સંતુ નાના ગામમાં મોટી થઈ હતી. રૂઢિચુસ્ત ગામ અને ગામમાં માન્યતા એવી હતી કે દીકરીઓને ભણાવાય નહીં. દીકરીઓને ભણીને શું કામ છે. દીકરીઓને ક્યાં ક્યાં ય કમાવા જવાનું છે? એટલે સંતુને ભણવાનો મોકો મળ્યો નહોતો. જ્યારે ગગજી ચાર ચોપડી ભણી બાપા સાથે ખેતીનાં કામે લાગી ગયો હતો. ખેતી બહુ મોટી નહોતી એટલે ભાગિયા રાખવા પોસાય એમ નહોતા એટલે બાપાને મદદ કરવા અભ્યાસ છોડી ખેતી કરવા લાગ્યો હતો. સંતુને પોતે ભણી શકી નહોતી, તેનો અફસોસ હતો, એટલે દીકરા ગોપુને ખૂબ ભણાવી મોટો ઓફિસર બનાવવાની ઈચ્છા હતી.
“સાંભળો છો.” “હા, બોલ.” “આપણે ગોપુને ખૂબ ભણાવવો છે. હું ન ભણી શકી. તમે પણ ચાર ચોપડી ભણ્યા. આપણું તો ગાડું જેમ તેમ કરીને ગબડી ગયું પણ ગોપુને મારે ખેતી નથી કરાવવી.” “અરે! ગાંડી, આપણી એટલી હેસિયત ક્યાં છે કે ગોપુને શહેરમાં ભણવા મોકલી શકીએ. મારી ઈચ્છા તો તેને મારી સાથે ખેતીમાં કામે લગાડવાની છે એટલે એક મજૂરનાં પૈસા બચી જાય.”
“ના, હો! મારે તો ભણાવવો છે. આપણે વધારે કામ કરીશું. હું પણ તમને મદદ કરીશ. મને કચ્છીભરત, સારું આવડે છે અને બધાને પસંદ પડે છે, એટલે એ કામ કરી હું તમને મદદ કરીશ. એમ કરીને ગોપુનો ભણવાનો ખર્ચ કાઢી લેશું. થોડી કરકસર કરીશું. મારે તો આગળ ભણવા માટે શહેરમાં મોકલવો છે.” “જેવી તારી ઈચ્છા.”
સંતુ અને ગગજી ખૂબ મહેનત કરવા લાગ્યા ને ગોપુને અભ્યાસમાં અને શહેરમાં રહેવાની કોઈ આર્થિક તકલીફ ન પડે એટલે પોતાની જરૂરિયાત ઓછી કરી કરકસરથી રહેતા હતા. શરૂ શરૂમાં ગોપુ વેકેશનમાં, રજામાં ઘરે આવતો જેથી ખર્ચમાં બચાવ થાય અને ગગજીને ખેતીમાં મદદ પણ કરતો. સંતુ અને ગગજી બંને ખૂબ ખુશ હતા.
ઘણા સમયથી ગોપુ ઘરે આવ્યો નહોતો અને કાંઈ ખબર પણ નહોતા. સંતુને ચિંતા થવા લાગી. “તમે ગોપુ પાસે આંટો મારી આવોને, મને ચિંતા થાય છે. હું તમને ગોપુને ભાવતો નાસ્તો બનાવી આપું.” “મારે અહીં ઘણું કામ છે ગોપુ અભ્યાસને લીધે નહીં આવ્યો હોય.” “ભલે તમે ગમે તે કહો મારું મન નથી માનતું તમે જાવ તો સારું.” “ભલે તારું મન કહે તેમ હું ગોપુ પાસે જઈ આવું.” સંતુએ ગોપુને ભાવતો નાસ્તો બનાવ્યો ગગજીને તાકીદ કરી કે ગોપુને નાસ્તો તમારા હાથે ખવરાવજો અને પૂછજો તારી માએ કેવો નાસ્તો બનાવ્યો છે? પૂછજો હો, દીકરાને વહાલ કરવામાં ભૂલી ન જતા.”
