૨૦૧૭ની ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી પર આખા દેશ અને દુનિયાની નજર હતી. આ ચૂંટણી બધાં વર્ષોની ચૂંટણી કરતાં અલગ અને અગત્યની હતી. શાસકપક્ષનાં ૨૨ વર્ષના શાસન સામે પ્રજાનો અસંતોષ-નારાજગી તો છેલ્લાં બે વર્ષથી ચાલેલાં આંદોલનોમાં જુદી-જુદી રીતે વર્તાતી હતી. એટલે ભા.જ.પ. માટે આ પ્રતિષ્ઠાનો જંગ હતો અને જાણે કે ૨૦૧૯ની લોકસભાની ચૂંટણીનું ડ્રેસ-રિહર્સલ પણ હતું.

આ ચૂંટણીમાં ચૂંટણીપંચની ભૂમિકા, ઇ.વી.એમ., વી.વી.પી.એ.ટી. વગેરેની ભૂમિકા વિશે ચર્ચાઓ થઈ રહી છે. ઘણી બધી બાબતો વિશેની ફરિયાદો અને અપારદર્શિતાનો મુદ્દો પણ ઊઠ્યો છે. આખી ચૂંટણી-પ્રક્રિયાના સંદર્ભમાં ચૂંટણી-સુધારાઓનાં સૂચનો પણ છે.

પરંતુ, હું તો અહીં એક ઉમેદવાર તરીકેનાં મારાં અવલોકનો અને અનુભવો ટૂંકમાં કહેવા માંગું છું. એલિસબ્રિજ વિધાનસભા મતવિસ્તારમાંથી સોશિયાલિસ્ટ યુનિટી સેન્ટર ઑફ ઇન્ડિયા (કમ્યુિનસ્ટ) SUCI (C) પક્ષના ઉમેદવાર તરીકે હું આ ચૂંટણી લડી હતી. ભા.જ.પ. અને કૉંગ્રેસની રાજનીતિ સામે વિકલ્પની-લોકોની રાજનીતિની લડતના પ્રતીક તરીકે અમારા પક્ષે રાજ્યમાં ત્રણ વિધાનસભા મતવિસ્તારમાં ઉમેદવારો ઊભા રાખ્યા હતા. એલિસબ્રિજ વિધાનસભા મતવિસ્તારમાં સમાજના લગભગ બધા જ વર્ગના લોકો મળીને લગભગ ૨.૫૦ લાખ મતદારો છે. ભૌગોલિક વિસ્તારની વિશાળતા વચ્ચે, અમારા પક્ષે ઘરે ઘરે પ્રચાર-અભિયાનનો પડકાર ઉપાડ્યો હતો. આ અભિયાનમાં અમે મતદારોને ‘વોટ અને નોટ’ બંને આપવા અપીલ કરતા હતા. એના કારણે આ પ્રચાર-અભિયાનમાં અમે લગભગ રૂ. ૩૦,૦૦૦/- જેટલો લોકફાળો મેળવી શક્યા અને આશરે ૯૦,૦૦૦/- જેટલી પત્રિકાઓનું વિતરણ કરી શક્યા. આ પત્રિકાઓમાં રાજ્યની સમગ્ર પરિસ્થિતિના રાજકીય વિશ્લેષણથી લઈને જુદા-જુદા મુદ્દાઓની છણાવટ હતી, જેમાં શિક્ષણ, આરોગ્ય, મહિલાઓ અને ‘નોટબંધી’ના એક વર્ષના ‘કાળા દિવસ’ની પત્રિકાઓનો પણ સમાવેશ હતો.

મારાં અવલોકનો અને અનુભવો :

સૌથી પહેલાં તો ઉમેદવાર તરીકે મેં નોંધ્યું કે, સાધારણ લોકોમાં શાસનવ્યવસ્થા સામે ખૂબ રોષ હતો. એમના રોજબરોજના સવાલોથી એ એટલા પરેશાન હતા કે બધા જ લોકો – પક્ષો નકામા છે અને ચૂંટાઈને કશું કરતા નથી, એ વાત ગુસ્સાથી સૌ કરતા હતા.

વિધાનસભાની ચૂંટણી હોવા છતાં લગભગ બધા જ મતદારો રોડ, ગટર, પાણી અને સ્ટ્રીટલાઇટની અવ્યવસ્થા-અરાજકતા વિરુદ્ધ ફરિયાદ કરતા જોવા મળ્યા. ઘણાં ‘સ્વસ્તિવચનો’ સાંભળવા મળ્યાં. ઘણાં બહેનો તો, આ પથરા કાઢીને ગયા છો, હવે પથરા નાંખશો તો જ તમને મત આપીશું’ એવું કહી રોષ ઠાવલતાં હતા.

તો, નવરંગપુરા જેવા વિસ્તારમાં પણ પીવાના પાણીની સમસ્યા ઘણા સમૃદ્ધ ફ્લેટ્‌સમાં જોવા મળતાં અમને આંચકો લાગ્યો !

તો, ઘણા એમ કહેતા કે ભા.જ.પ.-કૉંગ્રેસવાળા હોય, તો અંદર ના આવતા.

અમે ધીરે રહીને, બધે જ અમારા પક્ષની કામગીરી વિશે વાત કરતાં. આ બધા જ પ્રશ્નો માટે લોક-આંદોલનની જરૂરત ઉપર ભાર મૂકતાં અને સૌને એમાં જોડાવા આગ્રહ કરતાં. સાધારણ લોકોની રાજકીય જાગૃતિ કેવી જરૂરી છે, તે વિશે વાત કરીને, રાજકીય રીતે જાગૃત રહેવા આગ્રહ કરતાં.

