= = = = પ્રેમ આજે પ્રશ્નાર્થ હેઠળ છે. લગ્નસંસ્થા ડામાડોળ છે અને કાલગ્રસ્ત ભાસે છે = = = =
= = = = ભારતીય પરમ્પરામાં કોકશાસ્ત્રના રચયિતા કોક અને કામસૂત્રના રચયિતા વાત્સ્યાયન જેવા કામધર્મીવિજ્ઞાનીઓએ દર્શાવ્યું છે કે યમનિયમસંયમની રીતેભાતે પરમ જાતીય સુખની પ્રાપ્તિ સર્વથા શક્ય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિની સંતુલનને વરેલી મહાનતા તો જુઓ, એને યોગાસનો સૂઝ્યાં તેમ ભોગાસનો પણ સૂઝ્યાં ! = = = =
વિજ્ઞાન અને તેમાંથી પ્રભવતી ટૅક્નોલૉજીએ માનવજાતનું ભલું તો કર્યું જ છે પણ નુક્સાન પણ ઘણું કર્યું છે. અણુની શોધ શારીરિક સારવાર અને ઉપકારક ઔષધો પરત્વે કલ્યાણકારી નીવડી છે પણ એણે વિશ્વયુદ્ધની માનસિકતાને વિકસાવી હતી ને તેને કારણે વ્યાપક જનસંહાર જેવી દારુણ ઘટનાઓ ઘટી છે. એ વિકાસ અટક્યો નથી. આમાં જવાબદાર તો માણસ જ છે. એનો વિવેક – એનું જજમૅન્ટ – એનું ડહાપણ – એનું વિઝડમ – જો અસ્ત પામ્યાં હોય કે ઊંઘી ગયાં હોય તો આમ જ બને ! આપણી પાસે એક કહેવત છે : સોનાની છરીથી શાક સમારાય, એને પેટમાં ન ઘોંચાય … પણ ઘોંચનારા હોય છે, મળી આવે છે.
જુઓને, સાયબરનેટિક્સ, ઇન્ફર્મેશન-ટૅક્નોલૉજી, કમ્પ્યૂટર-સાયન્સ વગેરે વગેરે સંશોધનોએ અને તદનુવર્તી ટૅક્નોલૉજીએ માનવસંસારની તાસીરને આજે સાવ બદલી નાખી છે. આપણે સૌ એક એવા ‘ઇલૅક્ટ્રૉનિક’ પરિવર્તનમાંથી પસાર થઇ રહ્યાં છીએ, જે જીવનમૂલ્યો માટે રસપ્રદ છતાં ધરાર ઘાતક પણ પુરવાર થયું છે.
બે દાખલા ધ્યાનપાત્ર છે : એક દાખલો છે, કૉન્ટ્રાસેપ્શનનો. સન્તતિનિયમનનાં કૃત્રિમ સાધનોની શોધ અને બીજો દાખલો છે, ઈન્ટરનેટે જન્માવેલો જાતીયભોગનો વિલક્ષણ તરીકો, સાયબર સૅક્સ. સાયબર સૅક્સનાં અવર નામો છે, વર્ચ્યુઅલ સૅક્સ, ટૅક્નો સૅક્સ, નેટસૅક્સ. બોલચાલમાં કહેવાતું હોય છે – લેટ’સ બી ફૉર સાયબરિન્ગ …
પૃથ્વી પરના સૌ જીવો સહિત મનુષ્યજીવ માટે જી-વ-ન અને જીવન-સન્તતિ માટે કામવાસનાભોગ અનિવાર્ય છે. એ બાબતે મનુષ્યેતર જીવો કુદરતે અર્પેલી વૃત્તિ અનુસારની પ્રવૃત્તિ કરતાં હોય છે. જેમ કે, અન્ય કોઈ જીવોને અતિવસ્તી નડી નથી. એ જીવો એવું નથી જીવતાં કે એમને સન્તતિનિયમન કરવાં પડે, તે માટે કશાં કૃત્રિમ સાધનો, ઇલાજ કે ઉપચાર અપનાવવાં પડે …
પણ માનવજાતને, ખાસ તો, અર્વાચીન ભારત અને ચીન જેવા દેશોની પ્રજાઓને, સ્વકલ્યાણની સુરક્ષા માટે વસ્તીવધારાને નાથવાની જરૂરત ઊભી થઈ. તે માટે સન્તતિનિયમનને, અને તે માટે ગર્ભાધાનને નિયન્ત્રણમાં લેવાની જરૂર પડી, અને ગર્ભાધાનને રોકવા, સમ્ભોગ જેવી ઘણી કુદરતી ક્રીડાને અવરોધવાની જરૂરત ઊભી થઈ. પણ કૉન્ટ્રાસૅપ્શન મદદે આવ્યું. આપણને અને ચીનને એની જરૂર ખાસ પડી કેમ કે આપણે અતિવસ્તીજન્ય પીડાઓમાં સપડાયેલાં હતાં. એ પીડાઓ હજી ચાલુ છે. પશ્ચિમના સમૃદ્ધ દેશોની પ્રજાઓ સ્વૈરવિહાર અને નિર્મુક્ત મૉજમજા ખાતર કૉન્ટ્રાસેપ્શનને વહાલથી વળગી પડી.
