નયન દેસાઈ
અડધા હાથે લકવો – ગઝલાવલોકન
સરસ્વતીનું સ્મરણ કરીને કરમાં લીધી લેખણ જોને;
અડધા હાથે લકવો નયનભાઈ, અડધા હાથે ઝણઝણ જોને!
કાગળ ઉપર હાથનો પંજો ચીતર્યો છાનોમાનો જોને;
નામ અમારું એવું પાડ્યું : નહીં માતર કે કાનો જોને!
સડી ગયેલાં શ્વાસો વચ્ચે આવે-જાય અભરખા જોને;
લાશ બળે કે લાઈટર સળગે : બંને દૃશ્યો સરખા જોને!
ફૂટી ગયેલા કાચનું ક્યાંથી થાય નયનભાઈ ઝારણ જોને?
અડધા હાથે લકવો નયનભાઈ, અડધા હાથે ઝણઝણ જોને!
અમે કાચની પૂતળીને પહેરાવ્યા એવા વાઘા જોને;
સાવ અજાણ્યા થઈને ફરીએ અમે પંડથી આઘા જોને!
અમે નથી ને નામ અમારે આવે રોજ ચબરખી જોને;
હૈયું તૂટી પડે કે જમ્બો બન્ને ઘટના સરખી જોને!
અમે નયનભાઈ ફાટી ગયેલા પાના પરનું સાંધણ જોને !
અડધા હાથે લકવો નયનભાઈ, અડધા હાથે ઝણઝણ જોને !
હવે આંખ પર નીંદરને બદલે સળગાવ્યો લાવા જોને!
છબી બનેલી મા ક્યાંથી બોલાવે ઘોઘર બાવા જોને?
જીવતર ગંગાના પૂરથી ઘેરાઈ ગયેલું પટના જોને!
સાંજ ડૂબે કે ટાઈટેનિક, એ બંને કેવળ ઘટના જોને!
મળીએ શ્વાસે શ્વાસે નયનભાઈ! છૂટા પડીએ ક્ષણક્ષણ જોને!
અડધા હાથે લકવો નયનભાઈ, અડધા હાથે ઝણઝણ જોને !
– નયન દેસાઈ
૧૦, ઓક્ટોબર ૨૦૨૩ના રોજ સુરત ખાતે અવસાન પામેલા નયન દેસાઈની આ રચના, પોતાની છેલ્લી ઉમરમાં પોતાની હાલતનું વર્ણન તો છે જ, પણ તેમની લાક્ષણિક શૈલીનો સરસ પડઘો પણ પાડે છે. એમની રચનાઓનો ચાહક આ અવલોનકાર પણ છે જ.
ખેર, હવે આ ગઝલ વિશે –
મોટી ઉંમરે ઉજાગર થતી નિરાશા એકેએક શેરમાં અહીં પડઘાતી જોઈ, આપણને પણ કદાચ સ્મશાન વૈરાગ્ય આવી જાય. જીવનની રોજિંદી દરેક ક્રિયામાં શારીરિક અશક્તિ અને મનની શક્તિઓનાં ધોવાણનું આબેહૂબ વર્ણન નયનભાઈએ કર્યું છે. કવિતા વાંચતાં આપણને આરજૂ રહે કે, છેવટે કશોક ઉજાસ કવિ પ્રગટાવશે. પણ આપણી એ આશા પણ ઠગારી નીવડે છે.
શ્વાસે શ્વાસે મળવાની અને છૂટા પડવાની વાત બીજી કોઈક વ્યક્તિ કે અસ્તિત્વ તરફ અંગુલિનિર્દેશ જરૂર કરે છે. ‘ક્ષણે ક્ષણ’ શબ્દ પણ વર્તમાનમાં જીવનની વાત કદાચ હશે. પણ અડધા હાથે લકવો એ વિચારને અતિક્રમી જાય છે ! અને એ જ હતાશા આખી રચનામાં વારંવાર પુનરાવર્તિત થયા કરે છે. સમાજ અને દેશમાં ઘટતી અત્યંત કરુણ ઘટનાઓ પણ પોતીકી સમસ્યાઓનું જ સ્મરણ કરાવી અટકી જાય છે.
વાત તો સાચી જ છે કે, એ વ્યથા તો જેણે ભોગવી હોય, તે જ સમજી શકે. નયનભાઈ પણ કદાચ કશુંક વિશેષ કહેવા પણ નથી માંગતા. માત્ર ‘જેમ છે.’ તેનો જ આ તાદૃશ્ય ચિતાર આપણને પણ નિસાસાના નિબીડ અંધકારમાં હડસેલી દે છે.
અને કદાચ આ જ એમના કવિકર્મનો પડઘો છે.
‘જેમ છે.’
‘What is.’નું જ દર્શન.
Just to be !
e.mail : surpad2017@gmail.com
