‘ગલવાન ઘટના, જરી સબૂરીથી’ નામે પ્રકાશભાઈ ન. શાહના પ્રકાશિત થયેલા લેખ માટે મેં મારો પ્રતિભાવ આપવા ધાર્યો, પણ ઘણો લાંબો થયો છે. આ સંબંધમાં કેટલીક વાતો પર પ્રકાશ પાડવા લખેલ વાતો નીચે આપી છે. આપને યોગ્ય લાગે તો તેને ‘ઓપિનિયન’માં સ્થાન આપવા વિનંતી.
અહીં મારો પ્રતિભાવ એક Old Soldier તરીકે આપીશ. કાશ્મીર ફ્રંટ પર LOC અને LAC પર સશસ્ત્ર સેનાના અધિકારી તરીકે સેવા બજાવી હોવાથી આ વિશે વારિસભાઈ માટે અને વડીલ પ્રકાશભાઈ માટે કહેવાની રજા લઉઁ છું.
સૌ પ્રથમ LAC – લાઈન ઑફ ઍક્ચ્યુઅલ કન્ટ્રોલ એટલે એ રેખા જ્યાં સુધી એક દેશના small arms fireથી આગંતુકોને રોકી શકાય. આ રેખા નકશા પર કે જમીન પર આંકવામાં આવી નથી અને બેમાંથી કોઈ દેશ તેને માન્યતા આપતો નથી. આ માત્ર એક સમજૂતીની અને કોઈ વાર ‘દાદાગીરી’ની વાત છે. સ્મૉલ આર્મ્સ એટલે રાઈફલ. આમ, ભારતની જ્યાં મોરચાબંધી છે ત્યાંથી રાઈફલની ગોળીની સામા પક્ષના સૈનિક પર ઘાતક અસર થાય તે ‘રેન્જ’ ગણાય. આ સ્થાન તે LAC થઈ. એક જમાનામાં આ રેન્જ ૩૦૦ મિટરની હતી. હવે આધુનિક સેમિ-ઑટોમેટિક હથિયારની રેન્જ ૫૦૦ મિટરની છે. અહીં જનરલ સેકટકરના “existing” LACનો મુદ્દો વ્યાજબી હતો, કેમ કે તેમણે ઘડેલા મુસદ્દા વખતે existing LAC ૫૦૦ મિટરની હતી. આ શબ્દ હઠાવવાથી LAC બસો મિટરની થઈ ગઈ.
તે પ્રમાણે ચીન માટેની LAC જુદી છે. આ રેખાને disputed ગણવામાં આવે છે કેમ કે તેને બન્ને દેશોએ માન્યતા આપી નથી. ગાલવાનમાં આપણા દેશની અને ચીનની LAC જુદી જુદી છે. હાલ TV પર બતાવવામાં આવેલા સૅટેલાઈટના ચિત્રોમાં ભારતની LAC કાળી રેખાથી અને ચીનની લાલ રેખા દ્વારા દર્શાવાયેલા ચિત્રમાં LAC બતાવવામાં આવી છે. આ બેઉ રેખાઓ વચ્ચેનો જે વિસ્તાર છે તેને No Man’s Land કહેવામાં આવે છે. આ વિસ્તાર પર બેઉમાંથી કોઈ દેશનો અધિકાર નથી હોતો તેથી તેને આ નામ આપવામાં આવ્યું છે. બન્ને દેશો NO Man’s Landમાં પેટ્રોલિંગ પાર્ટીઓ મોકલે અને કોઈ વાર આમને-સામને થવાથી હિંસક ઘટના થઇ આવે. ૧૯૭૧માં મને પોતાને આવા No Man’s Landમાં જવાનો યોગ થયો હતો, અને સામા પક્ષેથી ભારે ગોળીબારનો અનુભવ પણ થયેલો. ચીને છાની રીતે No Man’s Landમાં ચોકી બાંધી, તેના માટે ભારતે વિરોધ નોંધાવ્યો અને ત્યાં ઝપાઝપી થતી રહી છે. ભારતના રાજદૂત મિસરીએ જે કહ્યું, “India hopes that China will vacate their defences to their side of the LAC”, આ જાહેરાતનો અર્થ થાય છે, “નો મૅન્સ લૅંડમાં ચીન તેમના સૈનિકોએ ખોદેલા માેરચાઓમાંથી તેમની પોતાની LACની હદમાં સૈનિકોને પાછા બોલાવે. એવી ભારત આશા રાખે છે”.