સંલગ્ન ટૅક્નોલૉજીએ નીપજાવેલાં કન્ડોમ અને ફિમેલના અંડાશયમાં ઇંડાં છૂટે એ ઑવ્યુલેશન પ્રક્રિયાને અવરોધનારા સિન્થેટિક સૅક્સ-હૉરમોન્સની પિલ્સ કે પછી કૉઇલ જેવાં સાધનો વપરાશમાં આવ્યાં. પુરુષો ગૅલમાં આવી ગયા. કેટલાક પુરુષો કન્ડોમ ન વાપરે અને સ્ત્રી પિલ્લ લે એવો આગ્રહ રાખે. એથી સંભવે કે સ્ત્રીઓ મેદસ્વીતાનો અથવા વન્ધ્યીકરણનો ભોગ બને. સ્ત્રીને વાંઝ બનાવનારી એ પ્રક્રિયા એવી કે લાઇફનાં તમામ રૂપોને મારી નાખે, તેનો નાશ કરે. તેમ છતાં સ્ત્રીઓ અને પુરુષો બન્ને હસીખુશીથી કૃત્રિમ સાધનો વાપરતાં થઈ ગયાં. મને યાદ છે, અમે ત્યારે કપડવણજમાં હતાં. લેટ સિક્સ્ટીઝનો સમય. એના એક બજારમાં ફુલાવેલાં કન્ડોમનું તોરણ બાંધવામાં આવેલું – આ તરફની દુકાનેથી રસ્તાની સામી બાજુની દુકાન લગીનું એ રૂડું રૂપાળું કૌતુક ભૂરા આકાશના બૅક્ગ્રાઉન્ડમાં હળવી હવાના સેલારા લેતું ઝૂમતું’તું …
કન્ડોમ વગેરેનો વપરાશ આજે તો ચડ્ડી-બનિયન પ્હૅરવા-ઉતારવા જેવો સ્વાભાવિક મનાય છે. પણ કામવાસનાભોગ માટે સાયબર સૅક્સ નવતર પ્રયોગ છે. જરા સમજીએ.
આ કોરોના જો ઇન્ટરનેટને અને સાથોસાથ ફોન, કમ્પ્યૂટર કે ટૅબને ભરખી ગયો હોત તો તો આપણું શું યે થાત? એના પ્રતાપે આપણાં વ્યાખ્યાન, વેબિનાર, ગીતગાન, નૃત્ય કે ચલચિત્ર વિશ્વ આખામાં વાયરલ થઈ શકે છે. આપણે જાત-અલગાવ સ્વીકાર્યો છે છતાં ભેગાં ને ભેગાં હોઈએ એમ જિવાય છે. દેશ-વિદેશ જેટલે દૂર હોવાછતાં નિકટતા અનુભવીએ છીએ. રૂ-બ-રૂ થવાની કે ફેસ-ટુ-ફેસ મળવાની જરૂર નથી રહી. ઇન્ટરનેટે સંપડાવેલું આ ઍક્ચ્યુઅલ નહીં પણ વર્ચ્યુઅલ વર્લ્ડ છે.
