસે કે ‘અમે પણ અમારી ભાષામાં આ જ મતલબનું ગાઈએ છીએ’ એમ કહ્યા વિના ન રહી શકાય.
પણ તો પછી સવાલ એ ઊઠે કે તો આવી બાહ્ય બાબતો માટે ઝઘડો શાને? જેમ દરેક દેશના કાયદાઓ જે તે પ્રદેશના જીવન, વ્યાપાર, સંસ્કૃિત અને આર્થિક નીતિ-નિયમો પર આધારિત હોય છે અને તેમાં સમય બદલાય ત્યારે સુધારા વધારા થતા રહે છે તેમ જ જો કોઈ ધર્મ સંસ્થાને પોતાના અનુયાયીઓને આચાર સંહિતા કે ધારા-ધોરણો આપવા હોય તો એ જે તે દેશના કાનૂનથી વિરુદ્ધ ન હોય અને સમય-સ્થળને અનુરૂપ હોય તે જોવાની કાળજી કરે તો જ તેનું પાલન શક્ય બને. ક્રિશ્ચિયન કેનન લો હોય, હિન્દુઓનો મનુસ્મૃિતમાં પ્રબોધેલો નિયમ હોય કે ઇસ્લામનો શારિયા લો એ બધાને માનવ અધિકારના ત્રાજવે તોળીને માન્ય રાખી તેનું સમતાથી પાલન આવશ્યક બને, નહીં તો એ ફાયદા કરતાં નુકસાન કરનારા વધુ સાબિત થાય અને હાલ એવી જ સ્થિતિ પ્રવર્તે છે.
ઉપરવાળાએ જયારે ધર્મ સ્થાપનાને પગલે પગલે વાડાબંધી થયેલી જોઈ, પંથો બનેલા જોયા અને તેમાં પણ અસંખ્ય ફાંટા પડેલા જોયા ત્યારે તેના દુઃખનો પાર ન રહ્યો. તેણે એક સંશોધન હાથ ધર્યું. દુનિયામાં પ્રવર્તમાન છ મુખ્ય ધર્મ છે, દરેકમાંથી સો સો અનુયાયીઓને એમણે એકઠા કર્યા. પ્રેમથી સહુને માથે હાથ મૂકી આશીર્વાદ આપ્યા પછી દરેકની આંખમાં આંખ પરોવીને પૂછ્યું, દરેક ધર્મના મહાપુરુષોને થયેલ આત્મ દર્શન માટે તમને કોઈ વાંધો છે? સહુએ કહ્યું, બિલકુલ નહીં કેમ કે તેમાં તો માની ન શકાય તેટલું સામ્ય છે. તો પછી એક બીજાની ધર્મકથાઓ અને નીતિ-વિચારોનો વિરોધ કરો છો? તમામે તમામ એકી અવાજે બોલી ઉઠ્યા, ‘હરગીઝ નહીં, અમે તો એવી કથાઓ અને નીતિ-વિચારોની આપ-લે કરીને પોતપોતાના ધર્મના અનુયાયીઓને વૈવિધ્યભર્યો અનુભવ કરાવ્યો.’ હવે ઈશ્વરની ધીરજ ખૂટી અને અવાજમાં પ્રગટ થતી નિરાશાને છુપાવી બને તેટલા કરુણા સભર સ્વરે કહ્યું, ‘મારા વહાલા સંતાનો, તો પછી ઉપાસના પદ્ધતિ અને ધારા-ધોરણોના નામ માત્રના તફાવતોને કારણે આવો માનવ સંહાર શા કારણે કરો છો? આવી અસહિષ્ણુતાને કારણે ધર્મના પહેલાં ત્રણ મુખ્ય અંગો કપાઈ રહ્યાં છે. તમારામાંથી કયા ધર્મના અનુયાયીઓએ ધર્મને નામે હિંસા આચરવાનું દુષ્કૃત્ય નથી કર્યું એ કહેશો?’
કરુણામય ઈશ્વરના આ પ્રશ્નનો કોઈ પાસે જવાબ નહોતો. પોતાની અત્યંત પ્યારી માનવ જાતને જે ભગવાને ધર્મની પ્રેરણા આપેલી તેમણે ગહન વિચારને અંતે માનવ જાતના આવા અવિચારી કૃત્ય બદલ શિક્ષા કરવા ફેસલો આપ્યો, ‘માનવ જાતને ધર્મ જેવી ઉત્કૃષ્ટ વિભાવનાની બક્ષીસ આપીને મેં ભૂલ કરી છે તેમ લાગે છે. હાલ પૂરતું હું એ ધર્મ ભાવના તમારા સંતાનો પાસેથી પાછી લઇ લઉં છું. જયારે ધર્મના પાછલાં બે પરિબળોને નામે પરસ્પર વિખવાદ, નફરત, ધિક્કાર અને સંહારની વૃત્તિ ત્યાગી એકમેકના ધર્મના મૂળ તત્ત્વોને સમજવાની કોશિશ કરશો ત્યારે તમને પ્રેમથી નવો ધર્મ આપીશ.’
e.mail : 71abuch@gmail.com

The values Gokhale embodied could have new relevance in today's India.