અમે અમારા પ્રચાર-અભિયાનમાં ગીતો પણ ગાતાં. જેમાં ‘ડંકો વાગ્યો, શૂરા જાગજો રે…’ અને ‘ચૂંટણીનો ચકરાવો આવ્યો રે ભાઈ! તમે જાગતા રહેજો!’ મુખ્ય હતાં. તો, લોકો જ્યારે ભા.જ.પ.-કૉંગ્રેસવાળા નથી, એમ સમજતા ત્યારે નિરાંતે ઘણી બધી ચર્ચાઓ કરતા. પછી ઉમેદવાર તરીકે જે સમજાયું તે એ કે લોકોની રાજકીય શક્તિને ખીલવવા, રાજકીય જાગૃતિ કેટલી બધી અનિવાર્ય છે.

એ ચર્ચાઓ દરમિયાન લોકોની સમજણ, તકલીફોની વેદના અને મોટા રાજકીય પક્ષો તરફનો ગુસ્સો છૂપાં નહોતાં રહેતાં.

સાધારણ લોકો, એમાં ખાસ કરીને ભાઈઓ બેરોજગારી, ભ્રષ્ટાચાર, જી.એસ.ટી. અને નોટબંધી જેવા પ્રશ્નથી ઘણા ચિંતિત હતા. તો, બહેનો મોંઘવારી અને બહેનોની સલામતી માટે દુઃખી હતાં.

ઘણા લોકો અમારા પક્ષના નામથી અજાણ હોવાને કારણે, મારા ‘ચૂંટાવા’ની શક્યતા અને ક્ષમતા વિશે શંકાશીલ હતા. એમનું માનવું હતું કે મોટાં પ્રતીકો-મોટા પક્ષો-મોટા નેતાઓ વિના કોઈ ચૂંટાઈ જ ન શકે.

છતાં, અનેક એવાં મતદાર ભાઈ-બહેનો મળ્યાં, જેમને માટે લોકશાહી-મૂલ્યોની જાળવણી સૌથી જરૂરી બાબત હતી. એ સૌએ ઉમેદવાર તરીકે મને વધાવી-બિરદાવી. મની-મસલ-માફિયા સાથે લડતાં ઉમેદવારો સામે, નીતિ-નૈતિકતા અને મૂલ્યનિષ્ઠા સાથેની મારી ઉમેદવારી માટેની હિંમતની મુક્તમને પ્રશંસા કરી તો, કેટલાકે ચૂંટણી પછી, ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ ઉપર લોકશક્તિના નિયંત્રણ – Public watch Dog માટે, નાગરિક-સમાજ તરફથી કોઈ વ્યવસ્થા માટે પ્રયાસ કરવા આગ્રહ કર્યો.

શાસકવર્ગ સામેનો લોકોનો રોષ અને જે નારાજગી જોઈ, આ વ્યવસ્થા બદલાય તો સારું એવી તેમની ઉત્કંઠા જોઈને થયું કે ચૂંટણી પછી પણ આ રોષ અને નારાજગી શાંત થવાનાં નથી. એ ઉકળાવી – વ્યથા અને રોષને કોઈ રચનાત્મક દિશા મળે, તો આવનારાં દિવસો-વર્ષોમાં પરિવર્તન માટેનું પરિબળ બની શકે.

ટૂંકમાં, ઉમેદવાર તરીકે લોકો વચ્ચે જવાનો અને રાજકીય ચર્ચા-મુદ્દાઓ વિશે વાત કરવાનો આ એક જ વિશિષ્ટ અનુભવ હતો. વળી, લોકો વચ્ચે રાજકીય મુદ્દાઓ-ચર્ચાઓ લઈને જવાના આ પ્રયત્નને સતત ચાલુ રાખવાની જરૂરત પણ તીવ્રતાથી અનુભવી. એને કેવી રીતે અમલમાં મૂકવી તે એક પડકાર છે.

મીઠાખળી, અમદાવાદ

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જાન્યુઆરી 2018; પૃ. 03

૨૦૧૭ની જાન્યુઆરીની ૨૬મીએ, ગુજરાતના મહાવિનાશક ભૂકંપને બરોબર ૧૬ વર્ષ પૂરાં થયાં અને તે જ દિવસે ગુજરાત ફરી નલિયા કાંડના ભૂકંપથી ધ્રુજ્યું. ભૂજથી આશરે ૧૦૦ કિલોમીટર દૂર આવેલા નલિયામાં સામૂહિક બળાત્કારનો ભોગ બનેલ દીકરીની એફ.આઈ.આર.ની વિગતો બહાર આવતાં આખું ય ગુજરાત ખળભળી ઊઠ્યું. ધીરે-ધીરે અખબારોમાં આવતી વિગતોથી સ્પષ્ટ થતું આવ્યું કે, આરોપીઓ રાજ્યના સત્તાધારી પક્ષના ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ અને હોદ્દેદારો છે. આ કાંડના મુખ્ય આરોપી ભા.જ.પ.ની અબડાસા તાલુકાની ઓ.બી.સી. સેલના કન્વીનર છે.

