અમેરિકાને પહેલો કાળો સાંસદ આપનાર રિપબ્લિકન પાર્ટીને આ ચૂંટણીમાં કાળા લોકોનું નહીંવત્ સમર્થન મળ્યું
અમેરિકા સહિત દુનિયાભરનું મીડિયા રાષ્ટ્રપ્રમુખની ચૂંટણીમાં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ હારશે એવાં સર્વેક્ષણો જાહેર કરતું હતું. ત્યારે પ્રોફેસર એલન લિચમેન જ એક એવા માણસ હતા જે આરંભથી જ ટ્રમ્પના વિજયની આગાહી કરતા હતા. હવે એ જ પ્રો. એલન લિચમેન ટ્રમ્પને મહાભિયોગ (ઇમ્પિચમેન્ટ) દ્વારા રાષ્ટ્રપ્રમુખપદેથી હાંકી કઢાશે એવું ભવિષ્ય ભાખે છે! ‘જો હું હારીશ તો પરિણામ નહીં સ્વીકારું’ એવું કહેનાર ટ્રમ્પ ચૂંટણી જીતે છે અને અમેરિકાનાં નગરો-મહાનગરોમાં હિલેરી સમર્થકો ‘ટ્રમ્પ – નોટ માય પ્રેસિડેન્ટ’નો નારો જગવી રહ્યા છે! ભારે ઉલટફેરવાળી અમેરિકી પ્રમુખની ચૂંટણીનાં પરિમાણો પછીનો આ તાજો ઘટનાક્રમ અમેરિકાનો વર્તમાન અને તેનું ભાવિ દર્શાવે છે.
ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અમેરિકી રાષ્ટ્રપ્રમુખની ચૂંટણી જીત્યા તેનું દુનિયાને જેટલું આશ્ચર્ય છે તેટલો જ આઘાત પણ છે. કેમ કે આ વખતની ચૂંટણીમાં જે નિમ્ન કક્ષાનો પ્રચાર થયો અને કશી જ રાજકીય કારકિર્દી વગરનો એક ધનકુબેર આ સર્વોચ્ચપદે ચૂંટાઈ આવ્યો તેણે બહુ વખણાયેલી અમેરિકી પ્રજા અને તેની લોકશાહીનો વિશ્વને વાસ્તવિક સાક્ષાત્કાર કરાવી દીધો છે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ચૂંટણી પ્રચારમાં જે વિષાક્ત વિચારો વ્યક્ત કર્યા હતા તેને અમેરિકી મતદારોના બહુમતી વર્ગનું સમર્થન મળ્યા પછી તો અમેરિકાની મહાન લોકશાહી અને તેની સર્વસમાવેશી નીતિના લીરેલીરા ઉડી ગયા છે.
આફ્રોઅમેરિકન અને મુસ્લિમ મધ્ય નામ ધરાવતા કાળા નેતા બરાક હુસેન ઓબામાને આ જ અમેરિકાએ લાગલગાટ બે ટર્મ સુધી પોતાના રાષ્ટ્રપતિ બનાવ્યા. તે પછી પ્રથમવાર અમેરિકા તેના મહિલા રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકે ડેમોક્રેટિક હિલેરી ક્લિન્ટનને પસંદ કરશે તેવો એકંદર જનમત દેખાતો હતો. હિલેરી ક્લિન્ટનની હાર એક રીતે તો આઠ વરસના ઓબામારાજ સામેનો પણ ચુકાદો છે. વિજયી પ્રમુખ ટ્રમ્પે પોતે સમગ્ર અમેરિકાના પ્રમુખ છે તેવો હુંકાર વ્યક્ત કર્યો છે. પણ પહેલી વાર રાષ્ટ્રપ્રમુખપદના બંને ઉમેદવારો ન્યૂયોર્કના હોવા છતાં વિજય તો નાનાં નગરો અને ગામડાંઓના મતદારોએ નક્કી કર્યો છે.
