દેશની તરુણાઈનો ઉગાર કોઈ સંજયબજરંગ સ્કૂલ થકી શક્ય નથી
કોની અને શેની વાત કરીશું, ઇતિહાસના એક નાજુકનિર્ણાયક મોડની ક્ષણે? ક્યારેક વિશ્વધાની હોઈ શકતી લંડન નગરીમાં, જગત-વખતે જી-૨૦નું જે રાવણું મળ્યું છે એની વાત કરીશું, કે પછી ચૂંટણીપડકાર ઝીલી રહેલા ભારતમાં જૂના ખેલાડીઓથી માંડીને વરુણ અને રાહુલ શા નવા ખેલાડીઓની ભૂમિકાની? બેઉ તરુણોના પિતાઓને, સંજય અને રાજીવને, મળતાં મળે એવા નાનાજી મળ્યા હતા. જવાહરલાલ નેહરુ. એ જ નાનાજી હતા આ, જેમણે 'તવારીખની તેજછાયા' (ગ્લિમ્પ્સિઝ ઑફ વર્લ્ડ હિસ્ટરી')નું આલેખન કર્યું હતું ; અને દેશને સ્વાધીનતાના પ્રથમ પ્રભાતે વિધાતા સાથેના કોલકરાર (ટ્રિસ્ટ વિથ ડેસ્ટિની) વાસ્તે તૈયાર કર્યો હતો. આ બે તરુણો – અને એમના પક્ષો – કૉંગ્રેસ અને ભાજપ, આજે આપણને કેમ જાણે 'ટ્રિસ્ટ વિથ ડિનેસ્ટી' (વંશવારસાઈ સાથેના કોલ) માટે તૈયાર કરી રહ્યા છે.
આપબળે રાહુલ અને વરુણ, કોઈ પણ આવો. એ બાબતે આપણને શી તકરાર હોય ભલા? પણ 'ડેસ્ટિની' અને 'ડિનેસ્ટી' વચ્ચે સાર્થક શબ્દકૌતુક કરતે છતે કોઈકે તો આ ચૂંટણીજુદ્ધમાં પૂછવું જોઈએ ને કે તમારી સામે દેશ અને દુનિયાનો નકશો શો છે. જી-૨૦માં ઓબામા અને મનમોહન વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાના નવજીવનની શક્યતાઓ તલાશે છે; અને પોતાને 'લંડન સ્કૂલ ઑફ ઇકોનોમિક્સ'ના પૂર્વછાત્ર તરીકે ઓળખાવતા વરુણભાઈ હિંદુત્વના હાઈપકારામાં રાચે છે.
પીલીભીતની આ આંધળીભીત સ્કૂલને આપણે તરુણાઈનો વેશનમૂનો કહીશું? આ વરુણની વયના રામમનોહર લોહિયાએ જર્મનીમાં મીઠાની લડતના અર્થકારણ પર ડૉક્ટરેટ માટે કામ કર્યું હતું, અને માર્ક્સના જમાના પછીના આર્થિક પ્રવાહોને નવેસર તપાસવાના મુદ્દાઓ ચીંધ્યા હતા. હજુ ચાળીસેકના હશે અને, ૧૯૫૧માં, અમેરિકાની પહેલી મુલાકાત દરમ્યાન મૂડીવાદના આંતરવિરોધો તેમજ ધૂંધળા ભાવિ વિશે (આજથી પૂરાં અઠ્ઠાવન વરસ ઉપર) ચિંતા અને ચેતવણીનો સૂર કાઢ્યો હતો. માર્ક્સવાદ અને મૂડીવાદના યુરોપીય અને અમેરિકી દાખલાઓ, એશિયા અને આફ્રિકાએ કયો રસ્તો નથી લેવા જેવો તે દર્શાવે છે એવું કહેનારા કદાચ એકમાત્ર એ હતા. તે વખતની દુનિયાની બેઉ છાવણીઓ પરત્વે બિનજોડાણની ભૂમિકાએ નેહરુ અને બેઉની એકસમાન અપ્રસ્તુતતા (ઇક્વલ ઇરેલેવન્સ)ની ભૂમિકાએ લોહિયા જગતજુદેરી ઊંચાઈએ હતા.
એથી ઊલટું, ૧૯૯૨ અને ૨૦૦૨નાં ઔરસ-અનૌરસ સંતાનો જેવાં આ જે બધા વરુણ વધૈયાઓ નીકળી પડ્યા છે, શું કહેવું એમને અંગે ! ભાજપ પ્રવક્તાઓએ પહેલાં તો ડાહી ડાહી વાતો કરી કે વરુણ ગાંધીનાં ભાષણોની સામગ્રી (કે જામગરી ?) બાબતે અમે ન તો એમની સાથે સંમત છીએ, ન તો એમની જોડે છીએ. જોકે 'ટોટલ ડિસ્ એપ્રુવલ' અને 'ડિસ્ એસોસિયેશન'ની એમની વ્યાખ્યા પણ અદ્ભુત જ હોવી જોઈએ ; કેમકે તેઓ એમની ઉમેદવારી બહાલ રાખે છે ! અવળે રવાડે ચડી ગયેલા આ છોકરડાની પૂંઠે, પેલાની પૂંછડીએ લવંગિયાની લૂમ બાંધી હોય અને જોણું જામે ને લોક ભેળું મળે એમ ભીડ પણ પાછી ખાસી જામવા લાગી હોય, પછી કહેવું શું. જોઈ શું રહ્યા છો, જોડાઈ જાઓ – જેમ સૌને થયું, અડવાણીને થયું.
