આ પચીસ વર્ષનો 'મોમોઝ' વેંચનાર યુવાન છે. બેંગ્લોરમાં અમારી શેરીના ખૂણા પર ઊભો રહે છે. દોસ્ત છે. તેની પાસેથી વેજ મોમોઝ ખાતાં-ખાતાં વાતો કરીને દોસ્તી થઇ, અને ઘણીવાર તેને સમજાવ્યો કે આવી અંતરિયાળ શેરીમાં ઊભા રહેવા કરતાં મેઈન રોડ પર જાઓ કારણ કે ત્યાં કમાણી વધુ થશે. પરંતુ તે મેઈન રોડ પર જતા ડરે છે! કેમ? પોલીસવાળા વધુ રૂપિયા માગે છે. અહીંયા શેરીના ખૂણે ઊભા રહેવા રોજના પચાસ આપવા પડે છે, અને મેઈનરોડ પર સિત્તેર રૂપિયા લે છે. એટલે એ મેઈન રોડ પર નથી જતો.
એકવાર તેને પૂછેલું: "પુલિસ કો રૂપિયે દેને સે ઇન્કાર કરો તો?"
એ કહે: "તો દૂસરે દિન વોહ લોગ મેરે કો પુલિસ સ્ટેશન લે જાતે હે. લીગલ નોટિસ દેને કી ઔર જેલ કી ધમકી દેતે હે."
ખેર … થોડું આ યુવાનનું જીવન જોઈએ. ઉતર ભારતના દાર્જીલિંગમાં તેનો જન્મ થયો. એ પાંચ ભાઈ-બહેન છે. બે ભાઈ, ત્રણ બહેન. ઘરડાં મા-બાપ હાલ દાર્જીલિંગમાં એકલાં રહે છે અને ખેત-મજૂરી કરે છે. આ પાંચેય ભાઈ-બહેન બેંગ્લોરમાં જ છે. એક જ કામ કરે છે- મોમોઝ વેંચવાનું. કમાણી કેટલી? રોજના ૨૫૦-૩૦૦ રૂપિયા. એમાંથી ૫૦ રૂપિયા તો પોલીસ લઇ જાય. બાકીના મહિનાના સાતેક હજારની કમાણીમાંથી એ ત્રણ હજાર રૂપિયા રૂમનું ભાડું ભરે, બે હજારનું જમવાનું થાય, પણ મોટેભાગે એ સાંજે મોમોઝની સાઈકલ લઈને ઘરે પાછો જાય, ત્યારે વધેલા ઠંડા મોમોઝ ખાઈ લે, એટલે જમવાની માથાકૂટ નહીં. પાછળ વધે મહિને એક હજાર. એ વર્ષે એકવાર દાર્જીલિંગ જાય અને પોતાના મા-બાપ માટે એ બારેક હજાર રૂપિયા લેતો જાય, પરંતુ એમાંથી બે હજાર આવવા-જવાની ટિકિટના નીકળી જાય.
આ પાંચેય ભાઈ-બહેન બેંગ્લોરના અલગ-અલગ ખૂણાઓ ઉપર કોઈ શેરીના નાકે ઊભા રહીને મોમોઝ વેંચે છે. અહીંયા એમને કોઈ ઓળખતું નથી. માત્ર ધંધો કરવા આવ્યાં છે. બેંગ્લોરના વરસાદમાં છત્રી નીચે ઊભા હોય છે અને ગરમાગરમ મોમોઝ ચટણી સાથે આપે છે. એમના જીવનમાં ખુશ હશે?
લો એક સારી વાત કરું:
"છોટી સી ઝિંદગી હે, સાહબ. છોટા સા પેટ. મેં ખુશ નહી રહુંગા તો ઇધર કોન પૂછને વાલા હે મુજે. મેં ખુશ હૂં. ખુશ રહના ચાહતા હૂં. મેં જાનતા નહીં કી કલ ક્યાં હોને વાલા હે, લેકિન મેં ખુશ હૂં. મુજે દુઃખ તબ હોતા હે જબ યે બડે પૈસે વાલે લોગો કો જીતે દેખતા હૂં! કૈસે અજીબ તરીકે સે જીતે હે. પૈસે બહોત કમાતે હે લેકિન કભી ખુશ નહીં દેખા. કુછ અજીબ સી જલ્દી હે ઉનકો. પૂરા દિન ઓફિસ ધંધા લેકે બૈઠે હે, કમાતે હે, શાદી-બીબી-બચ્ચે કરતે હે. લેકિન વો લોગ દિલસે ખુશ નહીં હે, સાહબ. કૂછ કમી હે."