આ સમાચાર મળતાં જ ૪થી ફેબ્રુઆરીએ અમે ઓલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠન (All India M.S.S.) તરફથી કચ્છ જિલ્લા કલેક્ટર અને પોલીસ અધીક્ષકને તત્કાળ અને નિષ્પક્ષ તપાસ માટે આવેદનપત્ર ફેક્સ દ્વારા મોકલ્યું. ૧૦મી ફેબ્રુઆરીએ, બીજાં સંગઠનો સાથે મળીને અમદાવાદના લાલ દરવાજા વિસ્તારમાં દેખાવો કર્યા. ૧૬મી ફેબ્રુઆરીએ, તેના વિરોધમાં એક નાગરિક સભાનું આયોજન કર્યું. આ નાગરિક સભામાં, આ કાંડની સામે સંગઠિત લડત માટે અગાઉ પાટણની પીડિતા નિમિત્તે કર્યું હતું તેમ ‘નલિયા ઘટના સાથે નિસબત ધરાવતા નાગરિક મંચ’ની રચનાનો સર્વસંમતિથી નિર્ણય લેવાયો.

સાથે-સાથ, બીજા નિર્ણયો પણ લીધા :

૧. ગુજરાત વિધાનસભાના બજેટ સત્રના પહેલા દિવસે, ધારાસભ્યશ્રીઓને ખુલ્લા પત્ર દ્વારા નલિયાની ‘નિર્ભયા’ માટે ન્યાયની માંગનો વિધાનસભામાં અને વિધાનસભા બહાર પડઘો પાડવા અપીલ કરવી.

૨. નલિયાકાંડની જાત તપાસ માટે ટુકડી મોકલવી.

૩. આની ઝડપી અને તટસ્થ તપાસ માટે રાષ્ટ્રપતિશ્રી, સર્વોચ્ચ અદાલતના મુખ્ય ન્યાયાધીશશ્રી, વડાપ્રધાનશ્રી, ગુજરાતના રાજ્યપાલશ્રી, વડી અદાલતના ન્યાયાધીશશ્રી, મુખ્યમંત્રીશ્રીને આવેદનપત્ર મોકલી આપવું.

૪. આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિને, આ ઘટનાના વિરોધમાં રેલીકૂચ કે જાહેર કાર્યક્રમ લેવો.

આ પ્રમાણે બે કાર્યક્રમો પૂરા થયા છે. ધારાસભ્યશ્રીઓને પ્રગટ પત્ર ૧૯મી ફેબ્રુઆરીએ અખબારોને મોકલી આપવામાં આવ્યો અને જાત-તપાસ માટેની ટુકડીએ ૨૦મી ફેબ્રુઆરીએ નલિયાની મુલાકાત લીધી.

નલિયા મુલાકાતની વિગતો : નલિયા દુષ્કર્મ કાંડની જાત તપાસ માટે આ મંચના નેજા હેઠળ પાંચ સભ્યોની ટુકડીએ ૨૦મી ફેબ્રુઆરીએ કચ્છની મુલાકાત લીધી. આ પાંચ સભ્યો હતા : (૧) શ્રી દિનેશભાઈ સંઘવી, નીલપર આશ્રમ, રાપર, જિ. કચ્છ. (૨) ડૉ. ઝરણા પાઠક, અમદાવાદ વિમેન્સ એક્શન ગ્રુપ (AWAG) (૩) શ્રી મીનાક્ષી જોષી, ઓલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠન (All India M.S.S.)  (૪) શ્રી શબાના મનસૂરી, વકીલ (૫) શ્રી બાલેન્દ્ર વાઘેલા, PUCL, રાજકોટ

આ દીકરીનાં માતા-પિતા, નલિયાથી ૧૦ કિલોમીટર પહેલાં, કોઠારા ગામમાં રહે છે. કોઠારા લગભગ પાંચેક હજારની વસ્તી ધરાવતું ગામ છે.

અમે કોઠારામાં એમને મળ્યાં ત્યારે પહેલી નજરે જ દેખાઈ આવ્યું કે એમની આર્થિક સ્થિતિ ઘણી નબળી છે. એ લોકો ટીવી ચેનલો, અખબારો વગેરેના પ્રતિનિધિઓની મુલાકાતોથી થાકેલાં હતાં. છતાં, ધીરેધીરે અમારી સાથે એમનાં દુઃખ આઘાતની વાતો વહેંચવા લાગ્યાં.

એ વાતોમાંથી અમને જે સમજાયું તેની વિગતો કંઈક આવી છે : આ નલિયા દુષ્કર્મ કાંડ એ સામૂહિક બળાત્કારનો કિસ્સો છે. એનો ભોગ બનનાર દીકરી ૧૯ વર્ષની પરિણીત મહિલા છે. આ દીકરીનો જન્મ અને ઉછેર મુંબઈમાં થયેલ છે. હાલ કચ્છમાં તેમનાં માતા-પિતા છે, તેમાં પિતા અપર છે, અને માતા તેમનાં જૈવિક માતા છે. આ દીકરીએ સોળેક વર્ષની ઉંમરે મુંબઈમાં જ પ્રેમલગ્ન કરી લીધેલાં. ત્યાં એકાદ વર્ષ પછી થોડા-ઘણા તનાવો – ઉચાટ શરૂ થયાં. છેવટે દીકરી એ લગ્નસંબંધથી છૂટા થઈને, એમનાં માતા-પિતા પાસે કચ્છ આવ્યાં – ૨૦૧૫ના વર્ષની શરૂઆતમાં.