આ અડવાણી, ઉંમર વરસ ૮૨, દેશની ઇતિહાસપરંપરામાં કયા પાત્ર જેવા લાગે છે, એ કહું? યયાતિ. બિલકુલ યયાતિ. અવળે રવાડે ચડેલ વરુણમાં અડવાણીને પોતાનું મતબૅન્કી નવયૌવન દેખાય છે. સત્તાના વાજીકરણની લાયમાં ક્યારેક ઇંદિરાઈએ જેમ સંજય પરિબળ થકી યૌવન ઈચ્છયું હશે; 'શિસ્તબદ્ધ' અને 'સાંસ્કૃતિક' સંગઠન આરએસએસે અને તેની સાથે નાભિનાતો ધરાવતા ભાજપે જેમ વિહિપ બજરંગ જેવાં લુમ્પન પરિબળો થકી બળ મેળવ્યું હશે ; છાયા વડાપ્રધાનને આજે વરુણ સાથે એવી જ કંઈક માયા જણાય છે.
જે કટોકટી સામેની લોકલડત અને જેપીનું નેતૃત્વ ભાજપ (જનસંઘ)ને સૂંડલામોંઢે ફળ્યાં, એમાં એક મહત્ત્વનો વિરોધમુદ્દો ત્યારે દેશની રાજનીતિમાં ઇંદિરા ગાંધીએ સંજયનો પ્રવેશ કરાવ્યો એ હતો. સમાજનાં લુમ્પન તત્ત્વોને, બેરોજગાર ને સત્તાકાંક્ષી નવરા નફરખંડાઓને સારુ એ ઠીક કારકિર્દી હતી. પછીથી, અયોધ્યાજ્વર સાથેનો બજરંગ પ્રવેશ પણ આ જ કુળ અને આ જ ગોત્રનો હતો. વિચારધારાકીય કળણમાં નહીં ખૂંપતાં ધોરણસરના શાસન (ગવર્નન્સ)ને અગ્રતા આપવી જોઈએ એવું મન બનાવી રહેલા અડવાણીને પીલીભીતની આંધળીભીંત સ્કૂલમાં જે બધી સંજયબજરંગ શક્યતાઓ દેખાઈ એથી દિલ્હી વળી ઢૂંકડું લાગવા માંડ્યું હશે? ન જાને.
અને રાહુલ ! યુવરાજની ભારત-ખોજ વિશે પૂર્વે સાશંક-સટીક ટિપ્પણી કરવાનું બનેલું છે. પણ યુવક કૉંગ્રેસમાં નવા સભ્યોની ભરતી અને મુક્ત ચૂંટણી (તોફાનો સંદર્ભે પુન: મતદાન સહિત)ની તૈયારી, કોઈક 'કલાવતી' સુદ્ધાંની બાલાશ જાણવાની વ્યૂહાત્મક તેવડ, અમેરિકા સાથેની પરમાણુ સમજૂતીને દેશની વીજખેંચના પરિપ્રેક્ષ્યમાં (ભલે અતિરંજનપૂર્વક પણ) મૂકી આપવાનો અભિગમ, કૉંગ્રેસના ખાસંખાસ ડિનેસ્ટીવાદ સામેની આપણી ફરિયાદ લાગણી છતાં, રાહુલને વરુણ કરતાં જુદા જરૂર તારવે છે.
જોકે તેથી કૈં હાલના જુદ્ધમાં આપણી ભાવઠ તો ભાંગતી નથી. કારણ, લોકશાહી સમાજવાદની નેહરુ ઢબછબ અને હાલનાં ભાજપ-કૉંગ્રેસ બેઉની નવી આર્થિક નીતિ તેમજ તે જ ઢબછબની જી-૨૦ થાગડથીગડથી કંઈક ઉફરું વિચારવાની નોબત આવેલી છે. 'એફ્લુઅન્ટ સોસાઇટી' અને 'ઇન્ડસ્ટ્રિયલ સ્ટેટ'ના જાણતલ અમેરિકી અર્થશાસ્ત્રી ગાલ્બ્રેથે 'વૈશ્વિકીકરણ' વિશે એક વાર આબાદ ટીકા કરી હતી કે એ બીજું કૈં નથી, પણ આપણે અમેરિકાવાળાઓ દુનિયાના બીજા બધા દેશોના અર્થતંત્રમાં દાખલ થઈ જવાની જે પેરવીમાં પડ્યા છીએ એનું જ એક રૂપાળું નામઝભલું (યુફેમિઝમ) છે.
વીરા મોરા, આની કંઈક ચર્ચા ગાંધી-લોહિયાના ઉજાસમાં કરો તો તમને તરુણ બકું.