ગગજી ગોપુને મળવા શહેર જવા નીકળી ગયો. સંતુ ઘરમાં એકલી પડીને ભાવિ સપનાંમાં સરી પડી કે મારો ગોપુ મોટો ઓફિસર બની જશે પછી હું આ ખેતીનું કામ નહીં કરું અને ગગજીને પણ નહીં કરવા દઉં. દીકરાને ભણાવવા માટે આ તનને તોડી નાખ્યું છે, હવે સુખનાં દાડા આવે એટલે સુખ ભોગવી લેવાનું. મહેનત, મજૂરીમાં પોણી જિંદગી ખર્ચી નાખી છે. પછી તો ગોપુ માટે મોટા મોટા ઘરનાં માગા આવશે પણ હું એમ જલદી મારા ગોપુ માટે કન્યાની પસંદગી નહીં કરું. કન્યા પણ ગોપુની સાથે શોભે એવી હોવી જોઈએ. હવે અમારું ઘર પણ પાંચમાં પૂછાતું થઈ જશે! આમ સંતુ, ગગજી આવ્યો ત્યાં સુધી સપનામાં વિહરતી રહી, રાચતી રહી.
ગગજી પાસે ગોપુએ આપેલું સરનામું હતું એટલે હોસ્ટેલને શોધતા બહુ વાર ન લાગી. ઓફીસમાં ગોપુનો રુમ નંબર પૂછી ગગજી રુમ પાસે પહોંચી અંદર ડોકિયું કર્યું. ગોપુ પાંચ–સાત મિત્રો પાસે બેઠો હતો, ગગજીને જોઈને કહ્યું “બહાર બેસો હમણાં આવું છું.” ગગજી રુમ બહાર બાંકડા ઉપર બેઠો. “ગોપુ, કોણ આવ્યું છે?” “મારા ગામનાં મારા બાપનાં ઓળખીતા છે.” “શું કામ આવ્યા છે?” “ખબર નથી?” “ગોપુ તારા બાપા તો નથી ને?” “ના, રે! ના.” “તો તારા બાપાએ આવા લઘરવઘર ગામડિયાંને શું કામ તને મળવા મોકલ્યો?” ગગજીએ આ વાત સાંભળી અને સમજી ગયો કે ગોપુએ મારી ઓળખાણ બાપા તરીકે નહીં પણ ગામનાં બાપાના ઓળખીતા તરીકે આપી છે. ખૂબ ગુસ્સો આવ્યો. અંદર જઈને બે ધોલ મારીને કહેવાનું મન થયું કે હું તારા બાપનો ઓળખીતો ગામડિયો નહીં ખુદ તારો બાપ છું. પછી વિચાર્યું કે ખુદ દીકરો જ જો મારી સાચી ઓળખાણ આપવા માગતો ન હોય તો બીજા ક્યાંથી ઓળખશે. અમારા સંસ્કારમાં ક્યાં કચાશ રહી ગઈ, લાગે છે. નહીંતર આવું ન બને. ગગજીનું મન ખાટું થઈ ગયું હતું.
ગગજી ગોપુને મળ્યા વગર ઊભો થયો અને સડેડાટ દોડી બસ સ્ટેન્ડે પહોંચી ગામ જતી બસમાં બેસી ગયો. બસમાં વિચારતો હતો કે સંતુને શું જવાબ આપીશ, નાસ્તા વિશે, ગોપુ વિશે, અને અભ્યાસ વિશે પૂછશે તો? આ બધાં સવાલના જવાબ મારી પાસે ક્યાં છે. આ ગડમથલ અને વિચારમાં ગામ ક્યારે આવી ગયું ખબર ન પડી.