આ દીકરી પહેલી વાર કચ્છ આવ્યાં અને એમની તકલીફની પણ જાણે શરૂઆત થઈ ગઈ. સ્વમાનભેર જીવનની ઇચ્છાથી સ્વાભાવિક રીતે આજીવિકાની શોધ કરી. એમાં નલિયામાં ગેસ એજન્સીમાં નોકરી મળી. આ નોકરી જ એમના શોષણનું કારણ બનશે એની એમને કલ્પના સુદ્ધાં ન હતી. દિવાળીના તહેવાર માટે કુલ પગારના અર્ધા રકમ એડવાન્સ આપવા એમણે ગેસ એજન્સીના શાંતિલાલ સોલંકીને વિનંતી કરી. એમણે એ રકમ પોતાના ઘરેથી લેવા માટે કહ્યું. દીકરી એ રકમ ઘરે લેવાં ગયાં ત્યારે પૂર્વનિયોજિત રીતે, ઘરે એમના સિવાય કોઈ હાજર નહીં. દીકરીએ સંકોચથી પાછા વળી જવાનું કહ્યું, ત્યાર એમણે આગ્રહ કર્યો કે ના પૈસા લઈને જ જાવ. પૈસા લીધા, ઠંડા પીણાનો આગ્રહ થયો. એ ઠંડા પીણામાં જ ઘેનમાં નાખનારું કોઈ મિશ્રણ હતું. એ પીતાંની સાથે જ બેભાન થતાં એમની ઉપર સામૂહિક (કુલ ત્રણ વ્યક્તિઓ) બળાત્કાર થયો. એટલું જ નહીં. એની વીડિયોગ્રાફી પણ થઈ. પછી તો અત્યાચારનો સિલસિલો શરૂ થયો.

આ અત્યાચારથી દિગ્મૂઢ, વિહ્વળ અને હતાશ દીકરી માતા-પિતાને થાક લાગે છે એથી વિશેષ કોઈ ફરિયાદ કરી શકતાં નહીં. એટલે માતા-પિતાએ એમનાં લગ્ન કરાવવાનું વિચાર્યું. નજીકના ગામના યુવાન સાથે લગ્નસંબંધથી જોડાયાં. પણ, એ સંબંધનો પણ એક અઠવાડિયામાં જ અંત આવી ગયો તો, બીજી બાજુ તેમની ઉપરના અત્યાચારો વધતા ગયા. એમને અનેક જગ્યાએ લઈ જવામાં આવ્યાં અને અનેક જગ્યાએ એમની ઉપર અત્યાચાર થયો. હવે વીડિયોક્લિપ દ્વારા બ્લેક મેઈલિંગ શરૂ થયું. જ્યાં પણ તેઓ ફરિયાદ કરતાં ત્યાં તેમને મદદને બદલે શિકાર બનાવવામાં આવતાં. આ બધાંથી ત્રસ્ત થયેલ દીકરીએ પોતાના પ્રથમ પૂર્વ પતિ સાથે સંપર્ક કર્યો, એમણે એમની તકલીફ સમજીને, સધિયારો – હૂંફ આપ્યાં. ને એ બંનેએ પુનઃ લગ્નસંબંધથી જોડાવાનું નક્કી કર્યું. એ બંને ફરીથી લગ્નસંબંધમાં જોડાયાં. દીકરી મુંબઈ પરત ફર્યાં. પરંતુ, કચ્છમાંથી ફોન દ્વારા સતત એમનું બ્લેક મેઇલિંગ ચાલુ હતું. એનાથી પરેશાન થઈ હિંમત હારીને દીકરીએ આત્મહત્યાની કોશિશ કરી. પતિએ બચાવી લીધાં. અને પછી બંનેએ સાથે મળીને આની સામે ફરિયાદ કરવાનું નક્કી કર્યું. નવેમ્બર-૨૦૧૬ની શરૂઆતમાં (દિવાળી પહેલાં) તેમણે કચ્છ-મોરબીના સાંસદનો સંપર્ક કર્યો અને પોતાની આપવીતી વર્ણવી. તેમણે ફરિયાદ નોંધાવવા ઘટતું કરવા ખાતરી આપી.

પરંતુ, એમણે કશું કર્યું નહીં. છેવટે, આ દીકરી અને એમના પતિ-બંનેએ ૧૨ જાન્યુઆરી, ૨૦૧૭માં પોલીસ સ્ટેશનમાં ફરિયાદ આપી. પોલીસ સ્ટેશને ૧૮ જાન્યુઆરી, ૨૦૧૭ના રોજ, મળ્યાની પહોંચનો સિક્કો માર્યો. અને છેક ૨૫મી જાન્યુઆરી-૨૦૧૭ના રોજ એ એફ.આઈ.આર. તરીકે પોલીસ ચોપડે નોંધાઈ.

તેની વિગતો બહાર આવતાં જ, માધ્યમોની સક્રિયતાથી રાજ્યમાં એક પ્રબળ મત ઊભો થતાં સરકારે સ્પેશ્યલ ઇન્વેસ્ટિગેશન ટીમ (SIT)ની રચના કરવી પડી. દીકરીએ ૧૦ આરોપી ગણાવ્યાં છે તેમાંથી ૮ની ધરપકડ થઈ ચૂકી છે. એક ભાગતો ફરે છે અને એકની ધરપકડ બાકી છે.

આ લખાય છે ત્યારે સરકારે SITની કામગીરી ઉપર દેખરેખ રાખવા, પોલીસ ઑફિસર્સની બીજી ટીમ પણ જાહેર કરી છે.

વિધાનસભાના બજેટ સત્રની શરૂઆતમાં વિપક્ષની નલિયાથી ગાંધીનગર પહોંચેલી રેલી પછી, ગૃહમાં વિપક્ષ અને શાસકપક્ષની ‘કુલડીમાં ગોળ ભાંગવા’ જેવી સમજૂતી અને ન્યાયિક તપાસની માંગની જાહેરાત પછી પણ અનેક પ્રશ્નો ઊભા છે.

નલિયા ઘટના – હિમશીલાનું ટોચકું : ગુજરાતમાં મહિલાઓ ઉપરના અત્યાચારોના કિસ્સાઓના ૨૦૧૬ના આંકડા જુઓઃ

કુલ ૫,૮૭૯ કિસ્સાઓ જેમાંથી ૪૭૨ કિસ્સાઓ દુષ્કર્મના. તો, કચ્છમાં છેલ્લા છ મહિનામાં દુષ્કર્મના ૧૧૭ કિસ્સાઓ અને ઘરેલું હિંસાના ૨૯૯. આ તો નોંધાયેલા આંકડાઓ જ છે!!

ગુજરાતમાં ૨૦૦૨ પછી સામૂહિક બળાત્કાર એ રોગચાળાની જેમ ફેલાઈ ગયેલ છે. છેલ્લાં આઠ વર્ષ જ જુઓ તો, પાટણ, પીલવાઈ, આશારામ, પારુલ યુનિવર્સિટી વગેરે જેટલી ઘટનાઓ નોંધાઈ તેમાં બધી જ સામૂહિક બળાત્કારની ઘટનાઓ હતી. બીજી એક અગત્યની બાબત એ છે કે આ બધી ઘટનાઓમાં સંડોવાયેલાઓને શાસક પક્ષનું રક્ષણ હતું.

નલિયા ઘટનાની જે સૌથી વરવી બાબત છે એ છે કે આ આખું ય સેક્સ રેકેટ છે. અત્યાર સુધીની ઘટનાઓ કરતાં નલિયા ઘટના એ રીતે જુદી છે કે એ સ્થાનિક નથી. શંકા છે કે રાજ્યભરના સતાપક્ષના હોદ્દાદારો એમાં સંડોવાયેલા હોય.

ભૂકંપે કચ્છનો વિનાશ કર્યો, પછી પુર્નવસનમાં માત્ર રોડનો વિકાસ થયો. ઉદ્યોગો આવ્યા પરંતુ રોજગારી ના આવી. એથી આર્થિક કટોકટીમાં રહેતા કોઈનું પણ શોષણ સાવ હાથવગું થઈ ગયું. આ ઘટનામાં ઉમેરાઈ પિતૃસત્તાક વ્યવસ્થા, વૈશ્વિકીકરણ – ઉદારીકરણ – બજારનાં પરિબળોએ દૃઢ કરેલી માન્યતા કે સ્ત્રી એ વસ્તુ – ઉપભોગનું – આનંદનું સાધન.

એટલે જ નલિયા ઘટનાએ આપણા સહુ માટે ખતરાની ઘંટડી વગાડી છે. પતિઘરેથી પરત ફરેલી સ્ત્રી, માતા-પિતાની નબળી આર્થિક સ્થિતિ અને તેમાં પગભર રહેવા મથતી સ્ત્રીનું કેવું શોષણ થઈ શકે એનું આ ભયંકર કુત્સિત ઉદાહરણ છે. આધુનિક ટેક્નોલૉજી-વીડિયોગ્રાફી અને સોશ્યલ મીડિયા પણ મહિલાઓના શોષણમાં કેવી રીતે ઉમેરો કરે છે તે પણ આંખ ઉઘાડનારું છે.

આપણે શું કરી શકીએ ?

ઘટના વિશેની વિગતો તો ઘણી આવેલી છે. પરંતુ, જે દહેશત છે એ છે કે આ દીકરીને ન્યાય મળશે? એમના કહેવા મુજબ આ રેકેટમાં બીજાં ૩૫ બહેનો ફસાયેલાં છે અને બીજા ૬૫ આરોપીઓ છે. શું એ લોકોને પકડી શકાશે? શું એમને સજા થશે?

જો આપણે સાથે મળીને, નાગરિક સમાજ તરીકે સક્રિય અને સંગઠિત બનીને આ લડતને આટલી માંગણીઓ સાથે :

૧. ગુજરાતના વડી અદાલતના મુખ્ય ન્યાયાધીશની સીધી નિગરાની હેઠળ આ સમગ્ર ઘટનાની તપાસ (એટલે કે ૩૫ મહિલાઓનું ૬૫ વ્યક્તિઓ દ્વારા શોષણ સહિત)

૨. આ તપાસ ચોક્કસ સમય મર્યાદામાં (એટલે કે ત્રણ માસની અંદર) પૂરી થાય.

૩. આ સમગ્ર કિસ્સામાં, આરોપીઓને પરોક્ષ રીતે છાવરનાર કચ્છ-મોરબીના ચૂંટાયેલા સાંસદ, પોલીસ અને ગૃહખાતામાં જવાબદારોને પણ સજા કરો.

૪. એટલું જ નહીં, રાજ્ય મહિલા આયોગ અને રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગની જવાબદારી પણ નક્કી કરો.

૫. આ ઘટનાનો ભોગ બનનાર દીકરીને, ખાસ કિસ્સામાં રૂ. ૧૦ લાખની રાજ્ય સરકાર તરફથી તત્કાળ આર્થિક સહાય.

૬. આ દીકરીના સંપૂર્ણ પુનર્વસનની જવાબદારી રાજ્યની.

