ગુજરાતીના બહુ મોટા કવિ સુરેશ દલાલની બહુ જાણીતી રચના છે, ‘એક ડોસી ડોસાને હજી ‘વહાલ’ કરે છે.’ સાચી વાત છે. સ્ત્રીઓના સ્વભાવના મૂળમાં જ દયા, માયા, કરુણા, પ્રેમ ને લાગણીનો ધોધ વહેતો હોય છે. આખી જિન્દગી તો ઘરનાં સૌને એ ધોધનો લાભ એણે આપ્યો હોય; પણ પછી ઘડપણમાં બાકી કોણ રહે? તો ‘અલો’ કે ‘ડોસો’ જે ગણો તે એ જ. પછી ડોસીએ પેલા ‘પ્રેમ’ ને ‘લાગણી’ ઠાલવવાના ક્યાં? ઘરની બહાર પણ તો જવાય એવું ખાસ રહ્યું ન હોય, ત્યારે ડોસી ડોસાને વહાલ જ કરવાની ને? ડોસાને પણ નિવૃત્તિમાં ઘરમાં બેસીને માખી મારવાનું સૂઝે નહીં; એટલે એ પણ ડોસીને સાચવ્યા કરે. નહીં તો વળી એનાં નખરાં કોણ ઊઠાવે? લોકો કહે કે, ‘કેવાં એકબીજાંને સાચવીને રહે છે? એક ડોસી ડોસાને હજી વહાલ કરે છે!’
હકીકત એ છે કે, પરિસ્થિતિ જેવી દેખાય છે, તેવી હોતી નથી. ડોસીનો સવાલ પૂછવાનો સ્વભાવ એમ કંઈ ઘડપણમાં બદલાઈ જતો હશે? ભલેને બધી વાતે ‘હા એ હા’ કરે ને બધાં કામે ય ડગુમગુ થતાં જ કરે; પણ સવાલ તો પૂછવાના જ. સવાલ વગર ખાવાનું હજમ ન થાય.
જો ડોસા મોડે સુધી ઊંઘે તો સવાલ, ‘કેમ આજે ઊઠવું નથી?’
ડોસા સવાર બગાડવા ન માગતા હોય એટલે હંમેશની જેમ ‘મનમાં’ જ બબડી લે, ‘ઊઠે છે, ભાઈ, ઊઠે છે, બે ઘડી સૂવા દે શાન્તિથી.’
ને જો વહેલા ઊઠી ગયા તો, ‘કેમ આજે કંઈ વહેલા ઊઠી ગયા?’
‘ભૂલ થઈ ગઈ, બાપા! તું કહેતી હોય તો સૂઈ રહું આખો દિવસ.’ આ તો બધું ‘મનમાં’ જ હોય ને? બાકી એ તોર–તમાશાના દિવસો તો ક્યારના ય ગયા.
વર્ષોથી ડોસા ઊઠીને પહેલાં ચા જ પીતા હોય તો ય સવાલ! ‘ચા મૂકી દઉં?’
‘હવે ભઈ, તેમાં પણ શું પૂછવાનું? ઊઠે એટલે ચા મૂકી જ દેવાની હોય ને? મરવાને દા’ડે પણ જતાં પહેલાં પૂછશે કે, ‘ચા મૂકી દઉં? કે જવાના જ?’ આ તો ‘મનમાં’ જ ને વળી!
અને સવારની પહેલી ચા ખાંડવાળી પીતા હોય તો ય સવાલ, ‘ચામાં ખાંડ નાંખું કે ટિકડી?’
‘આ આટલાં વરસોથી રોજ જ નવી કેમ થતી હશે?’ ઉંમર થતાં ‘મનમાં’ બબડવાની ટેવ ઘરમાં શાન્તિ રાખવામાં મદદ કરે, એ ડોસાને સારી રીતે ખબર; એટલે આ રમત ચાલ્યે રાખે. જવાબમાં ફક્ત ‘હા’ ને ‘ના’ના જવાબ અથવા ‘હું’કારા જવાબ આપ્યા કરવાના, બસ.
આખો દિવસ આમ જ, ‘હવે કેટલી વાર ચા પીશો? હમણાં તો પીધી!’ ને નાસ્તો મુક્યા પછી ‘નાસ્તો હમણાં કરવાના કે નાહીને?’ બેમાંથી જે જવાબ મળે તેનાથી ડોસીને સંતોષ કેમ થાય, ભલા? એ તો એમ જ કહેવાનીને કે, ‘પહેલેથી કહેવું જોઈએ ને!’ વળી, જમવાનું બને એટલે જમી લેવાનું જ હોય ને? તો ય સવાલ વગર કેમ ચાલે? ‘જમવાનું ઠંડું પડે આ ક્યારનું. હવે મેચ પછી જોયા કરજો. ચાલો તો, પછી હું પણ પરવારીને ઘડીક આડી પડું. આવો છો ને?’ જવાબમાં ડોસા ‘મનમાં’ બબડતા બબડતા હાજર થઈ જાય. ‘બરાબર વિકેટ પડવાના ટાઈમે જ બૂમાબૂમ કરે! બોલાય નહીં પાછું; નહીં તો મારા ડાંડિયા ડૂલ કરી નાંખે.’ આમ જ, સવાલોથી ઘેરાયેલા કે ટેવાયેલા ડોસા ને ડોસી એકબીજાંને સાચવ્યા કરે ને એકબીજાંનું ધ્યાન રાખતાં રહે.