ટ્રમ્પને 62 ટકા મત ગ્રામીણ અમેરિકી મતદારોના મળ્યા છે. 58 ટકા બિનકાળાઓના મતો મેળવનાર નવા રાષ્ટ્રપ્રમુખને માત્ર 8 ટકા કાળા મતદારોએ જ પોતાનો મત આપ્યો છે. બેટલગ્રાઉન્ડ સ્ટેટ કહેતાં ચૂંટણીમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ધરાવતાં રાજ્યો ફ્લોરિડા, ઓહાયો અને પેન્સિલ્વેિનયા ટ્રમ્પ તરફ ઢળ્યાં છે, તો ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ગઢ ગણાતા મધ્ય અમેરિકાના બ્લ્યુ સ્ટેટ તેમના હાથમાં રહ્યાં નથી. આ હકીકતો પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે અમેરિકી મતદારો આ વખતે કઈ હદે વહેંચાઈ ગયા હતા.
2008માં ઓબામા સામે ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ઉમેદવારની રેસમાં હિલેરી ક્લિન્ટન હતાં. એ સમયે ડેમોક્રેટ મતદારોએ મહિલાને બદલે કાળા રાષ્ટ્રપ્રમુખ પર મંજૂરીની મહોર મારી હતી. આ વખતે આઠ વરસના ઓબામા શાસન, હિલેરીને ઓબામાનું સમર્થન છતાં હિલેરી જીતી શક્યા નહીં. તેના મૂળમાં ઓબામાશાસન સામેનો બિનકાળા ગ્રામીણ અમેરિકી મતદારોનો રોષ એટલે કે રંગભેદ પ્રમુખ કારણ બન્યો. સામાન્ય અમેરિકીની સલામતી, આતંકવાદ, મુસ્લિમો, સ્ત્રીઓ, પરદેશીઓ અને કાળાઓ વિશેના ટ્રમ્પના વિચારોએ આ રૂઢિચુસ્ત બિનકાળાઓના વિચારોને ઈંધણ પૂરું પાડ્યું. ઓબામાએ ‘ઓબામાકેર’ તરીકે જાણીતાં શિક્ષણ અને આરોગ્યવિષયક જે પગલાં લીધાં તથા ધનિકો પર જે વેરા નાખ્યા તેનાથી પણ ટ્રમ્પને મતદારોને પોતાના તરફ કરવામાં સગવડ રહી.
અમેરિકી લોકશાહીનું તળિયું દેખાડનારી આ ચૂંટણીમાં નહિવત્ રૂપેરી કોર પણ દેખાઈ છે. ડેમોક્રેટિક પાર્ટીએ અને ઓબામાએ હિલેરીનું સમર્થન કર્યું, પણ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ઉમેદવાર તરીકે ભૂતકાળમાં જેમ ઓબામાનો તેમ આ વખતે બર્ની સેન્ડર્સનો સામનો હિલેરીને કરવાનો હતો. 74 વરસના બર્ની સેન્ડર્સ પોતાને ‘ડેમોક્રેટિક સોશિયલિસ્ટ’ ગણાવતા હતા. મૂડીવાદી અમેરિકામાં રાષ્ટ્રપ્રમુખની ચૂંટણીનો ઉમેદવાર બનવા માંગતો રાજકારણી સમાજવાદી પણ હોય તે આશ્ચર્ય પ્રેરનારી અને આશ્વસ્ત કરનારી બાબત હતી. પ્રાઈમરીમાં શરૂઆતમાં સેન્ડર્સે ભારે જનસમર્થન મેળવ્યું હતું અને તે હિલેરીને ભારે પડશે તેમ પણ લાગતું હતું.
જે અમેરિકામાં સમાજવાદ અને સામ્યવાદ જેવા શબ્દો ન માત્ર નકારાત્મક, બલકે નફરતની રીતે જોવાતા હોય ત્યાં બર્ની સેન્ડર્સે ચૂંટણીમાં પોતાના સમાજવાદી એજન્ડા સાથે ઝંપલાવ્યું હતું. રોજગાર નિર્માણ, કૉલેજ ફોર ઑલ, ટેક્સ હેવન દેશોમાં નાણાં રોકનાર કંપનીઓ પર ભારે ટેક્સ, સામાજિક સુરક્ષાની યોજનાઓનો વિસ્તાર, શ્રમિકોને પૂરતું વેતન અને 12 અઠવાડિયાની પૂરા પગારની રજાઓ, પેન્શન જેવી યોજનાઓ સેન્ડર્સના ચૂંટણી વચનનો પ્રમુખ હિસ્સો હતી. જો મૂડીવાદી હિલેરીને બદલે સમાજવાદી સેન્ડર્સનો સામનો અબજોપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પને કરવાનો થયો હોત તો અમેરિકાના પ્રમુખની ચૂંટણી મુદ્દાઆધારિત બની હોત અને અમેરિકી મતદારોની પણ કસોટી થઈ હોત.