"ક્યાં કમી તુમકો દિખતી હે?" મેં પૂછેલું.
"વો કભી રુકતે નહીં હે. કિસી રાતકો ઘર સે બહાર નિકલકે ઇન લોંગો કો કાલે આસમાન કો દેખના ચાહિયે ઔર અપની ઝિંદગી કો મહસૂસ કરના ચાહિયે. ઇન લોગો કો અહેસાસ હોના ચાહિયે કી અગર યહી ઝિંદગી હે તો ભી અચ્છી હે. એક હી તો હે. બઢિયા હે. ઇન લોગો કો થોડા થમ કે યહ સોચના ચાહિયે કી ઇસ શહરમેં કોઈ કોને મેં એક મોમોઝ બેચને વાલા ખડા હે. વોહ ઇસ ધરતી પર અપને પેટ ભરને જીતના હી કમાતા હે. વોહ હર સન્ડે પીઝા નહીં ખાતા, યા મૂવી નહીં જાતા. વોહ તો અપની કમાઈ કો બેલેન્સ કરને મેં હી ઝિંદગી બીતા દેતા હે. અગર વહ ખુશ હે, તો મેરી લાઈફ મેં ક્યાં કમી હે.”
આ માણસની નમ્રતા જુઓ. હું મારી રૂમ પર જતો હોઉં અને તેને હાથ મિલાવું ત્યારે સામે એક મસ્ત-મજાની મુસ્કાન કરીને મારો હાથ પકડીને અડધો ઝૂકી જશે! તેને દૂરથી એક સ્માઈલ આપો અને હાથ ઊંચો કરીને ખુશ-ખુશ થઇ જાય છે. તેની પાસે જ્યારે-જ્યારે મોમોઝ ખાવા જાઓ ત્યારે આપણને જોઇને પ્લેટમાં એક મોમો એક્સ્ટ્રા મૂકશે! કેમ … બસ, અમસ્તા જ પ્રેમ જતાવવો એ એના જીવનનો ભાગ છે.
ઓછું શિક્ષણ, સંજોગો, જન્મ સાથેની ગરીબી, મોમોઝ વેંચવામાં આખા શહેરમાં કાળી સ્પર્ધા, પોલિસનું શોષણ, મોંઘવારી, એકલી જિંદગી, સવારના આઠ વાગ્યાથી રૂમ પર મોમોઝ બનાવીને સાંજે ચાર વાગ્યે કોઈ શેરીના ખૂણા પર ધૂમાડા અને હોર્નના અવાજોમાં ઊભું રહેવું … આ બધું છે ફરિયાદો કરવા માટે.
… પણ એ નથી કરતો.
કેમ?
કારણકે એ કહે છે કે એની પાસે એક જ લાઈફ છે! આ બધું તો વણાયેલું છે. જીવનનો ભાગ છે. તેને બહાર જરૂર નીકળવું છે આ સ્થિતિઓ માંથી. બસ … તેના પર રડ્યા નથી કરતો.
(બે દિવસ પછી બેંગ્લોરની આ રૂમ છોડીને બીજે એક વિસ્તારમાં રહેવા જાઉં છું. આ માણસ યાદ આવશે. તેને કમાણી થાય એટલે હું ઘણા દિવસ તેની પાસેથી મોમોઝ ખાતો. પોલિસની જીપ એની પાસે રૂપિયા માંગવા ઊભી રહે, ત્યારે પોલિસને બાજુમાં જઈને કહેતો કે સાહેબ, આ ગરીબને છોડી દો. સાલાઓ … ના માન્યા. )
(પહેલી કોમેન્ટમાં ફોટો પેલી પોલિસની કારનો છે જે રોજે આની સાઈકલ પાસે ધીમી પડે, અને આ દોસ્ત તેની કાર પાસે જઈને રૂપિયા આપી આવે.)
તો આ માણસ વિષે કેમ લખ્યું? શું નવીન છે? નવીન કંઈ નથી, દોસ્ત. આ જમીન પર ૬૦૦ કરોડ માણસ છે, એમાંથી આ માણસ એક છે. તેનું અસ્તિત્વ છે. એકવાર જ જીવવાનો છે, અને ખુશ છે. – બસ એટલું જ કહેવું હતું.
સૌજન્ય : https://www.facebook.com/yashmeghani/posts/10154595631216510