આ બધામાં વચ્ચે ક્યારેક ડોસાને એકાદ સવાલ પૂછવાનો ગભરાતા ગભરાતા મોકો મળી જાય ખરો ! ‘મારું ચોકઠું કશે જોયું?’ મનમાં ફફડાટ ચાલુ, ‘હવે આવી બન્યું; પણ ચોકઠા વગર ચાલશે નહીં ને પૂછ્યા વગર મળશે નહીં. ગુજારે જે શિરે તારે ‘ડોસીનો’ સાદ તે સહેજે.’
‘હાય હાય ! આજે પાછું ચોકઠું કશે મુકાઈ ગયું? કેટલી વાર કહ્યું કે, ચોકઠું ને ચશ્માં જ્યાં જાઓ ત્યાં સાથે ને સાથે રાખો પણ મારું સાંભળે છે કોણ? (ઘરમાં બીજું છે કોઈ?) હવે ક્યાં મૂકી દીધું ચોકઠું?’
‘મને ખબર હોત તો તને શું કામ પૂછત? બે સાંભળવા?’ ‘મનમાં’ રે ભાઈ, ‘મનમાં’ !
‘હવે શોધવા લાગો, એમ મારા ભરોસે શું બેસી ગયા? નાસ્તો કર્યા પછી ક્યાં મુકેલું? ક્યાંક ડિશ સાથે ધોવા તો નહોતું મૂકી દીધું ને? તો ગયું એંઠવાડમાં સમજી લો. હે ભગવાન! આટલાં વરસથી ચોકઠું પહેરે છે; પણ દિવસમાં દસ વાર એને શોધવાનું! મોઢામાં જ રાખી મૂકતા હો તો? ચાલો હવે, એમ મારી સામે શું જોયા કરો છો?’
‘એ તો, ‘ગુસ્સેમેં તુમ કિતની હસીન લગતી હો’ તે જોતો ’તો.’ આ તો ‘મોટેથી’ જ બોલાય ને?
‘હવે આ ઉંમરે ગાંડાં કાઢતાં શરમાઓ જરા.’
‘લે મળી ગયું, જો. ભૂલમાં તારા ચોકઠાની ડબ્બીમાં મૂકી દીધેલું; પછી ક્યાંથી મળે? ડબ્બી ખાલી જોઈ, તે હું સમજ્યો કે મારી છે. તારું ચોકઠું તો તારા મોંની ડાબડીમાં છે ને? નહીં તો પાછું એને શોધવાનું!’
‘બહુ મોટી જોક મારી, હં. તમારી ડબ્બી પર લાલ ચોકડી કરી છે એટલું યાદ નથી રહેતું?’
‘ચાલો હવે મળી ગયું ને? જમવાનું આપી દો, બહુ ભૂખ લાગી છે.’
આમ જ ક્યારેક ચોકઠું ને ક્યારેક ચશ્માં, ક્યારેક ચંપલ તો ક્યારેક લાકડી, ક્યારેક દવા તો ક્યારેક ચૂરણની ફાકીમાં દિવસો વહેતા રહે. ડોસાને ક્રિકેટ ને ન્યૂઝ જોવા હોય; પણ ડોસી રુમમાં દાખલ થાય કે, મહાભારત કે હનુમાનની સિરિયલ ચાલુ થઈ ગઈ હોય! ડોસી ટીવી જોતાં જોતાં ઝોકાં ય મારી લે કે નસકોરાં ય બોલાવી લે; તો ય ડોસાથી મોટેથી હસાય નહીં. ક્યાંથી હસે? સાથે હસવાવાળું પણ તો કોઈ જોઈએ ને?
ખેર, ડોસા–ડોસીનું જીવન તો આમ જ પૂરું થાય; પણ કેટલાક સવાલો આપણને પણ થાય કે, ડોસીને સવાલ પૂછવાનો પહેલેથી જ શોખ હશે? કે વારસામાં આવ્યો હશે? સવાલ પૂછવાનો એને કંટાળો નહીં આવતો હોય? ડોસાને તો બેથી વધારે સવાલના જવાબ આપતાં તો કંટાળો આવવા માંડે ને ગુસ્સો પણ આવું–આવું કરવા માંડે. ત્યારે ડોસીને શી મજા આવતી હશે? વિચાર એમ પણ આવે કે, ડોસો જો પોતાની વસ્તુનું પોતે જ ધ્યાન રાખતો હોત તો પોતાની આ સાહ્યબી કે ડોસીના નૉન–સ્ટૉપ સવાલનો, સવાલ જ ના ઊભો થાત ને? જો કે, આ તો ‘તો’નો સવાલ છે. એટલે જ ડોસી ડોસાને હજી ‘સવાલ’ કર્યે જ જાય છે, કર્યે જ જાય છે.
લેખિકા સમ્પર્ક : ‘ગુલમહોર’, ઉચ્છલ – 394 375, જિલ્લે–તાપી
eMail-kalpanadesai.in@gmail.com
Blog : http://kalpanadesai-in.blogspot.com/
સૌજન્ય : ’સન્ડે ઈ.મહેફીલ’ – વર્ષ: ચૌદમું – અંકઃ 416 –December 23, 2018