ગ્રાન્ડ ઓલ્ડ પાર્ટી ગણાતી રિપબ્લિકન પાર્ટીમાં પણ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની ઉમેદવારીનો વિરોધ હતો. અમેરિકાની બે પ્રમુખ રાજકીય પાર્ટીઓમાં રિપબ્લિકન પાર્ટીને રૂઢિચુસ્ત અને જમણેરી (અને ટ્રમ્પના વિજ્ય પછી તો ખાસ) પાર્ટી મનાય છે. પરંતુ જરા ન્યાય ખાતર પણ ભૂતકાળમાં નજર કરીશું તો એ હકીકત સામે આવે છે કે 1865માં અબ્રાહમ લિંકને અમેરિકામાંથી ગુલામીપ્રથા નાબૂદ કરી તેના પાંચેક વરસ પછી જ અમેરિકાની સેનેટમાં પ્રથમ શ્યામવર્ણી સેનેટર, રિપબ્લિકન પાર્ટીના ચૂંટાયા હતા.
મિસિસિપી રાજ્યના આ કાળા સેનેટર હિરામ રેવેલ્સે 16મી માર્ચ 1870ના રોજ તેમના પહેલા જાહેર સંબોધનમાં કહેલું, ‘હું એ અનુભૂતિ સાથે આ સેનેટમાં આવ્યો છું જેનો અનુભવ આ સેનેટને આ પૂર્વે ક્યારે ય થયો નથી.’ અમેરિકી સંસદને પહેલો કાળો સેનેટર આપનાર રિપબ્લિકન પાર્ટીને 2016ની ચૂંટણીમાં કાળા મતદારોનું જે સમર્થન મળ્યું છે તે બે આંકડાની ટકાવારીમાં પણ નથી. ગ્રાન્ડ ઓલ્ડ પાર્ટીએ તેના આ ગ્રાન્ડ પતન અંગે આત્મખોજની રીતે પેશ આવવું રહ્યું – ટ્ર્મ્પના વિજય પછી તો ખાસ.
ઓબામાએ રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકે ચૂંટાવાની તરતની ક્ષણોમાં શિકોગોના ગ્રીન પાર્કની સભામાં કહ્યું હતું, ‘અમેરિકા દેશ માટે કશું અશક્ય નથી એ વિધાનમાં જેમને શંકા હોય તેમના માટે પરિણામની આ રાત ઉત્તર દેનારી છે. યસ, વી કેન.’ આજે ટ્રમ્પને વિજયી બનાવીને અમેરિકી મતદારોએ ઓબામાને બહુ કરુણ રીતે સાચા પાડ્યા છે. જગતજમાદાર એવા અમેરિકાને એવા બેજવાબદાર અને માથાફરેલ માણસ રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકે મળ્યા છે, જેમણે વિજય પછી તુરત ‘હું આખા અમેરિકાનો પ્રમુખ છું અને મને સૌ સ્વીકારો’ની ખોળાધરી કરવી પડે છે અને પોતાના આલીશન નિવાસની બહાર ‘ટ્રમ્પ નોટ માય પ્રેસિડેન્ટ’નો વિરોધ સહેવો પડે છે.
જાહેરજીવનના કવિ ઉમાશંકર જોશીના શબ્દો, ‘ઇતને બડે દેશ મેં રહકર હમ છોટા દિલ નહીં રખ સકતે’ કાળજે ધરીએ તો, ભલે આજે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ, પણ કાલે બર્ની સેન્ડર્સ કે મિશેલ ઓબામા પણ અમેરિકી રાષ્ટ્રપ્રમુખ બની શકે છે. યસ, અમેરિકા કેન.
સૌજન્ય : ‘ઇતિહાસનો વળાંક’, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 17 નવેમ્બર 2016