વર્ચ્યુઅલ સૅક્સ પણ ઍક્ચ્યુઅલ નથી. વર્ચ્યુઅલ એટલે, એ કે જે ખરેખર નથી પણ ખરાનો આભાસ છે. એમના ‘સૉફિસ્ટ’ ગ્રન્થમાં પ્લેટો બે પ્રકારનાં ઇમેજ-મેકિન્ગની વાત કરે છે : એક છે, પ્રામાણિક નકલ, જેને પુનર્નિર્માણ કહી શકાય. બીજું છે, મૂળને ઇરાદાપૂર્વક મચડીને ઊભું કરાયું હોય. એ નકલ ખરી પણ ખરી નહીં, પ્રપંચ હોય છે. વર્ચ્યુઅલ સૅક્સ પણ ઍક્ચ્યુઅલનું પ્રપંચી બલકે વિકૃત રૂપ છે. વ્યક્તિઓ ‘ગંદું ગંદું’ લખી મોકલતી એ તો જમાનાજૂની વાત છે પણ આજે ઇન્ટરનેટે એ તરીકાને બ્હૅકાવી મૂક્યો છે.
ઝાં બૉદ્રિલા / Baudrillard : Courtesy : Goodreads
ફ્રૅન્ચ સમાજવિજ્ઞાની ઝાં બૉદ્રિલાર્ડ (1929-2007) એમના સુખ્યાત ગ્રન્થ ‘સિમ્યુલાક્રમ ઍન્ડ સિમ્યુલેશન’-માં દર્શાવે છે કે આ પોસ્ટ-મૉડર્ન સંસ્કૃતિ છે ને એમાં ખરા-ખોટા વચ્ચેનો ભેદ ભુંસાઈ ગયો છે. સિમ્યુલાક્રમ મૂળની નકલ નથી પણ એ પોતે જ મૂળ ભાસે છે – એ ‘હાઇપર રીયલ’ છે. હકીકતે એ એમ સૂચવે છે કે કશું છે જ નહીં ને મૂળને શોધવાની કોશિશ મિથ્યા છે. સિમ્યુલેશન એટલે મૂળને રજૂ કરનારી પ્રક્રિયાઓની નકલોને માટેની પ્રક્રિયા. બૉદ્રિલાર્ડ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે આજે મૂળ અને નકલ વચ્ચેનો ફર્ક બચ્યો નથી. આઇડિયાઝ અને ઇમેજીસ, સાથે, મૂલ્યો તેમ જ જીવનશૈલી નિરન્તર બદલાતાં ચાલે છે. બદલાવનું એક રૂપ સ્થિર થાય કે તરત તેનાં અવર રૂપો સરજાય છે. સિમ્યુલાક્રાનાં પૂર વહે છે – પ્રિસેશન ઑર ફ્લડ ઑફ સિમ્યુલાક્રા …
સિમ્યુલાક્રા એટલે સમજો, છાયા બલકે છાયાની પણ છાયા. વર્ચ્યુઅલ સૅક્સમાં દૂર દૂરના સ્થાને વસતી બે વ્યક્તિ – સ્ત્રી અને પુરુષ – કમ્પ્યુટર નેટવર્ક દ્વારા એટલે કે વિડીઓ કૉલથી કનેક્ટ થાય છે. એ લાભ પાસે પાસે કે અડોશપડોશમાં રહેનારાં પણ સાક્ષાત્કારને સારું કાયમથી ઝૂરનારાંઓને પણ મળે છે. એઓ સમલૈંગિક પણ હોઈ શકે છે. એકમેકને સૅક્સ્યુઅલિ ઍક્સપ્લીસિટ મૅસેજીસ – જાતીય વાસનાને વિશેના ઉઘાડા સંદેશા – મોકલે છે. જાતીય ભોગનાં વર્ણન કરીને એકમેકને લલચાવે છે. આગળ જતાં, વેબકૅમની મદદથી પ્રાઇવેટ પાર્ટ્સનાં દર્શન કરાવાય છે. રીયલ ટાઈમમાં જાતીય સમાગમના વિડીઓ બતાવાય છે. સામાન્યપણે પુરુષ ઉત્તેજિત હોય અને સ્ત્રીને થોડી વાર લાગે. અથવા ઊંધું ! કેટલાક દાખલાઓમાં હસ્તમૈથુનને પણ સામેલ કરાય છે. પણ આ વર્ચ્યુઅલ સૅક્સમાં સ્ત્રી કે પુરુષ ધીમે ધીમે રાગે પડી જાય છે. સ્ત્રીને ક્રમે ક્રમે સારું લાગવા માંડે છે કેમ કે એને થાય છે કે આમાં ખરેખરી સૅક્સ તો છે જ ક્યાં? ને વધારામાં, નો પ્રૅગ્નન્સી, નો કિડ્સ ! વળી, વાત બિલકુલ ખાનગી અને સાવ સલામત !