Gopal Krishna Gokhale is now a forgotten man even thougGopal Krishna Gokhaleh both M.K. Gandhi and M.A. Jinnah were inspired by him in the years before they became mass leaders. Gandhi described Gokhale as his political guru while Jinnah aspired to be the Muslim Gokhale.

However, the importance of Gokhale goes far beyond his influence on these two star disciples, who continue to be worshipped as the fathers of their respective nations. He was the lodestar of a style of liberal politics that needs a fresh airing in contemporary India.

Gokhale died on 19 February 1915, so today marks the beginning of his death centenary. He was one of a stellar cast of patriots in Pune, at a time when that city matched Kolkata as a crucible of the new nationalism which emerged from the ruins of 1857. The Pune liberals had three principal concerns: political freedom, social reform and economic development. Everything they did in public life followed from their quest to advance liberty on these three fronts, and thus prepare the ground for a resurgent India after centuries of foreign rule, social oppression and economic stagnation.

The Pune liberals firmly believed that politics should have intellectual and moral foundations. Gokhale as well as his guru M.G. Ranade were a perfect embodiment of that rare combination of head and heart, as is evident in their careful empirical analysis and policy prescriptions in the quarterly journal of the Poona Sarvajanik Sabha, the house journal of the liberals, on everything from indebted farmers to the spread of education.

Gokhale's grasp of economics was evident in his famous budget speeches as a member of the Imperial Legislative Council, when he took the colonial government to task because its policies were damaging India; no less a person than John Maynard Keynes praised his mastery of economic logic. He was also a great lover of mathematics; a textbook on arithmetic that he wrote was a standard prescription for school children for many years. The precision of his thinking could perhaps be explained by his love of mathematics, the most precise of intellectual pursuits. And Gokhale was also a very popular professor of history.

Such intellectual depth was matched by a compassionate heart. He attracted young nationalists who wanted to serve the country. Gokhale had no shortage of critics who thought, with some justification, that he trusted the good sense of the colonial government too much. His personal record was also marred by a controversial apology to the British government. Yet, it is a testimony to his personal qualities that criticism did not degenerate into personal enmity. His great political rival Bal Gangadhar Tilak wrote a moving obituary when Gokhale died at the young age of 49. V.D. Savarkar is said to have stood up in his favour when a group of revolutionaries in London wanted to assassinate Gokhale. Men who held views that were antithetical to his could still be impressed by Gokhale

The liberal constitutionalism that Gokhale stood for was swept aside by the rising tide of agitational politics after 1920. Ironically, the two men who were responsible for this great shift were Gokhale’s disciples, Gandhi and Jinnah. Politics based on the inner voice, satyagraha and direct action replaced the reasoned politics of Gokhale, with its rare blend of the intellectual and moral. The quest to draw more people into the national movement compromised some of its core values embodied by Gokhale.

That style of street politics has lingered on in India well after independence. B.R. Ambedkar had warned in 1949 that the continuance of agitational politics in a constitutional republic would eventually harm the Indian nation, as would the unthinking devotion to Great Leaders as well as persistent social inequality rooted in centuries of caste oppression. His perspicacious warning was unfortunately ignored.

India right now is perhaps on the cusp of political change. A young, urban and prosperous class has emerged after three decades of rapid economic growth. It could provide a base for a new liberal politics. There are important differences between contemporary India and the country that Gokhale served with such dedication. But his core beliefs about the importance of political liberty, social reform and economic progress for all Indians are still relevant to our times. So is his insistence that means are as important as ends in politics, and that politics should have strong intellectual foundations.

Liberal constitutionalism had its high noon when Gokhale personified its lofty hopes. It was swept away by the rising tide of populism after the Gandhian takeover of the Congress in 1920. A hundred years later, the main concerns that Gokhale articulated are still relevant. They can offer fresh direction to a country that is once again at the crossroads.

Can India today revive the spirit of liberalism?

