લેરી કોલિન્સ અને ડોમિનિક લૅપિયર લિખિત, અને અિશ્વન ભટ્ટ દ્વારા અનુવાદિત, પુસ્તક ‘અર્ધી રાતે આઝાદી’, તે પ્રકાશિત થયું તે સાલ 1975માં વાંચેલું, ત્યાર બાદ ફરી વાંચવા હાથમાં લીધું તે પૂરું કર્યે જ હાશ થઇ. તેમાં સ્વતંત્રતા પ્રાપ્તિની મંગલ વેળાએ જે દ્રશ્ય અને પરિસ્થિતિનું વર્ણન વાંચ્યું તે નીચે પ્રસ્તુત છે. એ વાંચ્યા બાદ રાજકોટ શહેરમાં હરતાં ફરતાં અને બહારગામ મુસાફરી કરતાં જે જે વિરોધાભાસો વારંવાર નજર સમક્ષ જોવા મળતા રહ્યા તેની ય અભિવ્યક્તિ રજૂ કરી છે.
નહેરુની સામે સાડીઓ, શેરવાણી, અચકન અને ડિનર જેકેટ પહેરીને નવા જન્મ લેતા દેશના પ્રતિનિધિઓ ગોઠવાયા હતા. દુનિયામાં ક્યાં ય જોટો ન મળે તેટલી સંસ્કાર, ધર્મ, ભાષા અને જાતિની વિવિધતા અહીં એકઠી મળી હતી. સાથે સાથે વિશ્વમાં ક્યાં ય જોવા ન મળે તેવા દારિદ્રયની પણ આ ધરતી હતી. આ ધરતીનું મહામૂલું ધન તેમાં દેખાતો વિરોધાભાસ જ હતો. તેના ખેતરો કરતાં તેની પ્રજા વધારે ફળદ્રુપ હતી. ઈશ્વરપરસ્ત અને ક્યાં ય જોવા ન મળે તેવી ભયાનક અને ક્રૂર કુદરતી આફતોથી ઘેરાયેલી એ ધરતી હતી. ભૂતકાળની ભવ્ય સિદ્ધિઓનો એ દેશ હતો અને અત્યારે વિશ્વમાં કોઈ પણ સમુદાય કરતાં કઠિન અને જટિલ પ્રશ્નો ધરાવતી એ ધરતી હતી, જેનું ભાવિ ચિંતાતુર હતું અને છતાં, આ બધાંમાં, આ બધાં દર્દો છતાં માનવકુળના સંસ્કાર-ક્ષિતિજ પર ભારત એક સર્વોચ્ચ અને અનન્ય સહનશીલતાના પ્રતીક સમું હતું.
આ ફકરામાં ઉલ્લેખ છે એ વિરોધાભાસો આઝાદીના સિત્તેર વર્ષો બાદ કઇંક વધુ તીવ્રતાથી નજરે પડે છે, અને તેની આખરી લીટીમાં કહ્યું છે તેમ, ‘ભારત માનવકુળના સંસ્કાર-ક્ષિતિજ પર એક સર્વોચ્ચ અને અનન્ય સહનશીલતાના પ્રતીક સમું’ ભાસતું હોય, એ જોવા મન પુરાવા એકઠા કરવા મથતું હતું જાણે. આ રહી દ્રશ્ય વિરોધાભાસોની નાનીશી યાદી :-
જાહેરમાં
મહિલાઓ ઝરી સતારાવાળી સાડી પહેરે જાહેરમાં
વળી શૌચ સારુ ચાલીને જાય પણ જાહેરમાં
અમે પાન અને તમાકુ ખાઈએ જાહેરમાં
પછી લાલચોળ પિચકારી મારીએ જાહેરમાં
સોના-ચાંદીનાં ઘરેણાં પહેરી મા’લીએ જાહેરમાં
શેરી ‘ને રસ્તાઓ પર કૂડો-કચરો ફેંકીએ જાહેરમાં
મસ મોટી મહેલાતો રચીએ જાહેરમાં
એની પછીતે ટીનની ઝૂંપડીમાં રહીએ જાહેરમાં
ગંજાવર શોપિંગ મૉલ બાંધીએ જાહેરમાં
પડખે રસ્તા પર શાક-ભાજી વેંચીએ જાહેરમાં
રોજ રોજ ઈશ્વરને ભજીએ જાહેરમાં
એનાં સંતાનોને પેટ ભરી ભાંડીએ જાહેરમાં
નેતાઓને રોડ શોમાં ફેરવીએ જાહેરમાં
વિરોધીઓને જૂતાના હાર પહેરાવીએ જાહેરમાં
અમે વાઇબ્રન્ટ ગુજરાતના વતની એ કબૂલીએ જાહેરમાં
વિકાસના વાહનો આડેધડ ચલાવીએ જાહેરમાં
e.mail : 71abuch@gmail.com