આ પ્રવૃત્તિમાં પારસ્પરિક સમ્મતિ ન હોય તો સાયબર સૅક્સ ટ્રાફિકિન્ગ ક્રાઇમ પણ સંભવે છે. વૅરિફાયેબલ ફૅક્ટ્સના અભાવે છેવટે સાર પકડાય કે છેતરામણી થઈ. વ્યક્તિ કૉર્ટે જઈ શકે છે. બાકી, ઉપલક દૃષ્ટિએ આખી પ્રવૃત્તિ નિર્દોષ દેખાય છે. કેમ કે બે જણ આમ વર્ચ્યુઅલમાં મંડ્યાં રહે એમાં ત્રીજા કોઈએ દુ:ખી થવાનું કારણ જ ક્યાં છે? આમાં જોડાનારી વ્યક્તિઓ પરિણિત, અપરિણિત, વિધુર, વિધવા કે નેવર મૅરીડ સિન્ગલ્સ હોય છે. સામી વ્યક્તિ બધું રૅકર્ડ કરી લેતી હોય તો એ જોખમી છે, પ્રાઇવસી સચવાય નહીં. ભાંડો ફોડી દે તો? ખરાં શરીરોની ગેરહાજરીમાં ઇન્ટરનેટ રોમાન્સ પૂરબહાર ખીલ્યો હોય તો વફાદારી નામની બહુમૂલ્ય ચીજ પ્રશ્નાર્થ હેઠળ આવી જાય છે. સાથીની કલ્પનાશક્તિ જ આ ભોગની ગુણવત્તા અને સફળતાનો આધાર છે, એની કમી હોય તો કંટાળો જ નીપજવાનો. અપરિણિત, વિધુર, વિધવા કે સિન્ગલ્સ ઍક્ચ્યુઅલ લાઇફમાં કદી જોડાતાં નથી અને પરિણિતનું દામ્પત્યજીવન સખળડખળ થઈ જાય છે.
પરિણામે, પ્રેમ આજે પ્રશ્નાર્થ હેઠળ છે. લગ્નસંસ્થા ડામાડોળ છે અને કાલગ્રસ્ત ભાસે છે.
મનોવિજ્ઞાનીઓ જણાવે છે કે આ ભોગ બહુ ઝડપથી હોલો – ખોખલો – અને અસંતોષકારી પુરવાર થાય છે. ઘણાં તો ભીરુ હોય છે. એકબીજાંનાં અંગાંગનાં માપ માગવાથી આગળ કશું કામ-ઉત્તેજક સંભવતું નથી. ખરાં શરીરોની અનુપસ્થિતિમાં સંભવતી આ ક્રિયાપ્રતિક્રિયાએ ઑન્ટોલૉજી ઑફ ઍમ્બોડિમૅન્ટનાં દિનરાત વધતાં પરિવર્તનો વિશે વિદ્વાનોને વિચારતા કરી દીધા છે. મોટાભાગના સમાજવિજ્ઞાનીઓ વર્ચ્યુઅલ સૅક્સને સોશ્યલ ટ્રૅસ – કચરો – ગણે છે. સૅક્સોલૉજિસ્ટ્સ – કામશાસ્ત્રીઓ – તેમ જ આ દિશાના સંશોધકો એને ખતરનાક ગણે છે. સંભવ સેવાય છે કે આના અતિચારને પરિણામે પુરુષો નપુંસકતાનો ભોગ બને, સ્ત્રીઓ ઓર્ગેઝમનું – ચરમાનન્દનું – સામર્થ્ય ગુમાવે. મનોવિજ્ઞાન દર્શાવે છે કે એમાં સાયકોલૉજિકલ ડિસઑર્ડરનો પણ પૂરેપૂરો ભય છે. જતે દા’ડે માણસો એકલા એકલા બોલે, લવરી કરે, ગાળો પણ બોલે, સન્નિપાતમાં સરી પડે, વગેરે.