૭. નાગરિક સમાજ – મહિલા સંગઠનો સાથે મળીને એવી કાયમી સક્રિય વ્યવસ્થા કે જેથી આવી ઘટનાઓને દેશવટો આપી શકીએ.

રાજ્યમાં અને કચ્છમાં ચાલુ રાખી શકીએ તો કદાચ તેનો જવાબ ‘હા’માં આપી શકાય.

સંપર્ક : નિસબત ધરાવતા નાગરિક મંચ, c/o નર્મદ-મેઘાણી લાઇબ્રેરી, નટરાજ રેલવે ક્રોંસિંગ, મીઠાખળી, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૮  (મો. ૯૪૨૭૩૦૮૫૨૦)

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 માર્ચ 2017; પૃ. 10-11 

સાધારણ રીતે જૂન મહિનો આવે, એટલે આપણે ફાસીવાદના ભણકારા જેવી કટોકટીને (૧૯૭૫) યાદ કરીએ. પરંતુ, આ વખતે ૧૯ જૂને ગુજરાતના શિક્ષણજગતમાં ચાલતી કટોકટીની ઝાંખી કરાવીને આપણને સૌને આઘાત આપ્યો. વડોદરા જિલ્લાના વાઘોડિયા તાલુકાના લીમડા ગામે આવેલ પારૂલ યુનિવર્સિટી – કે જે પહેલાં ગ્રૂપ ઑફ ઇન્સ્ટિટ્યૂટસ તરીકે ઓળખાતી હતી, જેનું સંચાલન પારૂલ આરોગ્ય સેવામંડળ ટ્રસ્ટ દ્વારા થતું હતું અને ૨૬ માર્ચ, ૨૦૧૫ના રોજ રાજ્ય સરકારે તેને ગુજરાત પ્રાઇવેટ યુનિવર્સિટી ઍક્ટ, ૨૦૦૯ હેઠળ ખાનગી યુનિવર્સિટીનો દરજ્જો આપ્યો છે.- ના મૅનેજિંગ ટ્રસ્ટી જયેશ પટેલ સામે ત્યાંની નર્સિંગ કૉલેજમાં બીજા વર્ષમાં (GNN cowzse) ભણતી વિદ્યાર્થિનીએ બળાત્કારની ફરિયાદ નોંધાવી. સાથે-સાથે બીજા આરોપી તરીકે હૉસ્ટેલ વૉર્ડન (રેક્ટર) ભાવનાબહેન ચૌહાણનું નામ પણ દર્શાવ્યું. આ ઘટના બની ૧૬ જૂને, ફરિયાદ નોંધાવાઈ ૧૭મીની મોડી રાતે (૧૮મીની વહેલી સવારે), અખબારો દ્વારા આપણને જાણ થઈ ૧૯મી જૂને …

… અને તરત જ પાટણની સરકારી પી.ટી.સી. કૉલેજની ગૅંગરેપની ઘટના નજર સામે આવી. ૨૦૦૮માં બનેલી એ ઘટનાએ આખા રાજ્યને હચમચાવી નાખ્યું હતું. આ ઘટનાના વિરોધમાં આખા રાજ્યમાંથી જે રીતે વિરોધનો સૂર ઊઠ્યો; અને એ બળાત્કારી વિરોધી લોકઆંદોલન સતત ચાલતું રહ્યું, તેના કારણે રાજકીય રક્ષણ ધરાવતા અને તે તાકાત પર અતિવિશ્વાસ ધરાવતા છ અધ્યાપકોને આજીવન કેદની સજા થઈ. એટલું જ નહીં, આવા કિસ્સાઓનું પુનરાવર્તન રોકવા પી.ટી.સી. કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓ માટેનાં અનેક નિયમો જોગવાઈઓમાં પણ તાત્કાલિક ફેરફાર કરવાની સરકારને ફરજ પડી.

પારૂલની નિર્ભયાને ન્યાયની માંગ

તો, પારૂલ યુનિવર્સિટીની ઘટના સામે પણ લોકોનો રોષ ભભૂકી ઊઠ્યો. માધ્યમો અને લોકોએ એને પારૂલ યુનિવર્સિટીની ‘નિર્ભયા’ તરીકે ઓળખાવી. વડોદરામાં ૨૦મી જૂને, અમદાવાદમાં ૨૧મી જૂને, ઑલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠનની પહેલથી એના વિરોધમાં દેખાવો યોજાયા, જેમાં અનેક નાગરિકો અને મહિલા સંગઠનો જોડાયાં. ઉપરાંત, વડોદરામાં ૨૦ જૂને દેખાવો પછી કલેક્ટર તથા ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ ઑફ પોલીસને આવેદનપત્ર પણ અપાયું. લોકોના વિરોધને જોતાં છેવટે ૨૧મી જૂનની રાતે જયેશ પટેલની પોલીસે ધરપકડ કરી. ૨૧મી તારીખે જ વડોદરાથી ઑલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠનની એક ટુકડી ભારતીબહેનની આગેવાનીમાં પારૂલ યુનિવર્સિટીની મુલાકાતે ગઈ. ત્યાં પ્રવેશથી માંડીને વિદ્યાર્થીઓ – યુનિવર્સિટીના હોદ્દેદારોને મળવાનું – બધું જ ઘણું મુશ્કેલ રહ્યું. પારૂલ યુનિવર્સટીના હાલના મુખ્ય ટ્રસ્ટીઓએ સંપૂર્ણપણે અસહકાર અને નકારાત્મક વલણનો આ ટુકડીને પરિચય આપ્યો.

