આગે ભી નહીં પીછે ભી, દાંયે ભી નહીં બાયેં ભી, ઉપર ભી નીચે નીચે ભી
જયારે કોઈ પણ ગામ કે શહેરના માર્ગો પરથી પસાર થઈએ ત્યારે વાહન ચાલકો જાણે આવું ગાતા સંભળાય.
છેલ્લાં પાંત્રીસેક વર્ષોથી યુનાઇટેડ કિંગ્ડમમાં વસવાટ કરું છું, પરંતુ વતનની મુલાકાતે દર બે-પાંચ વર્ષે આવવાનું સદ્દભાગ્ય મળે છે. તે વખતે ભારતમાં થતો વિકાસ દેખાયા વિના ન રહે અને તેમાં ય ‘વાઈબ્રન્ટ ગુજરાત’ અને ‘મેઇક ઇન ઇન્ડિયા’નાં સૂત્રો પોકારતી પ્રજાની દોટ જોઈને તો એવો પ્રશ્ન થાય કે ‘એ ભાઈ, આપ સબ લોગ કહાં ચલેં?’
મારે મોટે ભાગે રાજકોટ, જામનગર, અમદાવાદ અને વડોદરા જેવાં પ્રગતિશીલ શહેરોની સફરે વધુ જવાનું થાય છે એથી ત્યાં જે દરે વાહનોની સંખ્યામાં વધારો થતો અનુભવ્યો એ વર્ણવી શકાય તેમ નથી. સહુથી વધુ આશ્ચર્ય તો વાહન ચલાવવાના નિયમોના પાલનના સદંતર અભાવનું છે. તેમાં સીટ બેલ્ટ બાંધો તો પુલિસ પકડે અને ચાલુ વાહને મોબાઈલ પર વાત કરવી એટલું જ નહીં પણ કારમાં મોબાઈલ પડી જાય તો ચાલુ કારે નીચા વળી મોબાઈલ ઉપાડીને ‘હું શોપિંગ કરવા જાઉં છું’ જેવો મહત્ત્વનો સંદેશો આપો તો પણ કોઈ ટોકનાર ન હોય એ જોઈને તો દંગ થઈ જવાય.
‘મેરા નામ જોકર’ના પેલા પ્રખ્યાત ગીતના શબ્દોને થોડા બદલીને શહેરોમાં કઈ રીતે વાહનો ચલાવાય છે એ વાચકો સમક્ષ રજૂ કરું :
શેરી કે રસ્તા પર એક બાજુ ઊભા રહીને જોઈએ તો જાણે દરેક પ્રકારના વાહન ચાલકો કહી રહ્યા છે : એ ભાઈ, મૈં ના દેખ કે ચલું, આગે ભી નહીં પીછે ભી, દાંયે ભી નહીં બાયેં ભી, ઉપર ભી નીચે નીચે ભી …
સામાન્ય નિયમ એવો છે કે નાની શેરીમાંથી મુખ્ય રસ્તા પર જોડાતા વાહને મુખ્ય રસ્તા પર આવતાં વાહનો પસાર થઈ જાય ત્યારે મુખ્ય રસ્તા પર જોડાવું અને ત્યાં સુધી ધીરજથી રાહ જોવી. પણ આપણે તો ભાઈ ‘ગીરને સે ડરતા મૈં ક્યોં, મરને સે ડરતા મૈં ક્યોં’ એ ન્યાયે સાઈડની શેરીમાંથી મુખ્ય રસ્તા પર યુદ્ધમાં આગલી હરોળમાં ઘોડો દોડાવીને દુશ્મનને વાર કરતા હોય તેમ ધસી જાય અને તેમ કરવા માટે જોઈએ તો હોર્ન પર હોર્ન મારીને ધરાર આગળ વધી જાય.