ગામના પાદરે ઉતરી લીમડાનાં થડે બેસી વિચારતો હતો ત્યાં મહાદેવનાં મંદિરનાં ઘંટનો અવાજ સંભળાયો, વિચાર્યું, ચાલ મહાદેવને પૂછું કે અમારી ગોપુ માટેની તપસ્યાનું આવું ફળ કેમ મળ્યું? અમારા ઉછેરમાં શું ભૂલ થઈ? સંતુનાં સપનાંનાં વાવેતરમાં કાંટા કેમ ઉગ્યા? મહાદેવને ફરિયાદ કરી પગથિયા ઉતરતા ઉતરતા ગગજીની નજર લાઈનમાં બેઠેલા ભિક્ષુકો ઉપર પડી અને તેને સંતુએ ગોપુ માટે આપેલા નાસ્તાનું શું કરવું એ રસ્તો સુજી ગયો. ગગજીએ બધો નાસ્તો ભિક્ષુકોમાં વહેંચી દીધો. ભિક્ષુકોને સંતુએ ગોપુ માટે બનાવેલો નાસ્તો ખાતા જોઈને મન તૃપ્ત થઈ ગયું.
“આવી ગયા? કેમ છે મારા ગોપુ ને? નાસ્તો ભાવ્યો ને? ગોપુને નાસ્તો ભાવ્યો જ હોય. માના હાથનો નાસ્તો કોને ન ભાવે. તબિયત સારી છે ને?” “અરે! અરે! મને શ્વાસ તો લેવા દે.” ગગજીએ સંતુને નિરાંત થાય એવી વાત કરી પણ સાચી વાત ન કરી. ગગજી સંતુનો ભ્રમ અને ગોપુ ઉપરનો વિશ્વાસ તોડવા નહોતો માગતો, બસ આમ જ “બાંધી મુઠ્ઠી લાખની” રાખવા માગતો હતો.
સંતુએ આજે જીદ્દ કરી મારે ગોપુને મળવા જવું જ છે ઘણા દિવસથી આવ્યો નથી કે મળ્યો નથી. ગગજી મુંઝાણો હવે શું! કરવું. સંતુ માટેની ગોપુ જે ઓળખાણ આપશે એ સંતુ સહન નહીં કરી શકે અને શહેરથી ગામ લાવવી ભારે પડશે. ગગજીએ સંતુને સમજાવવા બહુ પ્રયત્ન કર્યા પણ સંતુ એકની બે ન થઈ! અંતે ગગજીએ સંતુને સાચી હકીકત કહી દેવાનું નક્કી કર્યુ.
ગગજીએ સંતુને પાસે બેસાડી, “જો સંતુ, તું ગોપુને મળવા જવાની જીદ્દ છોડી દે. આપણો ગોપુ શહેરની ભીડમાં ખોવાઈ ગયો છે. એ તને અને મને નહીં ઓળખે.” ગગજીની આંખમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયાં. “કેમ એમ બોલો છો? મને માંડીને વાત કરો.” ગગજીએ બધી વાત કરી. સંતુ ધ્રુસકે ને ધ્રુસકે રડવા લાગી. “મારી જીદે તમારી જિંદગીનો આનંદ લૂંટી લીધો. તમારી પાસે એકલું કામ જ કરાવ્યું. મને માફ કરી દ્યો.” “અરે! તું શું કામ માફી માગે છે. સપનું તો આપણા બંનેનું હતું, ન પૂરું થયું. બધાં સપનાં પૂરા થાય જ એવું થોડું છે. તું ને હું ક્યાં જુદા છીએ. હજી મારા બાવડામાં બળ છે. આપણે બે સાથે જીવીશું ને મરીશું.” સંતુ દોડીને ગગજીની બાહોમાં સમાઈ ગઈ, ગગજીએ મન મૂકીને સંતુને રડવા દીધી, જેથી તેનું મન હળવું થઈ જાય. પણ દીકરાએ આપેલ ઓળખાણમાં અટવાયેલો ગગજી મન હળવું કરવા ક્યાં જાય …..
ભાવનગર, ગુજરાત
e.mail : Nkt7848@gmail.com