LOC એટલે લાઈન ઑફ કંટ્રોલ. કાશ્મીરમાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે આંતરરાષ્ટ્રિય સીમા નથી. ૧૯૬૫ની લડાઈ થયેલ શસ્ત્રસંધિ બાદ જ્યાં જ્યાં બન્ને દેશોની સેનાઓ હતી ત્યાં પહેલાં LAC થઈ. ત્યાર પછી સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મધ્યસ્થીથી બન્ને દેશોએ નકશાઓમાં એક રેખા દોરી તેને LOC તરીકે માન્ય કરી છે. જ્યાં સુધી કાશ્મીરના પ્રશ્નનો હલ ન આવે, ત્યાં સુધી આ વિસ્તરામાં આ રેખા LOC જ રહેશે, નહીં કે આંતરરાષ્ટ્રીય સીમા.
વારિસભાઈને કદાચ ખ્યાલ નહીં હોય, પણ જ્યાં ચીને ભારતના સૈનિકો પર જે હુમલો કર્યો હતો તે જગ્યા ૧૪,૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ પર, ગાલવાન નદીની ભેખડ પર કર્યો હતો. ત્યાં જે પગદંડી છે, તે કેવળ ૩-૪ ફૂટ પહોળી છે. રાતના અંધકારમાં કશું દેખાતું નથી અને ઉપર માઈનસ વીસથી ૪૦ ડિગ્રીનું તાપમાન હોય છે. ભિષણ ટાઢ. પગદંડીની એક બાજુએ પહાડ અને બીજી બાજુએ ઊંડી ખીણ, જેની નીચે લગભગ શૂન્ય ડિગ્રી સેલ્સિયસના તાપમાનનાં પાણીની વેગીલી નદી વહે છે.
રહી વાત વારિસભાઈની, જેમાં તેઓ કહે છે કે લાકડીના મારથી આપણા સૈનિકો મરી ગયા તે બરાબર નથી. આ બનાવ બન્યો ત્યાં સુધી બન્ને પક્ષે સૈનિકો પોતાના હથિયાર sling-arm (એટલે રાઈફલને પીઠ પર લટકાવીને એ બીજાઓને મળતા અને હિંસા પર આવવું પડે તો કેવળ ધક્કામુક્કી સુધી મર્યાદિત હતું. ભારતીય સૈનિકોએ હંમેશના અનુભવ મુજબ હથિયાર પીઠ પર લટકાવીને ગયેલા. આ પ્રસંગ બન્યો તે સમયે પહેલી વાર ચીનાઓ છુપાવીને બેઝબૉલ બૅટ પર ખીલા અને કાંટાળા બાર્બ્ડ વાયરના તાર જડીને લઈ આવ્યા હતા, અને અચાનક આપણા સૈનિકો પર તેનાથી વાર કરવા લાગ્યા હતા. આવા પ્રહારથી નીચે પડેલા કેટલાક સૈનિકો બૅલેન્સ ગુમાવીને ગાલવાન નદીમાં પડી ગયા અને મૃત્યુ પામ્યા હતા. બીજા સૈનિકોએ ચીની સૈનિકોના હાથમાંથી આ બૅટ છિનવી તેમના પર હુમલો કર્યો હતો, અને તેમના સૈનિકોને મોતને ઘાટ ઉતાર્યા હતા. જો બિહાર રેજીમેન્ટની જગ્યાએ ગુરખાઓ હોત તો અનેક ચીની સૈનિકોનાં માથાં ધડથી જુદા થઈને વિખરાઈને ધૂળમાં પડ્યા હોત; ગુરખાઓ માટે રાઈફલ ઉપરાંત ખુખરી ફરજિયાત હથિયાર છે, અને તેઓ હંમેશાં તેને કમરપટા પર લટકાવીને જતા હોય છે. બે અંગત હથિયાર હોય છે. રાઈફલ અને ખુખરી. TV પર આપણા સૈનિકોએ ખૂંચવેલા આ દંડા અને બૅટ દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, તે કદાચ, વારિસભાઈએ જોયા નહીં હોય.
e.mail : captnarendra@gmail.com
