William Blake was a great poet and seer. I like his poems — here are two to which I gave ગુજરાતી કાવ્યસ્વરૂપ, along with a brief note on the poem. 

સ્મિત 

એક છે સ્મિત તે પ્રણયનું,
ને એક છે સ્મિત તે છલનનું;
ને એક છે સ્મિતોનું ય સ્મિત જે
બિંદુ એ બન્નેના મિલનનું. 

(એક છે ભૃકુટિ અણગમાની,
ને એક છે ભૃકુટિ તે ઘૃણાની,
ને એક ભૃકુટિની ભૃકુટિ છે જેને
વ્યર્થ જ મથામણ વીસરવાની — 

કેમ કે એ ખૂંપે છે હૃદયમાં ઊંડી,
ને એ દુ:ખે છે કરોડમાં ભૂંડી.)
ને નથી એવું સ્મિત કોઈ મલકતું
પણ એક જ જે એવું તો છલકતું 

કે હાલરડા-મરસિયાની વચ્ચે 
એક જ વાર છલકે છે આજીવન,
પણ છલકે છે એક વાર જ્યારે એ,
લાવે છે સઘળીયે પીડાનું શમન.
                  **                      

કવિ આપણી પૂર્વધારણાઓ પર પ્રશ્નચિહ્ન મૂકે છે, અને આપણી ગૂઢની ચેતનાને જગાડે છે; ચાર પંક્તિનાં ચારુ ચરણોમાં ઘણું કહી જાય છે. અહીં માનવ અસ્તિત્વના દ્વિભાવી લક્ષણ પ્રત્યે, બાહ્ય દેખાવ અને વાસ્તવ વચ્ચેના દ્વિપણા પ્રત્યે ઇશારો થયો છે. એ ઇશારો કોઈ જાદુગરની અદાથી થયો — કંઈક દેખાડીને તો કંઈક સંતાડીને પણ. સ્મિત અને ભૃકુટિનો મર્યાદિત વ્યક્તિગત અર્થ હોવા ઉપરાંત તે આપણી સારી-નરસી પળોના સમગ્રને પણ ચીંધે છે. અને એ વ્યક્તિગત અર્થની નીચે મર્મની એક બીજી પૂરી સપાટી રહેલી છે. સ્મિતોનું ય સ્મિત, જેનો ભીતરી ભાવ અકળ છે, તે આપણી સીમિત દુનિયામાં છદ્મવેશે પ્રવર્તે છે, અને પ્રેમ કે છલન સ્વરૂપે પ્રગટે છે. અને ભૃકુટિની ભૃકુટિ (વ્યક્તિગત અણબનાવથી વધારે તો સમગ્ર કટુ અનુભૂતિઓ) એક પ્રતિક્રિયા તરીકે મનમાં મૂળગત આત્મસંદેહ જન્માવે છે. એ આત્મસંદેહનું શમન કોણ કરશે? એક એવું ભવ્ય ને ભેદી સ્મિત જે સીમિતની કૂટજાળમાંથી મુક્તિ આપીને જાતને ફરી પ્રસ્થાપિત કરી શકે.

°°°
વિષાક્ત વૃક્ષ

હતો હું મારા મિત્ર ઉપર ક્રોધિતઃ
મેં નિજ ક્રોધ કહ્યો, ક્રોધ ગયો ભાગી.  
હતો હું મારા શત્રુ ઉપર ક્રોધિતઃ
ના મેં ક્રોધ કહ્યો, ક્રોધ રહ્યો વળગી.

ને એને મેં પાણી પાયું ડરમાં,
અહર્નિશ બહુ અશ્રુના નિર્ઝરમાં;
ને એની પર વેર્યો સ્મિતનો તડકો,
છૂપાં છદ્મો પાછળ ભડકો. 

એમ વધીને દિનદિન આઠે યામ
ઉપર ઊગ્યું ફળ પણ એક લલામ,
જે શત્રુએ દીઠું રંગરઢિયાળું, 
ને એને ખબર હતી કે એ મારું. 

રજની ઊતરી પ્હેરી ઘેરા જામા
ત્યારે પેઠો મારા એ બગીચામાં;
પરોઢિયે હું જોતો હરખે ઘેલો
શત્રુ અચેત ઝાડ નીચે જ પડેલો.

***   

ક્રોધને મનોમન દબાવી દઈ એનું દમન કરવાનું પરિણામ શું? એનું વધીને વિષાક્ત વૃક્ષ બની જવું. પાણી અને તડકાનું પોષણ પહોંચાડીને આપણે એ રોષતરુને ઉછેરવામાં મશગૂલ થઈ જઈએ છીએ, અને એ વિકસીને સામે ધરે છે એક વિષફળ. એ ફળ ખાવાથી શત્રુ વિનષ્ટ થઈ શકે છે, પણ એને ઉગાડનાર શું સલામત રહી શકશે? એનાથી જુદો અને ઉમદા વિકલ્પ છે ક્રોધને પરસ્પરની વાતચીતના ખુલાસામાં ઓગાળી દેવો!

           
***   
e.mail : vkapmail@yahoo.com