Courtesy: http://www.livemint.com/Opinion/xXm3N5vcfOr4TFRZsxpnsI/The-lodestar-of-Indian-liberalism.html

પારદર્શક, કડક નિયમન નીચે ન મુકાય તો ટોલમથક પરના બનાવો અર્થતંત્રને છિન્નભિન્ન કરી નાખશે

મહારાષ્ટ્રમાં પહેલા 'શિવસેના’ અને પછી 'મનસે’એ મહારાષ્ટ્રના રસ્તા પર ઊભા કરાયેલાં ટોલ કેન્દ્રો પર મોટે પાયે ભાંગફોડનો કાર્યક્રમ હાથ ધર્યો હતો. ‘મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના’ના ભાંગફોડ કરવાના પ્રયાસોને કોઈ કાળે વાજબી ઠરાવી શકાય નહીં. બીજી તરફ રસ્તાના ટોલમથકોની કિંમત અને નાણાં ચૂકવવા છતાં વિલંબના કારણે જન્મી રહેલાં અસંતોષને ઉવેખી શકાય તેમ નથી. વિશ્વના અન્ય ભાગોમાં પણ ટોલ ઉઘરાવાય છે, પણ ત્યાં આવા ટોલ રસ્તાના પર્યાય તરીકે ટોલ વગરના રસ્તાની સગવડ અપાય છે. પ્રારંભમાં તો ભારતમાં આવા પર્યાય રોડનો વિચાર સુધ્ધાં કરાયો નહતો.

જેમને ટોલ ભારરૂપ લાગે એ પર્યાય રસ્તે મુસાફરી કરી શકે એવું વિચારાયું પણ નહોતું. ભારતમાં ઊલટી પ્રક્રિયા ચાલે છે. હવે તો જ્યાં ટોલ નહોતો એવા રસ્તાઓને પહોળા કરીને ટોલ ઉઘરાવાનું શરૂ કરાયું છે. ઘણી વખત રસ્તો પૂરેપૂરો તૈયાર ન થયો હોય તો પણ ટોલ ઉઘરાણી શરૂ કરાય ત્યારે પણ અસંતોષ જન્મે છે. ટોલની રકમ પણ વાહનચાલક તરત જ નાણાં ચૂકવી શકે એવી રાખવાને બદલે ૨૧,પ૧,૭૪,૭૮ જેવા આંકમાં રખાય છે. એની પાછળ ઉતાવળે જનાર પાસેથી બાકીના છૂટા પરત ન આપવાની દાનત હોય છે આનું કારણ એ છે કે, ટોલ નક્કી કરવાની સમગ્ર પ્રક્રિયા પારદર્શી નથી – ન તો યોગ્ય પ્રમાણિત રેગ્યુલેટર પદ્ધતિ છે.

ટોલ નક્કી કરવાના માપદંડ જેવા કે રસ્તાનો કે પુલનો ખર્ચ, વાહનોની ગણતરી અને થતો સામયિક વધારો, ટોલ દ્વારા મેળવવા ધારેલી રકમ વગેરે માહિ‌તી જાહેર જનતાને સહજ પ્રાપ્ત થાય તેવી રીતે રખાવી જોઈએ. અત્યારે આર.ટી.આઈ. નીચે પણ મુશ્કેલ છે. એવા દાખલા છે કે, ટોલ દ્વારા ધારેલી રકમ મળી ગઈ હોય તો ય ટોલની ઉઘરાણી ચાલુ રહી હોય અને છેવટે સિવિલ સોસાયટીને ર્કોટનો આશરો લઈ ન્યાય મેળવવો પડતો હોય. આ ટોલ રોડની પદ્ધતિ, પી.પી.પી. – ‘પ્રાઇવેટ : પબ્લિક પાટર્નરશિપ’થી વ્યાપક થઈ છે. થોડા સમય પહેલાં આઇ.ટી.આઈ. મદ્રાસે આ પદ્ધતિથી તૈયાર થતા રસ્તાઓ પર સંશોધન કરી અહેવાલ તૈયાર કર્યો છે, પણ સત્તાવાળાઓને આ જોઈ જવાની ફુરસદ જ નહીં મળી હોય.

આમ તો પી.પી.પી. પદ્ધતિ નરેન્દ્ર મોદી જેવા મુખ્યમંત્રીઓ, રાજય, કેન્દ્રના સનદી અધિકારીઓ અને ખાનગી ભાગીદારીઓને મન જાદુઈ લાકડી બની ગઈ છે. આમાં જાહેર ધોરી માર્ગો સૌથી મોખરે છે. પછી વીજ ઉત્પાદન અને હવે તો શિક્ષણ અને આરોગ્યમાં ભારે નુકસાન કરવા છતાં આ પદ્ધતિ અમલી બનાવાઈ રહી છે. રાજનેતાઓ અને સનદી અધિકારીઓને વિશેષ ગમે છે, કારણ આમાં સરકાર પર નાણાં ઊભા કરવાની જવાબદારી ઓછી આવે છે. પણ વિદેશોની જેમ એનું નિયમન કરનાર તંત્ર ન હોય તો એ ક્રોની પ્રકારના મૂડીવાદને અને ભ્રષ્ટાચારને વધારે છે. ૧૯૯૦થી ૨૦૧૪ સુધીમાં, પી.પી.પી. પદ્ધતિ નીચે ૧,૯૦,૦૦૦ કરોડના ધોરી માર્ગોના કોન્ટ્રાકટ અપાયા છે.

