અમેરિકા પ્હૉંચ્યાં … કેટલાક બનાવો (2)
વિદ્યાયાત્રાનો અર્થ જ એ છે કે ચાલતા રહેવું, આગળ ને આગળ ચાલતા રહેવું. શરીર ચાલે એટલે મન ચાલે અને મન ચાલે એટલે શરીર. અને, સાહિત્યકારજીવ માટે ચિત્તનું ડ્હૉળાવું કે ચકરાવે ચડવું પણ બહુ જરૂરી હોય છે. નહિતર એમ બનવાનો સંભવ ખરો કે પોતાના ગામમાં કે શ્હૅરમાં પોતાની જગ્યાએ ધીમે ધીમે કરીને ઠરી જાય. તાત્પર્ય, સૅન્સમ-નિવાસ એક નિવાસી ભારતીય લેખક માટે સુયોગ્ય કહેવાય એવો હતો – વિચારજગત અને ભાવજગત બેયને એકમેકમાં ગૂંચવ્યા કરે …
પેલી બે શું, ચાર ટ્રૉલીઓ આવી જાય એવી વિશાળ લિફ્ટ. સૅન્સમ 22 માળનું બિલ્ડિન્ગ. સ્યુઈટમાં બધું જ હતું : નાનકડો ડ્રૉઈન્ગરૂમ. સોફા ટી.વી. રાઈટિન્ગ-ટેબલ ફોન બૂકશેલ્ફ. કીચન નાનું પણ ફ્રિજ ઓવન સહિતનાં બધાં જ ઍપ્લાયન્સિસ સાથેનું. સ્ટોરેજ. ડબલબેડ-રૂમ. કપડાં માટે ક્લોઝેટ્સ. ઈસ્ત્રી. ટૉયલેટ. અને, આખા ઘરના હવામાનને હૂંફાળું રાખનારી હીટિન્ગ સિસ્ટમ.
ફિલાડેલ્ફીઆની સ્કાયલાઇન નિરન્તરાય દેખાય એવી ખાસ મોટી ગ્લાસવિન્ડોઝ – બેડમાં સૂતાં સૂતાં જુઓ કે સોફામાં પડ્યા પડયા જુઓ. બે-ત્રણ દિવસમાં જ ખયાલ આવ્યો કે અમારું સૅન્સમ-ઈસ્ટ છે અને તેની સામે એવું જ સૅન્સમ-વેસ્ટ પણ છે, બિલકુલ નકલ !
બીજો ખયાલ એ આવ્યો કે સામે, પણ આઘે દેખાતા કોઇ બિલ્ડિન્ગ પરથી રોજ સવારે હૅલિકૉપ્ટર ઊડે છે અને રોજ સાંજે પાછું ફરીને ત્યાં જ ઊતરે છે. માનેલું કે એ ભાઈ કે બાઈ પોતાની ઑફિસે એ રીતે જતાં હશે – હૅલિકૉપ્ટર લઈને !
પણ ત્રીજો એક ખયાલ આવ્યો જે દુ:ખદ હતો : મેં જોયું કે વિન્ડોનો ગ્લાસ ૮-૧૦ ઈન્ચથી વધારે સ્લાઈડ થતો ન્હૉતો. કેમ? મને એમ જણાવાયું કે ફ્લૅટમાં રહેનારું જણ ધારો કે બારીએથી સ્યુસાઈડ કરવા માગે તો એટલી ખૂલેલી વિન્ડોમાં થઈને કૂદી પડવાનું એને ન ફાવે. મેં કલ્પના કરી જોઈ. લાગ્યું કે ન ફાવે પણ પછી તરત જ એમ પણ લાગ્યું કે ફાવે, ફાવે જ ! મરનારને કોણ રોકી શક્યું છે? એ તો કાચ તોડીને ય કૂદી પડે !
કોઇ નવલકથાનાં નાયક-નાયિકા કરે એમ રાત માથે કરીને મેં અને રશ્મીતાએ બધો સામાન ગોઠવી દીધો. અને એમ અમારું નવું ‘ઘર’ ચાલુ કરી દીધેલું. ગોઠવાયેલું બધું જોતાં એવી લાગણી થયેલી કે અરે, આ તો આપણું જ ઘર છે જેમાં ક્યારનાં ય રહીએ છીએ.
બીજે દિવસે, મારે ડિપાર્ટમૅન્ટમાં હાજર થવાનું હતું. મને યાદ આવેલું કે એ ક્ષણની તો હું કેટલાયે દિવસોથી ટાંપીને રાહ જોતો’તો. સૌરાષ્ટ્રની ઉપલેટા-કૉલેજમાં પ્રૉફેસર તરીકે ૧૯૬૪માં પહેલવહેલો જોડાયેલો ત્યારે થયેલા અપૂર્વ આનન્દનું મને સ્મરણ થયેલું. અહીં ૨૦૦૩માં થયેલો એ આનન્દ પણ એવો જ અપૂર્વ હતો. તેમછતાં, મારું મન બન્નેની તુલનાએ ચડ્યું’તું –
જેનો સાર એ હતો કે સાચા શિક્ષકનો પ્રત્યેક પ્રારમ્ભ અપૂર્વ હોય છે અને તેનો આનન્દ પણ અપૂર્વ હોય છે.