કૉન્ટ્રાસેપ્શન અને વર્ચ્યુઅલ સૅક્સ બન્ને અ-કુદરતી છે. પણ ભારતીય પરમ્પરામાં કોકશાસ્ત્રના રચયિતા કોક અને કામસૂત્રના રચયિતા વાત્સ્યાયન જેવા કામધર્મીવિજ્ઞાનીઓએ દર્શાવ્યું છે કે યમનિયમસંયમની રીતેભાતે પરમ જાતીય સુખની પ્રાપ્તિ સર્વથા શક્ય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિની સંતુલનને વરેલી મહાનતા તો જુઓ, એને યોગાસનો સૂઝ્યાં તેમ ભોગાસનો પણ સૂઝ્યાં ! એથી સંભવે સમાધિનો અનુભવ કરાવતી અખણ્ડ રાત્રિઓ.
વિશાળ પરિવારના સંદર્ભમાં ઋગ્વેદકાર કહે છે કે ઘણાં બાળકો ઝંખતો માણસ દુ:ખોને નિમન્ત્રણ આપે છે. આ બૈલ મુઝે માર ! પ્રાચીન ભારતમાં મનાતું હતું કે હજાર અબુધ પુત્રો કરતાં એક બુધી સારો છે. (ભેદ કરીને પુત્રીને બાજુ પર રાખતું આ વિધાન મને નામંજૂર છે). શુક્રની – સૅમિનલ ફ્લુઇડની – જાળવણી પર ભાર મુકાતો હતો. સન્તાનેષણાના હેતુ વિનાનો, સવિશેષે પુત્રેષ્ણા વિનાનો, સમ્ભોગ ધર્માજ્ઞા વિરુદ્ધ હતો. (ભેદ કરીને પુત્રીને બાજુ પર રાખતું આ વિધાન પણ મને નામંજૂર છે). કશીપણ જાતીય ક્રીડા, ધર્મનો ભાગ હતી અને એ ક્રીડાના દરેક તબક્કામાં જોડાવા માટેના વિશિષ્ટ મન્ત્રો હતા, સ્ત્રી-પુરુષે તદનુસાર વર્તવાનું હતું. રજસ્વલાધર્મ પળાતો હતો અને તે પછીના અમુક દિવસે જ સમ્ભોગની છૂટ હતી. અમાસ અને આઠમની તિથિઓ વર્જ્ય અને અપશુકનિયાળ મનાતી હતી. શ્રાદ્ધના દિવસોમાં અને ઘરમાં વડીલો અને અતિથિઓ હોય ત્યારે પણ એ કામ ન કરાય. એમ નક્કી હતું કે અધ્યયનકાળ સમ્પન્ન થાય પછી જ પરણાય અને દામ્પત્યજીવનને પચાસની વય પછી લગભગ સમાપ્ત સમજવાનું હોય. આ બધાં કામધર્માનુશાસનોને અનુવર્તવાથી પ્રજોત્પત્તિને લંબાવી શકાતી, બાળકોની સંખ્યાને નાની રાખી શકાતી.
નર-નારીનું આટલું સુખસમ્પન્ન જાતીય જીવન હોય પછી એને કન્ડોમની શી જરૂર? ફોન ને કૅમેરાનાં રમકડે રમી ખાવાની જરૂર જ ક્યાં …?
= = =
(July 24, 2020: Ahmedabad)