આજકાલ નાનાં મોટાં શહેરોમાં વાહનોની સંખ્યા વસતી વધારાના આંક્ને ય આંબી ગઈ છે. કીડીના દરમાં હાથી સમાય? આપણો ભારતીય બચ્ચો કરી દેખાડે. એક તો નગર આયોજનની વ્યાખ્યા જાણતા ન હોવાને પ્રતાપે આડેધડ રહેણાક વિસ્તારો, વચ્ચે વચ્ચે દેરી અને મંદિરો, દુકાનો, રસ્તાની ધારે નિશાળો, કારખાનાંઓ અને અધૂરામાં પૂરું હવે બહુમાળી મકાનો અને તેની છાયામાં ઝુંપડપટ્ટીઓ ઊભી કરીને નિરાંતે રહેતાં આવ્યાં છીએ. મૂળે તો આપણો દેશ બળદ ગાડાં અને ઘોડાગાડીઓથી ટેવાયેલો. પણ પેલું અમેરિકા અને ઇંગ્લેન્ડના વાદે વાદે પેટ્રોલને પાણી માફક ઘટઘટાવતાં વાહનો રસ્તા પર દોડતાં ન કરી મુકીએ તો ‘વિકસિત દેશ’નું બિરુદ કેમ મળે? એટલે સાંકડી શેરીઓ અને નાના રસ્તાઓ હોય, ઘર કે દુકાનને છેડે પાકું બાંધકામ ન હોય તો ય અમારે પહેલાં સાઈકલ, પછી રિક્સા અને હવે સ્કુટર, મોટર બાઈક અને કાર પણ એટલા જ ફૂટની શેરી/રસ્તા પરથી ચલાવવા પડે. એમાં બસ મારું વાહન ઝડપથી નીકળી જાય એની જ તમા રાખતા લોકો ‘ઝીંદગી હૈ ક્યા નહીં જાન પાયેગા રોતા હુઆ આયેગા રોતા ચલા જાયેગા’ એ જાણે સહજ હોય, તેમ અકસ્માતનો ભોગ બનતા કે બનાવતા ચાલ્યા જ જાય છે.
કેટલાંક શહેરોમાં ટ્રાફિક લાઈટ્સ અને ટ્રાફિક પુલિસ પણ છે, પરંતુ એ નિયમોનું પાલન ધરાર નથી થતું. નેશનલ હાઈ વે પર દરેક વાહન ડાબી બાજુ ચલાવે અને ઓવર ટેક કરનાર જમણી બાજુથી કરે તેવો નિયમ છે, સિવાય કે તમે અમેરિકામાં હો. પણ ના, અમે તો ભાઈ રસ્તાની જમણી બાજુ નહીં પણ બે રસ્તાની વચ્ચોવચ્ચ ચલાવીએ અને વટથી ડાબી બાજુથી એટલે કે ઓવર ટેક નહીં પણ અંડર ટેક કરીએ ! ધોરી માર્ગો પર અકસ્માત અને તે પણ જાનહાનિ કરનારા અકસ્માતોની સંખ્યા ઘણી વધુ છે એની નવાઈ ન લાગે.
જેમ નવરાત્રીમાં નવ દિવસ રાસ-ગરબા લેવાય છે અને દિવાળીમાં પાંચ દિવસ તહેવાર ઉજવાય છે તેમ વર્ષમાં નક્કી કરેલ એક મહિના સુધી નિયમ મુજબ વાહનો ચલાવવાનું વ્રત લેવાય અને જો તેનાથી ફાયદો થાય તો એ મુદત વધારતા વધારતા બાર મહિના સુધી લઈ જવાની અપીલ કરીએ. અને પછી ‘એ ભાઈ, મૈં તો દેખકે ચલું, આગે હી સહી પીછે ભી, દાંયે હી સહી બાયેં ભી’ ગાઈ શકીશું અને ત્યારે ખરા અર્થમાં વાહનોના માલિક થવાને લાયક બનશું.
સમૂહ લગ્ન અને સમૂહ યજ્ઞ કરી શકનાર પ્રજા નિયમ મુજબ વાહનો ચલાવવાની સમૂહ પ્રતિજ્ઞા જરૂર લઈ શકે.
e.mail : 71abuch@gmail.com