ખુદ ૨૦૧૩-૧૪માં પ૦૦ કિલોમીટર લાંબા રસ્તા પી.પી.પી.માં અપાયા છે. આમાંથી રૂ. ૬પ હજાર કરોડના રસ્તા ૨૦૧૪-૧પમાં પૂરા થવાનું નિર્ધારિત થયું છે. જ્યારે રૂ. ૮૩ હજાર કરોડના રસ્તા નિર્ધારિત મુદ્દતમાં પૂરા થયા નથી. મદ્રાસ આઇ.ટી.આઈ.ના સંશોધને જણાવ્યું છે કે, કોન્ટ્રાકટની નિશ્વિત કિંમતમાં પૂરા ન થવાની બાબતમાં પી.પી.પી. પદ્ધતિની ટકાવારી ૨૭.૭૬ ટકા છે. જ્યારે બિન-પી.પી.પી. પદ્ધતિનું આ પ્રમાણ ૧૦ ટકાથી પણ નીચું છે. જ્યારે મુદ્દતમાં કામ પૂરું ન કરી શકવાની બાબતમાં પી.પી.પી.ની ૧૨ ટકાના પ્રમાણ સામે બિન પી.પી.પી.નું પ્રમાણ પ૪ ટકા છે .. આ બતાવે છે કે, જો બજેટ પ્રમાણેના ખર્ચમાં જ રસ્તા પૂરા થયા હોય તો આપણે આટલી જ કિંમતમાં ૧૬ ટકા વધુ રસ્તા બાંધી શક્યા હોત.

સંશોધનમાં, આંધ્ર, બિહાર, ગુજરાત, રાજસ્થાન, તામિલનાડુ અને ઉત્તર પ્રદેશ એમ છ રાજ્યોની સરેરાશ બતાવે છે કે, કિંમતમાં પૂરા થનારનું રાષ્ટ્રનું સરેરાશ પ્રમાણ ૧૬.૨પ ટકા છે. જ્યારે સમયસર પૂરું ન કરી શકવાનું પ્રમાણ ૪૧ ટકા છે. બંનેના પરિણામે, હવે બીડિંગને બહુ ઓછો પ્રતિભાવ મળવા લાગ્યો છે. પરિણામે માર્ગ પરિવહન અને હાઇવે મંત્રાલયે પી.પી.પી. પદ્ધતિમાં કોન્ટ્રાકટ આપવાનું બંધ કરી ચાલુ સાલે પ હજાર કિ.મી.ના રસ્તા સરકારને ખર્ચે બાંધવાનું નક્કી કરી એન્જિનિયરિંગ, પ્રોક્યોરમેન્ટ અને કન્સ્ટ્રકશન ઇ.પી.સી. પદ્ધતિ અપનાવી છે. ભારતમાં પી.પી.પી. પદ્ધતિથી હાથ ધરાયેલા ૮૮૧ પ્રોજેકટમાં પ૨ ટકા રસ્તાના છે.

જ્યારે બીજો નંબર ઊર્જા‍નો ૮૮ ટકા હિ‌સ્સો છે. ત્રીજા નંબરે બંદરો ૭ ટકા સાથે છે. માર્ગો એ ભારતના માળખાકીય વિકાસનું હાદૃ છે, પણ એનો અર્થ એ નથી કે આ જનતાની હાલાકી અને લૂંટમાં પરિણામે ? ટોલનાકે થતાં વિલંબથી ટ્રાફિક જામ માટે મામલો ર્કોટે જાય. ખાનગી ભાગીદારો-રાજનેતાઓ અને અમલદારોની ભાગીદારી ઊભી થાય. સારો ઉપાય એ છે કે, સમગ્ર પદ્ધતિનું પારદર્શક અને કડક વિનિયમન નીચે મુકાય. વડોદરાથી ભૂજ જતા રૂ. ૬૦૦ ટોલ લેવાય અને બદલામાં અગવડ જ મળે અને એનો ઉકેલ ન લવાય તો પરિસ્થિતિ વણસી જશે. બાવાના બેઊ બગડશે ? પી.પી.પી. પદ્ધતિ ધરમૂળથી ફેરફાર માગે છે.

સનત મહેતા લેખક ગુજરાત રાજ્યના પૂર્વ નાણાપ્રધાન છે.

(સૌજન્ય : “દિવ્ય ભાસ્કર”, 20 ફેબ્રુઅારી 2014)