બાબુભાઈ મને લેવા આવેલા. હું બરાબરનો ભૉમિયો થઈ જઉં એ માટે એકાદ અઠવાડિયા લગી એમણે એમ જ કરેલું. મેં જોયું કે સૅન્સમથી ડિપાર્ટમૅન્ટ ચાલીને ગયા છતાં માત્ર સાત મિનિટમાં પ્હૉંચી જવાયેલું. સખત ઠંડી જરૂર હતી, પણ મારો ઉત્સાહ પણ અદમ્ય હતો; પછી શું !
હું સૌ પહેલાં મળ્યો, ડિપાર્ટમૅન્ટનાં કો-ઑર્ડિનેટર મિસિસ જોડી ચાવેઝને. મારા મનમાં એમની સાથેના મેઇલ-ઈ.મેઈલ અને ફૅક્સના સંદેશાવ્યવહારથી ઊભી થયેલી એક કાલ્પનિક છબિ હતી. પરન્તુ એ છબિ પ્રત્યક્ષ દર્શનથી સાવ ખોટી પડી.
રશ્મીતા શાહ જોડે જોડી ચાવેઝ [Jodi Chavez, Rashmita]
મેં એમને ધારેલાં મોટી ઉમ્મરનાં પણ એ તો ૩૦-૩૨ની લાગતી યુવતી હતી, પાતળી અને રૂપાળી. કૅલિફોર્નિયા-સાન્તાક્રુઝ યુનિવર્સિટીની ઇતિહાસ વિષયની ગ્રૅજ્યુએટ. એકાદ-બે વર્ષ પહેલાં, ડિપાર્ટમૅન્ટમાં જોડાઈ હતી. એ પહેલાં, વૉશિન્ગ્ટન-ડી.સી.માં દિવ્યાંગોની સેવા-સંસ્થામાં કામ કરી ચૂકેલી. હવે, છેલ્લા એકાદ વર્ષથી ઍસેઍસ છોડીને એ ‘સ્કૂલ ઑફ આર્ટ્સ ઍન્ડ સાયન્સિસ’-ના ડીનની ઑફિસમાં કામ કરે છે.
હૅલો-હાય થયું. ખબરઅંતર પૂછાયા. મેં રમૂજમાં કહ્યું કે ગુજરાતીમાં ‘જોડી’ તે અંગ્રેજીમાં ‘પૅર’. તો એ કહે : હું પૅરમાં જ છું, મારા હસબન્ડ પેઈન્ટર છે અને પેન્ટિન્ગના શિક્ષક છે : પતિનો ફોટો બતાવ્યો. મેં ‘જોડીબેન’ ‘જડીબેન’ એમ બધું ગુજુ ગુજુ એને સમજાવ્યું. ‘સુમન’ એટલે ‘ફ્લાવર’ કહ્યું. અને એમ ઠીક ઠીક પ્રકારે હઁસીમજાકો થઈ.
‘નાઉ, બિઝનેસ’ – કહીને એ બોલી : મિસ્ટર સુમન, તમારે ચાર વસ્તુઓ કરવાની છે – સોશ્યલ સિક્યોરિટી કાર્ડ માટેની ઍપ્લિકેશન કરવાની છે – પૅન્નકાર્ડ મેળવવાનું છે – આઇ.એન.ઍસ.માં, મીન્સ, ઈન્ટરનેશનલ સ્ટુડન્ટ્સ ઍન્ડ સ્કૉલર્સ સર્વિસિસની ઑફિસમાં, રીપોર્ટ કરવાનો છે અને – બૅન્કઍકાઉન્ટ ખોલાવવાનો છે. ચારેયની એણે ફટાફટ કાપલી બનાવી આપી.
હાથમાંની કાપલી મને ક્હૅતી’તી – તું ક્યાં જાણે છે ભલા, આ બધી જગ્યાઓ … મને મૂંઝાતો જોઈ જોડી સ-સ્મિત બોલી : ડોન્ટ વરી, આઇ વિલ્લ કમ વિથ યુ : મેં ઓકે કહી થૅન્ક્સ કહ્યું, શેકહૅન્ડ કર્યા …
પછી તો મને જોડીની કો-ઑર્ડિનેટિન્ગ શક્તિની રોજે રોજ મદદો મળતી રહી. ને એમ અમદાવાદથી માઈલો દૂર પડેલો હું પૅન્નમાં વધુ ને વધુ સંકળાતો ગયો.
= = =
(December 19, 2021: Ahmedabad)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર
