આપણે સરકારને, તંત્રોને, શિક્ષકને, વાલીને, ડોક્ટરને, દરદીને, નેતાને, અભિનેતાને, બેન્કોને, બિલ્ડરને, ડોશીને, પડોશીને, સગાંઓને, મિત્રોને ઊંધું ઘાલીને ગમે ત્યારે ને ગમે ત્યાં ભાંડતાં રહીએ છીએ ને બધાં જ આપણા શત્રુ હોય તેમ દાંતિયા કરતાં રહીએ છીએ. ઘણીવાર તો એ લોકોએ આપણું કંઈ જ બગાડ્યું હોતું નથી, પણ ઝઘડવાની ટેવ પડી હોય છે ને બધાંથી કપાઈને પછી આપણાં જ કોચલામાં ભરાઈને પોતાનું જ બગાડી મૂકીએ છીએ. આ ઠીક નથી. આપણને ખબર જ નથી કે આખું જગત આપણું ભલું કરવા માંગે છે ને આપણે નગુણાની જેમ કોઈની કદર કરવામાં માનતા જ નથી.
તમને ખબર છે ડગલેને પગલે આપણી ક્યાં ક્યાં બચત થઈ શકે એમ છે તેનું માર્ગદર્શન આપવા કેટલી બધી જાહેરાતો માધ્યમોમાં થતી રહે છે! કેટલાં બધાં ડિસ્કાઉન્ટસ આપણને અનેક સ્કીમો દ્વારા આપવાની કોશિશો થતી હોય છે ને આપણે તે તરફ જોઈએ જ નહીં એ તો કેમ ચાલે? કેટલી બધી કંપનીઓ આપણને મદદ કરવા પૈસા ખર્ચીને જાહેરાતો બનાવે છે ને આપણે ટી.વી. જોવાને બદલે બાથરૂમ જોઈએ છીએ અથવા તો પાનું ફેરવીએ છીએ.
આપણે દાંત સાફ કરવા છે તો કેટલી બધી કંપનીઓ ટૂથપેસ્ટ ને ટૂથબ્રશ લઈને સ્ક્રીન પર હાજર થઈ જાય છે. પેસ્ટમાં એટલી બધી જડીબુટ્ટીઓ ને વરિયાળી ને ફ્લોરાઈડ વપરાય છે કે વહેમ પડે કે બોખાઓને પણ નવા દાંત નીકળશે કે શું? એ જુદી વાત છે કે ટૂથપેસ્ટ ઘરે લાવીએ ને એકાદ બે દાંત નીકળીયે જાય. એમાં પાછી અમુક પરસેન્ટ એક્સ્ટ્રા પેસ્ટ પણ ક્યારેક દાન કરી દેવાય કે પેસ્ટ લો તો બ્રશ ફ્રી જેવી જાહેરાત પણ હોય. જો કે પેસ્ટની સાઈઝ વધતી નથી, પણ એક્સ્ટ્રા પેસ્ટ તો મળે જ છે. આ જમાનામાં આટલું કોણ કરે?
નહાવું છે? તો કેટલા સાબુ સ્ક્રીન પર ચમકવા લાગે છે! તેમાં પાછી જાતભાતની સ્કિમ તો ખરી જ. પાંચ સાબુ લો અને એક સાબુ ફ્રી. કેટલી મોટી બચત! જો કે એ સમજ પડતી નથી કે આટલી બચત એ લોકો કરાવે છે, પણ ગજવું તો ખાલીનું ખાલી જ રહે છે. વારુ, લોકો સાબુ જ નથી બતાવતા હિરોઈન પણ બતાવે છે. એ જરા સાબુ લગાવે, આપણને નહીં, પોતાને જ, ત્યાં તો ગોરી પાન! ને આપણે લગાવીએ તો? ખર્યું પાન! હવે આપણે જ જાડી ચામડીના હોઈએ તો કોઈ શું કરે? પેલી હિરોઈન ફેરનેસ ક્રીમ જરા નાક પર લગાડે ત્યાં તો કેટલા બધા ચહેરાઓમાં તેની સ્કીન ગોરી ને ચમકતી થવા લાગે ને આપણે આપણી કાળી ચામડી જોઇને એ આશ્વાસન લઈએ કે હશે, એ ક્રીમ આપણે માટે નથી, એ તો ગોરી ને ચમકતી ચામડીવાળી હિરોઈનો માટે જ છે.
એક વાત સાચી કે જાહેરાતમાં આવે છે એટલા ડાઘા આપણે કપડાં પર નથી જ પાડતા. એ લોકો પણ કપડાં પર બહારથી ચા, ઓઈલ, માટી લગાડીને કપડાં પહેલાં ગંદા કરે છે ને પછી, બીજાનાં ને પછી પોતાનાં ડિટરજન્ટથી ધૂએ છે. બીજા પાઉડરથી ડાઘ ધોવાતાં નથી ને એમના પાઉડરથી ડાઘ તરત જ નીકળી જાય છે. એ પાઉડરની ખૂબી એ છે કે તમે ઘરે લાવીને એ વાપરો તો કપડાં એટલાં ચોખ્ખાં થતાં નથી. એનું કારણ છે કે એ લોકો જ્યાં ધૂએ છે ત્યાં જઈને ધૂઓ ને એ લોકો ધૂએ તો જ તે સાફ થાય, બાકી ડાઘ જાય તો પૈસા પાછા! એવું જ ટોઇલેટ સાફ કરવાની બાબતે પણ છે. કોઈ હીરો મેજિક ટેબ્લેટ નાખે ને આખું ટોઇલેટ જે રીતે ઝગારા મારતું થઈ જાય છે તે જોઇને તો એને કદી બગાડવાનું મન જ ન થાય. ના, ના! બગાડવું જ છે તો આપણું ટોઇલેટ શું ખોટું છે? ગમે એટલું સારું લિક્વિડ આપણું ટોઇલેટ એટલું ચકાચક ન જ કરી આપે, કારણ એને હીરો સાફ કરે છે ને ઘરમાં ગૃહિણી સાફ કરે છે. આપણું ટોઇલેટ પણ એટલું જ સાફ કરાવવું હોય તો ટોઇલેટ ત્યાં મૂકી આવવું પડે. એક વાત સારી એ છે કે હવે જાહેરાતમાં કપડાં કે ટોઇલેટ પુરુષો સાફ કરતા થયા છે. આ સ્થિતિ ઘરોમાં આવે તો કશું સાફ થાય કે ન થાય, પણ પુરુષો બધું ‘સાફ કરતા’ થાય એટલું નક્કી.
એ તો સારું છે કે આ લોકો આપણું ધ્યાન રાખે છે કે ક્યારે આપણને શું જોઇશે ને તે પ્રમાણે સૌ મદદ કરવા તત્પર રહે છે, બાકી આપણામાં એ અક્કલ છે કે ખાવામાં કયું તેલ વાપરવું તે નક્કી કરી શકીએ? સિંગતેલ વાપરવું કે પામોલિવ કે કપાસિયાનું તે કંપનીઓ નક્કી કરી આપે તો જ આપણે તો લઈએ, બાકી વગર તેલે જ તેલ લેવા જવું પડે એવું ખરું કે કેમ? ગૃહિણીઓને કંઈ આવડતું નથી એમ માનીને કંપનીઓ સાસુની ભૂમિકામાં રહે છે. દાળશાકમાં કયો મસાલો વાપરવો કે બિરિયાની કે શેઝવાન રાઈસમાં શું શું નાખવું? એ જો આ જાહેરાતો ન આવતી હોત તો આપણે ક્યારે જાણી શકયા હોત? ભલું થજો એ જાહેરાત આપનારનું જેણે શું વાપરવું, કેમ બનાવવું તે શીખવ્યું. હવે તમે એ રીતે કરવા જાવ તો દાળશાક લાગી જાય કે બિરિયાની ડાચામાં ય ન ઘૂસે એમ બને. સારામાં સારી બિરિયાની ખાવી હોય તો એ જાહેરાત આવતી હોય ત્યારે જ સ્ક્રીન પર મોં મારી લેવાનું ને સાચું કહું તો એ પુલાવ એ લોકો ખાય જ છે એની જાહેરાત આવતી નથી એટલે જે બને તે ગૃહિણીની ખામી કાઢ્યા વગર ટાઢીહીળી કરી લેવાની. જાસ્તી ભેજામારી નકો!
અત્યારના સંજોગોમાં જિંદગીનો બહુ ભરોસો રહ્યો નથી એટલે ઘણી કંપનીઓ આપણો હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ લેવા આગળ આવી છે ને આપણને સલાહ આપે છે કે વીમો લઈ લો. જે સલાહ આપે છે તે એટલો ભલો હોય છે કે એનું ચાલે તો બધાનો વીમો એ જ લઈ આપે, પણ આખા દેશનો વીમો તો ન લેવાયને! એ તો કહે પણ છે, ’મહંગા નહીં હૈ!’ એનું માનીને ય વીમો લેવાનું મન થઈ જાય, પણ વીમો લઈએ તો ખાવું શું? એ વિચારે ઘણા રોકાય છે. બાકી તો થઈ આવે કે આપણો પાકે કે ન પાકે, છો, એનો વીમો પાકી જતો!
કેટલાકને આપણી ખરેખર દયા આવી છે ને એમને ય એમ છે કે આપણે બે પાંદડે થઈએ! એ લોકોએ ઠેર ઠેર ઓનલાઈન રમી સેન્ટર્સ ખોલી નાખ્યાં છે, કેટલાકે તો ઓનલાઈન કસીનો પણ ખોલી નાખ્યાં છે ને બધાંને ઉઘાડું આમંત્રણ છે કે આમ ઘરમાં ઘોરવા કરતાં રમી રમો ને લાખો જીતો. ભારત હવે ખેતીપ્રધાન મટીને રમીપ્રધાન દેશ બને તો નવાઈ નહીં. આમ ખૂણેખાંચરે પત્તાં રમો તો પોલીસ પકડી જાય, પણ ઓનલાઈન રમી રમો તો ચિંતા જ નહીં, કારણ રમી રમો, રમી રમો-ની જાહેરાત તો ક્રિકેટરો જ કરતા ફરે છે …
આ જમાનો જાહેરકબરનો, સોરી જાહેરખબરનો છે. જ્યારથી મંત્રીઓ દેશની મંતરવા જાહેરખબરમાં આવતા થયા છે, માધ્યમોની ગરીબી તો દૂર થઈ જ છે, પણ દેશમાં કામ થાય કે ન થાય, માધ્યમોનું કામ તો થાય જ છે. એ વગર સરકાર કાગળ પર કામ કરે છે એની ખબર બહાર કઈ રીતે પડે? કારણ બહાર કામ થવું પણ જોઈએને! આમે ય લોકોને ઘરમાં રહેવાનું કહેવાતું હોય ત્યારે સરકાર બહાર નીકળે તો એ શોભે ખરું? કેટલાક ધાનસેવક હોય છે તો કેટલાક પ્રધાનસેવક હોય છે ને એ બધા જ દેશહિટ, સોરી, દેશહિતનું કામ કરે છે.
આપણે ટી.વી. સામે જમવા બેઠાં હોઈએ ને ફિલ્મ શરૂ થતાં પહેલાં ચીતરી ચડે એવી જાહેરાતો બતાવાય છે, જેમાં તમાકુનું સેવન કરવાથી મોનાં કેન્સરના દરદીની વાતો ચાલતી હોય છે ને સાથે જ કપાયેલાં, છોલાયેલાં ઓપરેટેડ ચહેરાઓ બતાવાય છે, તેમાં પેલા દરદીનું તો કોઈ ભલું થતું નથી, પણ એવું બતાવવાનો હેતુ એ છે કે આવી ભયાનકતાથી ડરીને લોકો તમાકુનાં સેવનથી દૂર રહે. એની થોડી અસર થતી ય હશે, પણ પાનમાવા માટે રઘવાયા થયેલાં લોકોને આપણે જે રીતે માધ્યમોમાં જોયાં-જાણ્યાં છે તે પરથી લાગે છે કે આવી જાહેરાતોથી ખાસ હેતુ સરતો નથી. કરોડો રૂપિયા સરકાર આવી જાહેરાતો પાછળ ખર્ચે છે તો એને પૂછવાનું થાય કે તમાકુનું ઉત્પાદન સંપૂર્ણપણે બંધ કરવામાં આવે ને કોઈ રીતે પણ તમાકુની આયાત ન થાય એવું કરવું વધારે સહેલું ને સલાહ ભરેલું છે એવું નથી લાગતું? એક દલીલ એવી થઈ શકે કે તમાકુમાંથી સરકારને વધારે આવક થાય છે તો સામે એવી દલીલ પણ થાય ને કે એ આવકની સામે અબજો રૂપિયા જાહેરાત પાછળ ખર્ચાય છે તેનું શું? આ તો લિટર દૂધ માટે ડેરી નાખવા જેવું જ છે કે બીજું કંઈ? ડયુટીની આવક કરતાં જાહેરાતનો ખર્ચ ઓછો હોય તો પણ, લાખો લોકો તમાકુથી બચી શકતા હોય તો એ કરવું વધારે ‘જનહિત’માં છે એવું નહીં?
૦
પ્રગટ : ‘આજકાલ' નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”; 27 જુલાઈ 2020
e.mail : ravindra21111946@gmail.com