અમદાવાદની ટીમની જાતતપાસ

• પારૂલ યુનિવર્સિટી નામે રજવાડું : પબ્લિક ટ્રસ્ટ નહીં, ગેરકાયદેસર રીતે ચાલતું ફૅમિલી ટ્રસ્ટ

અમદાવાદથી ૨૩મી જૂને ઑલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠન (મીનાક્ષી જોષી, નિર્મળા પરમાર), અમદાવાદ વિમેન્સ ઍક્શન ગ્રૂપ (અવાજ – સારાબહેન બાલદીવાલા) અને ગુજરાત મહિલા ફૅડરેશન(લીલાબહેન દેસાઈ)ના પ્રતિનિધિઓએ પારૂલ યુનિવર્સિટીની મુલાકાત લીધી. આ મુલાકાત પણ લોઢાના ચણા ચાવવા જેવી મુશ્કેલ રહી. પારૂલ આરોગ્ય સેવામંડળ ટ્રસ્ટ દ્વારા ચાલતી હૉસ્પિટલના મેડિકલ સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટનું નામ જાતીય સતામણી વિરોધ કાયદા-૨૦૧૩ પ્રમાણે આંતરિક ફરિયાદ સમિતિના વડા તરીકે દર્શાવ્યું હતું. એટલે અમે લગભગ ૬૦ જેટલા ફોન કૉલ્સ પછી એમનો સંપર્ક કરી અમારી મુલાકાતની જાણ કરી હતી. અમે જ્યારે ૨૩મીએ એમને મળ્યાં ત્યારે એમણે એમ કહ્યું કે અહીંની આ નર્સિંગ કૉલેજ, આ વર્ષથી શરૂ થનાર મેડિકલ કૉલેજ હેઠળ નથી આવતી, એટલે આ સમિતિનું કાર્યક્ષેત્ર માત્ર હૉસ્પિટલ અને મેડિકલ કૉલેજ જ છે. જેથી આપ મેનૅજિંગ ટ્રસ્ટીઓને જ મળો તો સારું. અમે મૅનેજિંગ ટ્રસ્ટીઓને મળવા ગયાં ત્યારે એમણે પહેલાં તો એ વાત સ્વીકારવાનો જ ઇન્કાર કર્યો કે મહિલા સંગઠનો આવી બાબત માટે જાતતપાસનો અધિકાર ધરાવે છે. પછી એમણે લેખિત પત્રની માંગણી કરી, અમારે જે માહિતી જોઈતી હોય તે માટે તેમણે એમ પણ ઉમેર્યું કે આપ લોકો પત્ર આપો, અમે ઍડ્વોકેટને પૂછીને આપ લોકોને લેખિત જવાબ મોકલી આપીશું. એમના માનવા-કહેવા પ્રમાણે આ યુનિવર્સિટી એમની માલિકીની છે. એટલે એમાં મહિલા સંગઠનોના પ્રવેશથી માંડીને માહિતી આપવાની બાબતે એમને એકાધિકાર છે. એમની સાથે ઘણી રકઝક પછી, નર્સિંગ કૉલેજના પ્રિન્સિપાલ સાથે એમની હાજરીમાં વાતચીત કરવા દેવા અને આ ઘટના જ્યાં બની તે સ્થળ બતાવવા સંમત થયા. આ ટ્રસ્ટીઓ તથા નર્સિંગ કૉલેજના પ્રિન્સિપાલના કહેવા પ્રમાણે :

– આ આક્ષેપ ખોટો છે.

– આ યુનિવર્સિટીમાં ૨૫,૦૦૦ કરતાં વધુ વિદ્યાર્થીઓ ભણે છે.

– આ વિદ્યાર્થિની અભ્યાસમાં ગંભીર નહોતી.

– આ યુનિવર્સિટીમાં આઠ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ્સ ચાલે છે.

– આ યુનિવર્સિટી ૧૫૦ એકરમાં પથરાયેલી છે.

– અહીં નર્સિંગના ત્રણ કોર્સ ચાલે છે. એમાં કુલ ૨૯૫ વિદ્યાર્થી-વિદ્યાર્થિનીઓ છે.

અમારાં તારણો

આ આખા ઘટનાક્રમ પછી અમે અનુભવ્યું કે,

– પારૂલ યુનિવર્સિટીના નામે આ એક રજવાડું છે.

– આ ટ્રસ્ટ – પબ્લિક ટ્રસ્ટ કરતાં ફૅમિલી ટ્રસ્ટ લાગ્યું.

– એટલે જ તેનો વહીવટ ‘ઘરની ધોરાજી’ હાંકતાં હોય તેવો વધુ લાગ્યો.

આ યુનિવર્સિટીની વેબસાઇટમાં તેના ઉદ્દેશો વિશે લખ્યા પ્રમાણે ૧૯૯૦માં આ પારૂલ આરોગ્ય સેવામંડળ ટ્રસ્ટની સ્થાપના સામાજિક નબળા વર્ગોની શૈક્ષણિક, આરોગ્ય અને સામાજિક સેવા માટે થઈ હતી. તેમાં જ આગળ કહ્યું છે કે ૧૯૯૦માં રાજ્યમાં ઉચ્ચ શિક્ષણના પ્રોફેશનલ કોર્સિસમાં સૅલ્ફ ફાઇનાન્સ (સ્વનિર્ભર નહીં – હકીકતમાં વાલીઓ-વિદ્યાર્થીઓની લૂંટ પર નિર્ભર) સંસ્થાઓ નહોતી. ઉચ્ચ શિક્ષણમાં આ સૅલ્ફ-ફાઇનાન્સના વિચારને ગુજરાતમાં સ્વીકૃત બનાવવામાં પારૂલ આરોગ્ય સેવામંડળે અથાક પ્રયત્નો કર્યો જેના પરિણામે સરકારની મંજૂરીથી રાજ્યની સૌપ્રથમ સેલ્ફ-ફાઇનાન્સ ‘ઇન્સ્ટિટ્યૂટ અમદાવાદ હોમિયોપેથિક મેડિકલ કૉલેજ’ ૧૯૯૩માં શરૂ થઈ શકી.

આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે શિક્ષણના વેપારમાં એમનો કેટલો દૃઢ વિશ્વાસ છે અને આ વેપારને આગળ ચલાવવા કોઈ બાબતનો એમને છોછ નથી, એટલે કે શિક્ષણના વેપારીકરણથી શિક્ષણ અને વિદ્યાર્થીઓનું કેવું ભયંકર નુકસાન થાય છે, આ ઘટના તેનું એક વરવું ઉદાહરણ છે.

જો કે, આ પછીની એ જ દિવસની અમારી ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ ઑફ પોલીસ શ્રી મલિક સાથેની મુલાકાત સંતોષદાયક રહી. તેમણે પૂરી ખાતરી સાથે કહ્યું કે, અમારી પાસેના તબીબી પુરાવા, ૧૬૪ હેઠળ બળાત્કાર- પ્રતિરોધાનું નિવેદન, આરોપીને ગુનેગાર પુરવાર કરવા અને સજા માટે પૂરતાં છે. ૨૩મી સાંજે, વડોદરામાં, ઑલ ઇન્ડિયા મહિલા સાંસ્કૃિતક સંગઠન દ્વારા મ.સ. યુનિવર્સિટી સામે, સરદારની પ્રતિમા પાસે, પારૂલની નિર્ભયાને ન્યાય માટે યોજાયેલી નાગરિક-સભામાં અમે ત્રણ પ્રતિનિધિઓએ અમારો સૂર પુરાવ્યો.

પારૂલ યુનિવર્સિટીની પ્રતિરોધા-યોદ્ધાની મુલાકાત

તે પછી ૨૫ જૂને અમે (મીનાક્ષી, સારાબહેન, નીતાબહેન) પારૂલ યુનિવર્સિટીની બળાત્કાર-પ્રતિરોધા અને તેનાં માતા-પિતાને મળવા બાલસિનોર પહોંચ્યાં. એ દીકરી અને માતા-પિતાની બહાદુરીને અમે બધાં વતી બિરદાવી. એમને પોલીસને કામગીરીથી સંતોષ હતો, પરંતુ આવડા મોટા માણસના દુષ્કૃત્યને પડકારવાની સજા રૂપે ક્યાં ય કોઈ હુમલો તો નહીં થાય ને, તે જીત ઉપર જોખમ તો નહીં આવેને, એ ચિંતા એમને સતાવતી હતી. ભયના ઓથાર હેઠળ અમે જીવીએ છીએ – એવી લાગણી એમણે વ્યક્ત કરી. માતાપિતાએ કહ્યું કે અમે કોઈના દબાણ હેઠળ આવવાનાં નથી. ત્રણેની એક જ માંગણી હતી ‘અમને ન્યાય જોઈએ’. માતા-પિતાએ ઉમેર્યું કે, દેશના વડાપ્રધાનને પણ અમારી માંગણી પહોંચાડજો અને કહેજો કે ગુજરાત નં.૧નું આપનું મૉડલ આવું છે ? આ પ્રતિરોધા દીકરીએ કહ્યું કે હવે હું ત્યાં ફરી ભણવા-પરીક્ષા માટે પણ નહીં જાઉં, ત્યારે પિતાએ એવી ઇચ્છા વ્યક્ત કરી કે એનો અભ્યાસ પૂરો થાય તે માટે બીજી કૉલેજમાંથી પરીક્ષા અને તેના આગળના અભ્યાસ માટે ઍડ્‌મિશનની સરકાર આગળ રજૂઆત કરજો.

અમારી માંગણીઓ

– ગુનેગારને દાખલારૂપ સજા કરો.

– પારૂલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટથી પારૂલ યુનિવર્સિટીના સમગ્ર સમયગાળામાં આવેલ જાતીય સતામણીની બધી જ ફરિયાદોની તપાસ નિષ્પક્ષ નાગરિકપંચ દ્વારા કરવામાં આવે.

– આ યુનિવર્સિટીનું સંચાલન સરકાર પોતાના હસ્તક લઈ લે.

– રાજ્યની બધી જ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, સરકારી કચેરીઓ, ઑફિસો, કારખાનાં, કંપનીઓ – બધાં જ કામનાં સ્થળોએ જાતીય સતામણી વિરોધી કાયદો – ૨૦૧૩નો કડક અમલ કરાવો અને તેમાં નિષ્ફળ જનારને દંડ તથા જેલની સજા કરો.

આ માગણીઓને બુલંદ બનાવવા જૂન ૨૯, બુધવારના રોજ અમદાવાદ ખાતે એક નાગરિક-સભાનું આયોજન પણ કરાયું હતું.

લખ્યા તા. ૨૬-૬-૨૦૧૬

મીઠાખળી, અમદાવાદ

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જુલાઈ 2016; પૃ. 07-08